συναντήσεις

Ευχαριστώ την αγαπητή καθηγήτρια  (Αγης Γηος) για τα καλά της λόγια. Όταν τα διάβασα, χάρηκα όπως χαίρεται ένα παιδί. Τα λόγια σου μου δίνουν τόση δύναμη και κουράγιο που δεν μπορείς να φανταστείς. (Στη σουμερική γλώσσα η λέξη φιλία είναι σύνθετη,  ένας συνδυασμός των λέξεων ”χέρι” και ”ανοίγω” ). Ο φίλος που σου υπέδειξε την Ανωτάτη Σχολή Κακών Τεχνών είναι φίλος μου: μου στάθηκε σε πολύ δύσκολες στιγμές, τις οποίες δεν μπορώ να αποφύγω λόγω του τρόπου σκέψης και ζωής, και μια φορά το χρόνο μας επισκέπτεται στην Αλεξανδρούπολη, έρχεται απο πολύ μακριά,  και ζούμε όλοι μαζί μερικές μέρες. Μου έστειλε ένα βιβλίο σου για τις κατασκευές το οποίο το διάβασα μέσα σε δυο μέρες.

Τα λόγια σου με ώθησαν να ανοίξω μια κατηγορία με τον τίτλο ”συναντήσεις”.  Στις ”συναντήσεις” θα απευθύνομαι δημόσια σε κάποιο πρόσωπο, το οποίο δεν γνωρίζω αλλά είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος ότι μια μέρα θα το συναντήσω και θα τα πούμε από κοντά. Αυτός είναι ο σκοπός της Ανωτάτης Σχολής Κακών Τεχνών. Να έρθουμε κοντά, να φάμε, να πιούμε και να συζητήσουμε, να ονειρευτούμε, να επινοήσουμε, να προτείνουμε, κάποιοι άνθρωποι που ο τρόπος σκέψης και ζωής τους έχουν κάποια κοινά στοιχεία. Η απόσταση και η απρόσωπη επικοινωνία με ενοχλεί σε τέτοιο σημείο που δυσκολεύομαι να μιλήσω ακόμα και στο τηλέφωνο. Καλή η τεχνολογία, καλά τα μπλογκς αλλά τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την προσωπική επαφή. Περιορίζομαι λοιπόν να δημοσιεύω τα κείμενα μου και όποιος τα διαβάσει τα διάβασε. Τίποτα άλλο. Τώρα, με τα καλά και ενθαρρυντικά σου λόγια, θα προσθέσω μια άλλη πρακτική: θα την έλεγα ηλεκτρονική δημόσια επιστολογραφία.

