φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Εάν συγκρίνουμε την ανάγνωση του Γαργαντούα και Πανταγκρυέλ του Ραμπελέ ή του Δον Κιχότη του Θερβάντες με τον Οδυσσέα του Τζόις, θα παρατηρήσουμε ότι ενώ τα δυο πρώτα είναι έργα προσιτά, (δεν είναι εχθρικά), στον αναγνώστη, το δεύτερο είναι απρόσιτο και απροσπέλαστο. Ως διεστραμμένος βιβλιομανής, (η ανάγνωση είναι κοινωνικά χρήσιμη διαστροφή – είναι καλύτερα να είσαι χειρουργός ή χασάπης παρά βασανιστής, μισθοφόρος ή στρατηγός. . . ), έχω διαβάσει τα δυο πρώτα δυο φορές και μία τον Οδυσσέα. Ομολογώ ότι διατελώ εν πλήρει συγχύσει, ως προς το τελευταίο. Για να το κατανοήσω χρειάζομαι μια μεσολαβητική βοήθεια: θα ξαναδιαβάσω τον Οδυσσέα αφού πρώτα διαβάσω την Ποιητική του Τζέιμς Τζόις του Ουμπέρτο Έκο, το έχω κάνει ήδη, και βεβαίως, το έργο του Άρη Μαραγκόπουλου Ulisses: οδηγός ανάγνωσης.
Υπάρχουν κάποια αναγνώσματα, φίλες και φίλοι, που είναι πράγματι δύσκολα, απαιτητικά, απροσπέλαστα. Εάν επιχειρήσετε να διαβάσετε την Φαινομενολογία του Πνεύματος του Χέγκελ, πολύ σύντομα θα αντιληφθείτε ότι απαιτείται τεράστιος πνευματικός κόπος. Εάν επιχειρήσετε να διαβάσετε τον Παρμενίδη του Πλάτωνα, είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος ότι θα διαβάσετε 3-4 σελίδες, αν τις διαβάσετε κι αυτές, θα το κλείσετε και θα το πετάξετε. Την Πολιτεία του ή τους Νόμους όμως θα μπορέσετε να τα διαβάσετε και να τα κατανοήσετε, δεν είναι απρόσιτα, αλλά η κατανόησή τους θα είναι ελλιπής. Ελλιπής θα είναι η κατανόηση ακόμα και του Κρίτωνα, ο οποίος είναι σύντομος και σαφής. Γιατί;
Ας υποθέσουμε ότι κάποιος, κάποια αρχίζει την ανάγνωση και τη μελέτη των έργων του Πλάτωνα με τη σειρά που τα έγραψεή υποθέτουμε ότι τα έγραψε. Η ανάγνωση και η μελέτη όλου του πλατωνικού έργου θα μας επιτρέψει να το κατανοήσουμε; Όχι, κατά κανένα τρόπο. Για να το κατανοήσουμε θα πρέπει, πρώτον, να διαβάσουμε τουλαχιστον μερικά από τα βασικά διασωθέντα αναγνώσματα του Πλάτωνα, εννοώ την Ιλιάδα και τον Παρμενίδη, και, δεύτερον, να σχηματίσουμε μια ευκρινή κατά τον δυνατόν εικόνα τόσο της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πνευματικής εξέλιξης της αρχαιοελληνικής κοινωνίας όσο και των αντίστοιχων εξελίξεων που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του Πλάτωνα.