Στην πρώτη μου επιστολή θα ήθελα να σχολιάσω δημόσια τη λέξη οικογενειάρχης και την πρόταση ότι σπούδασα στη Φιλοσοφική Σχολή (Αθηνών). Στο Πανεπιστήμιο μπήκα το 1976, τελείωσα το πρώτο έτος  αλλά διέκοψα τις σπουδές μου και επειδή το ήθελα και επειδή αναγκάστηκα, λόγω φτώχειας και άλλων προσωπικών προβλημάτων.  Έχουν περάσει από τότε πάνω από 30 χρόνια και δεν έχω πάψει ποτέ να διαβάζω, να μελετάω και να σκέφτομαι. Η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση δημιουργία. Είμαι βιβλιομανής σε βαθμό διαστροφής. Η χειρωνακτική εργασία, η οικοδομή και ο λαχανόκηπος, είναι η θεραπεία μου. Τώρα τελευταία συνειδητοποίησα ότι η μανιώδης ανάγνωση είναι ένας τρόπος αποφυγής της πραγματικότητας, μιας φυγής που όλοι την έχουμε ανάγκη, από τη στιγμή που το παρόν, το ανθρωπολογικό αλλά πιο πολύ το κοινωνικό είναι μερικές φορές πολύ βαρύ. Ο Θουκυδίδης γράφει κάπου ότι ”το γαρ παρόν βαρύ τοις υπηκόοις”. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, άλλοι είναι δημιουργικοί κι άλλοι (αυτο)καταστροφικοί. Γνώρισα και τους δεύτερους αλλά η υπεροχή των πρώτων με βοήθησαν να τη βγάλω καθαρή. Και οι φίλοι βέβαια. Και οι γονείς βέβαια. Η ανάγνωση είναι μια μοναχική εργασία – μια αντίφαση εν τοις όροις. Μέχρι την εμφάνιση της ατομικής ανάγνωσης, η μόνη ατομική εργασία ήταν το τσομπανλίκι, η βοσκή των ζώων από τον μοναχικό βοσκό. Τώρα, όλες οι εργασίες τείνουν να οργανωθούν με πρότυπο την ατομική εργασία, με πρότυπο την εργασία του ποιμένα. Να σπάσει η συλλογικότητα, η εγγύτητα, η βραδύτητα, η σωματική επαφή, το τραγούδι, η κουβέντα. Παλιά έγραφα με τη πένα, μετά με τη γραφομηχανή, τώρα με το κομπιούτερ. Τι θα γίνει αν όλοι και όλες καθόμαστε μπροστά στο κομπιούτερ, γράφουμε και επικοινωνούμε; Αυτή την κατάσταση την ονομάζω ηλεκτρονική αθλιότητα. Θα έχεις ακούσει τον όρο κατοικίδια δημοκρατία. Η ταχύτητα αίρει την απόσταση διατηρώντας την. Δεν μπορεί να υπάρξει Κυριαρχία χωρίς απόσταση. Γι αυτό τη λατρεύει ο Κύριος. Εμένα δεν με ενδιαφέρει η μέσω της άρσης διατήρηση της απόστασης. Με ενδιαφέρει η άρση της απόστασης μέσω της εγγύτητας και της βραδύτητας. Ο φίλος μας θα έρθει με τρένο από πολύ μακριά για να με δει και να τον δω, να τον αγγίξω, να τον χαϊδέψω, να παίξει με τα παιδιά, να περπατήσουμε, να πάμε να πιούμε ούζο. Θα ήθελα να γνωρίζεις, αγαπητή, ότι εδώ στην Αλεξανδρούπολη υποφέρω διότι δεν μπορώ να συζητήσω για τα ζητήματα που με απασχολούν και βρίσκω παρηγοριά στις δημοσιεύσεις στην Ανωτάτη Σχολή Κακών Τεχνών, οι οποίες είναι κάτι σαν  διαλέξεις μπροστά σε ένα αόρατο κοινό.

Το ομολογώ καθαρά και δημόσια: ο πόθος μου, η επιδίωξη μου είναι να έρθουμε κοντά. Για να ζήσουμε και να δημιουργήσουμε. Όλοι και όλες γνωρίζουμε ότι  μόνο με την ενεργητική καθημερινή αλληλεπίδραση τους ενός με τον άλλον μπορούμε να αναπτύξουμε τις ικανότητες και δεξιότητες μας. Η εμμονή με την ηλεκτρονική επικοινωνία δείχνει ότι τέτοιες σχέσεις δεν υπάρχουν – ισχύει τουλάχιστον για μένα. Μερικές φορές νιώθω σαν την αγελάδα που τρώει σανό στο παχνί της. Βέβαια, ο Πλάτων έλεγε ότι ”δύσκολον θρέμμα ο άνθρωπος” αλλά ο κορεάτης που πέθανε από πείνα μπροστά στο κομπιούτερ τον διέψευσε.

Το θέμα είναι το εξής: είναι μέσον ή σκοπός η ηλεκτρονική επικοινωνία; Εάν είναι σκοπός, ποιος είναι αυτός ο σκοπός; Η φήμη, οι  αξιώσεις ισχύος, ο ανταγωνισμός;

Θα απουσιάσω, δεν θα είμαι εκεί.

Εάν κάποιος μου ζητούσε να συνοψίσω το τι κατάλαβα, το τι έμαθα στη ζωή μου μέχρι σήμερα, κλείνω τα 52 σε λίγες μέρες, θα το διατύπωνα στην εξής πρόταση: δεν υπήρξε, δεν υπάρχει, δεν θα υπάρξει κοινωνία που να μην είναι κομμουνιστική. Υπάρχει πολύς κομμουνισμός τριγύρω μας αλλά δεν τον βλέπουμε. Γιατί δεν τον βλέπουμε; Είναι ένα ερώτημα που θα μας απασχολήσει στο μέλλον. Θα μπορούσε να έχει ο καθένας το δικό του δρόμο; Τη δική του πλατεία; Το δικό του σχολείο; Από τη στιγμή που συμβιώνουμε δεν γίνεται να μην συνεργαζόμαστε, να μην συγκρουόμαστε δημιουργικά  (ο Κύριος μας παροτρύνει να συγκρουόμαστε αλληλοκαταστροφικά), δεν γίνεται να μην χρησιμοποιούμε από κοινού χώρους και εργαλεία, δεν γίνεται να μην υπάρχει κοινοκτησία. Αυτή την κατάσταση την ονομάζω εμμενή κομμουνισμό. Ο κομμουνισμός αυτός είναι ο εφιάλτης του Κυρίου, της Κυριαρχίας: δεν μπορεί να υπάρξει, να διαιωνιστεί, να αναπαραχθεί εάν δεν συρρικνώνει συνειδητά, οργανωμένα και καθημερινά τον κομμουνισμό του παρόντος. Όλα τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι συνέπεια της συρρίκνωσης της κοινοχρησίας και της κοινοκτησίας. Γνωρίζουμε πολύ καλά τι προβλήματα προκαλεί η ιδιοχρησία και η ιδιοκτησία στις μετακινήσεις μας. Τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα θα αντιμετωπισθούν και θα επιλυθούν μόνο με την διεύρυνση της συμβίωσης, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της δημιουργικής σύγκρουσης, της κοινοχρησίας, της κοινοκτησίας. Στο βαθμό που θα διευρύνονται, η Κυριαρχία, ο δυτικός πολιτισμός, ο καπιταλισμός, η αγορά, το κράτος, η δημοκρατία θα συρρικνώνονται. Θεωρώ ότι διαθέτουμε πολλές ενδείξεις ότι εισερχόμαστε σε μια περίοδο διεύρυνσης του κομμουνισμού – ο οποίος δεν θα εκλαμβάνεται πια ως μια ουτοπία, ως ένα όραμα, ως μια αναγκαιότητα, ως ένα ιδανικό του μέλλοντος αλλά κάτι που επιβεβαιώνεται και ασκείται καθημερινά, όπως η ισότητα και η ελευθερία.

Μια μορφή κομμουνισμού που βλέπουμε τριγύρω μας είναι και η οικογένεια. Η οικογένεια είναι μια μορφή ομαδικής συμβίωσης. Προσοχή όμως! Είναι βέβαιο ότι μπορεί να μετεξελιχτεί σε μια συμβίωση που καταστρέφει παρά αναπτύσσει τις ικανοτήτες και τις δεξιότητες. Στην οικογένεια υπάρχουν όλα τα χαρακτηριστικά του κομμουνισμού: συμβίωση, συνεργασία, αλληλελεγγύη, δημιουργική σύγκρουση, κοινοχρησία και κοινοκτησία. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η οικογένεια είναι μια προσωρινή κομμουνιστικότητα. Είναι μια κομμουνιστικότητα που έχει μικρή χρονική διάρκεια, δημιουργείται για να διαλυθεί. Στο παρελθόν υπήρχαν οικογένειες που δεν συγκροτούνταν για να διαλυθούν. Η νεολιθική οικογένεια απαρτίζοντυαν από 3-7 άνδρες, άλλες τόσες γυναίκες με τα παιδιά τους και τους γέρους και τις γριές. Ήταν μια πολυγονεϊκή οικογένεια. Η οικογένεια του δυτικού πολιτισμού ήταν πατριαρχική, δηλαδή ένα σύνολο διγονεϊκών κοινωνιών, έγινε με τον καπιταλισμό  διγονεϊκή, τώρα γίνεται μονογονεϊκή και έχει γεμίσει ο κόσμος με εργένηδες. Τάσσομαι υπέρ της πολυγονεϊκής οικογένειας αλλά είναι πολύ δύσκολο να συγκροτηθεί μια τέτοια. Έγιναν απόπειρες και απότυχαν. Έχουμε όμως την διγονεϊκή οικογένεια που είναι ευλογία αλλά μπορεί πολύ εύκολα να γίνει κατάρα.