Πριν καταπιαστούμε με αυτά, οφείλουμε να δώσουμε μια απάντηση στο εξής ερώτημα: γιατί να μας ενδιαφέρει ο Πλάτωνας; Μας ενδιαφέρει γιατί είναι ένας από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους, τολμώ να τον χαρακτηρίσω ως τον σπουδαιότερο, του δυτικού πολιτισμού. Ο Πλάτων είναι ο πρώτος θεωρητικός της Κυριαρχίας, με πρόδρομο τον Παρμενίδη. Είναι ο μόνος φιλόσοφος που η θεωρία του εφαρμόστηκε, εφαρμόζεται. Εννοώ την πολιτική του φιλοσοφία, όπως διατυπώνεται στη Πολιτεία: εάν οργανώσουμε την κοινωνία με πρότυπο το μαντρί, οι υποτελείς θα περιέλθουν στην κατάσταση των εκτρεφομένων ζώων, κατά συνέπεια, θα αποτραπεί η κατάλυση της Κυριαρχίας, μιας και τα αιγοπρόβατα δεν επαναστατούν. Ο Πλάτων έθεσε τις βάσεις του ιδεαλισμού, τον οποίον μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως βιασμό της πραγματικότητας. Η φύση και η κοινωνία είναι ελαττωματικές και χρήζουν διόρθωσης. Στον Τίμαιο, ο Θεός είναι μάστορας, τεχνίτης, επιστήμων, θα λέγαμε σήμερα. Θα την διορθώσουμε μέσω της επιστήμης, μας λέει στην Πολιτεία. Θα επιδιώξουμε τη σωματική αθανασία – η ψυχή είναι αθάνατη, ας κάνουμε και το σώμα αθάνατο. Εάν η Ιλιάδα διατυπώνει τις επιθυμίες του Κυρίου, ο Πλάτων συνεχίζει το έργο της. Η μεταφυσική του Πλάτωνα είναι αντεστραμμένη τελεολογία: πίσω από την άποψη ότι η πραγματικότητα είναι μίμηση αιώνιων και αμετάβλητων προτύπων (Ιδέες, Είδη) λανθάνει η πραγματοποίηση της επιθυμίας του εξοβελισμού του Γίγνεσθαι, της μεταβολής , της αλλαγής, δηλαδή της αμεταβλητότητας, της ακινησίας, της διαρκούς μονιμότητας της Κυριαρχίας.
Το πρώτο βήμα για την κατανόηση του πλατωνικού έργου είναι η διατύπωση μιας σαφούς απάντησης στο ερώτημα ‘ποιος ήταν ο Πλάτων’. Γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος ήταν. Ήταν ένας πλούσιος αριστοκράτης δουλοκτήτης γαιοκτήμονας. Εάν νομίζετε ότι αυτό δεν έπαιξε κανένα ρόλο στη διαμόρφωση των θεωριών του, έχω την εντύπωση ότι πετάτε στα σύννεφα. Δεν μας ενδιαφέρει ο χαρακτήρας του, δεν είναι σημαντικό ζήτημα – έχω μια γνώμη αλλά προτιμώ να αποφύγω να την διατυπώσω. Και το γένος του πατέρα του και το γένος της μάνας του ήταν από τα πλουσιότερα και ισχυρότερα γένη της αθηναϊκής κοινωνίας. (Μια μέρα, θα μας δοθεί η ευκαιρία να ασχοληθούμε με τις ευπορότερες και ισχυρότερες οικογένειες της αρχαίας Αθήνας).
Το δεύτερο βήμα είναι η μελέτη της εξέλιξης της τάξης των αριστοκρατών. Την εποχή του Πλάτωνα, οι δουλοκτήτες γαιοκτήμονες ήταν χωρισμένοι σε δυο μερίδες: τους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς. Ο Πλάτων ανήκε στη δεύτερη – ο πατριός όμως στη πρώτη. Πως προέκυψε αυτή η διάκριση, ποιες ηταν οι διαφορές τους; Ποια ήταν η ιστορία, η οικονομική, κοινωνική και πνευματική εξέλιξη της τάξης των αριστοκρατών; Εάν δεν κατανοήσουμε όλα αυτά, η ανάγνωση, η μελέτη και η κατανόηση του Πλάτωνα είναι αδύνατη. Το ποιμενικό λεξιλόγιο του Πλάτωνα, ιδιαίτερα έντονο στα πολιτικά του έργα, μαρτυρεί το απώτατο παρελθόν της τάξης του: οι γαιοκτήμονες δουλοκτήτες ήταν ποιμένες κάποτε, τρεις αιώνες πριν, 10 γενιές δηλαδή ( μια γενιά= 30 χρόνια). Η Ιλιάδα μας δίνει μια αρκετά καλή εικόνα της μετάβασης από την εκτροφή των ζώων στην καλλιέργεια της γης (με τη χρήση των δούλων).
Σχολιάστε ελεύθερα!