Μέσα στην οικογένεια επικρατούν σχέσεις εξουσίας. Υπάρχουν οι ισχυροί, οι γονείς, και οι ανίσχυροι, τα παιδιά. Γνωρίζουμε κι άλλες σχέσεις εξουσίας: του δάσκαλου με τον μαθητή, του γιατρού με τον ασθενή, και άλλες. Ο σκοπός αυτής της σχέσης είναι να καταργηθεί: το καθήκον του ισχυρού είναι να αυξήσει την αυτονομία, με στοργή, του ανίσχυρου, του εξαρτημένου. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς σχέσεις εξουσίας – χωρίς σχέσεις Κυριαρχίας μπορεί να υπάρξει, κι έχει υπάρξει. Κατά κάποιο τρόπο όμως και ο ισχυρός είναι εξαρτημένος από τον ανίσχυρο. Λένε ότι τη μάχη με το χρόνο και τα παιδιά δεν τον κερδίζεις ποτέ. Εγώ θεωρώ ότι δεν υπάρχει καλύτερος δάσκαλος από τον μαθητή. Γνωρίζουμε επίσης πόσο συνέβαλαν οι ασθενείς στην συγκρότηση των θεωριών που διατύπωσε ο Φρόιντ. Η οικογένεια γίνεται κατάρα όταν οι  γονείς δεν δέχονται ότι είναι εξαρτημένοι από τα παιδιά, ότι είναι κι αυτοί ανίσχυροι, ότι είναι μαθητές των παιδιών τους, ότι η δουλειά τους είναι να ενισχύσουν την αυτονομία των παιδιών, ότι θα φύγουν και η οικογένεια θα διαλυθεί – το ζευγάρι δεν είναι ομάδα, άρα δεν είναι οικογένεια, όπως δεν είναι οικογένεια και η μονογονεϊκή. Η ευλογία γίνεται κατάρα όταν οι σχέσεις εξουσίας μετατρέπονται σε σχέσεις Κυριαρχίας.

Δεν είμαι οικογενειάρχης, δεν είμαι ο άρχων της οικογένειας. Είμαι μέλος μιας τετραμελούς οικογένειας, που κατά διαστήματα γίνεται και πενταμελής και εξαμελής . . . Είναι μια ανοικτή οικογένεια που επιδιώκει να ανοίγεται στην κοινωνία, να διευρύνεται και όχι να κλείνεται στον εαυτό της, να περιορίζεται, να φτωχαίνει, να συρρικνώνεται. Όχι, δεν με πείραξε ο χαρακτηρισμός. Απλά μου δόθηκε αφορμή να εστιάσω την προσοχή μου στο ζήτημα της γλώσσας και της πολιτισμικής αδράνειας. Οι λέξεις είναι φορείς ιδεολογίας, δηλαδή φυσικοποίησης κοινωνικών, ιστορικά διαμορφωμένων, σχέσεων και η χρήση τους αναπαράγει, ενώ δεν το θέλουμε, την ιδεολογία που κουβαλάνε. Έτσι, δεν είμαστε σύγχρονοι, δεν αναφερόμαστε, δεν περιγράφουμε αυτό που γεννιέται με νέες λέξεις και όρους και εκφράσεις αλλά με αυτές του παρελθόντος κόσμου: αυτή είναι η πολιτισμική αδράνεια.

Σου εύχομαι υγεία και χαρά.

Αθανάσιος Δρατζίδης, οικοδόμος