in Νεολιθική Γλωσσολογία

παρατηρήσεις επί των πορισμάτων μιας ακόμα απόπειρας ανάγνωσης του Δίσκου της Φαιστού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Τις προάλλες, ο Χάρης μου υπέδειξε να ρίξω μια ματιά στα πορίσματα μιας απόπειρας ανάγνωσης του Δίσκου του Φαιστού. Πρόκειται για τα αποτελέσματα που δημοσίευσαν οι  Γκάρεθ Όουενς και  Τζον Κόουλμαν. Ο  πρώτος, είχε δημοσιεύσει στο Ηράκλειο της Κρήτης, το 2007 (Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας) ένα βιβλίο (δίγλωσσο) με τίτλο Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, όπου στο τρίτο μέρος καταπιάνεται με την ‘κρητική ιερογλυφική γραφή’, και ειδικότερα με τον Δίσκο της Φαιστού. Το όνομα του Τζον Κόουλμαν πρώτη φορά το ακούω -είναι καθηγητής Φωνητικής στην Οξφόρδη.

Διάβασα τις λέξεις που διαβάζουν και δεν μπορώ να πω ότι εντυπωσιάστηκα. Θα σας εξηγήσω γιατί. Και θα σας εξηγήσω επίσης γιατί έχουν πάρει λάθος δρόμο που δεν θα τους βγάλει απολύτως πουθενά. Για να κατανοήσουμε το όλο ζήτημα θα μου επιτρέψετε να κάνω μια πολύ σύντομη, απλή και σαφή εισαγωγή.

Όποιος και όποια ασχολείται με τα κρατικά αρχεία των μυκηναϊκών βασιλείων, άρα, και με την Γραμμική Γραφή Β΄, είναι υποχρεωμένος να ασχοληθεί και με την Α’, μιας και η Β΄ προέρχεται αν όχι από την Α’ τουλάχιστον από μια πολύ συγγενική με αυτήν γραφή. Διότι οι διαφορές της  Α’ και της Β΄είναι σαφείς. Υπάρχει όμως και κάτι κοινό: πολλά συλλαβογράμματα είναι όμοια, και είναι αυτονότητο να θεωρήσουμε ότι έχουν κοινή φωνητική αξία. Από την άλλη, υπάρχουν  κοινές απεικονίσεις στην Α΄, τα οποία είναι συλλαβογράμματα, και στην κρητική ιερογλυφική γραφή, στην οποία είναι ολόκληρες λέξεις, των οποίων αγνοούμε την προφορά. Στον Δίσκο της Φαιστού κάθε απεικόνιση είναι και ένα συλλαβόγραμμα, κατά συνέπεια η γραφή του Δίσκου είναι συλλαβογραφική. Φαίνεται ότι η Γραμμική Α και η γραφή του Δίσκου προέρχονται από την ιερογλυφική λεγόμενη γραφή.

Εφὀσον λοιπόν υπάρχουν κοινά συλλαβογράμματα και σύμβολο στην ιερογλυφική, Γραμμική Α΄και Β΄, τότε μπορούμε να διαβάσουμε κάποιες λέξεις στα κείμενα της  ιερογλυφικής, του Δίσκου και της Α΄.  Αυτός είναι ο μόνος επιστημονικός τρόπος μελέτης και ανάγνωσης του κειμένου του Δίσκου της Φαιστού. Και πράγματι, οι Όουενς και Κόουλμαν διαβάζουν κάποιες λέξεις. Οι λέξεις όμως αυτές δεν μας λένε απολύτως τίποτα. Γιατί; Διότι δεν γνωρίζουμε τι σημαίνουν, και δεν το γνωρίζουμε διότι η γλώσσα που αναπαριστάνουν η κρητική ιερογλυφική και η Α΄είναι μια γλώσσα νεκρή και άγνωστη. Τη γλώσσα αυτή την αποκαλούμε συνήθως μινωική, του Όουενς μη εξαιρουμένου. 

Όσον αφορά την Γραμμική Β΄, ο αρχιτέκτων Βέντρις και ειδικός της αποκρυπτογράφησης, υπέθεσε ότι η γλώσσα είναι η αρχαία ελληνική, μετά τις πρωτοπόρες έρευνες της Alice Kober, που υποστήριξε ότι η γλώσσα των πινακίδων είναι μια κλιτική γλώσσα. Εάν αύριο, μεθαύριο αποκαλυφτεί κάποιο μεγάλο μυκηναϊκό αρχείο, μέσα σε λίγες μέρες θα μπορέσουμε να το διαβάσουμε. Εάν βρούμε όμως ένα μεγάλο αρχείο της Α΄ή της ιερογλυφικής, δεν θα μπορέσουμε να διαβάσουμε τίποτα – κι αν διαβάσουμε θα είναι λέξεις που δεν θα μας λένε απολύτως τίποτα.

 Αυτός είναι ο λόγος που οι αρχαιολόγοι και οι φιλόλογοι υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε την ιερογλυφική, τον Δίσκο, κάποια άλλα αντικείμενα με επιγραφές, την Α΄ Εάν βρεθούν πάρα πολλές πινακίδες, ενδέχεται ο μεγάλος αριθμός τους να μας επιτρέψει να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε τα κείμενα αλλά μέχρι τότε δεν υπάρχει κανένας τρόπος να επιτύχουμε κάποια αποτελέσματα. Υπάρχουν βέβαια κάποιοι φαιδροί και ανεκδιήγητοι που ισχυρίζονται ότι κατάφεραν και  διάβασαν τον Δίσκο και μπράβο τους και πολλά συγχαρητήρια, είναι πολύ άξιοι ερευνητές και μελετητές. Να σας πω μόνο ότι η Δραβιδική, η Κινεζική, η Βασκική, η Ελληνική, η Χεττιτική, η Πελασγική, η Σημιτική, η Λουβιτική,  η Σλαβική παρακαλώ και άλλες πολλές είναι μεταξύ των γλωσσών που έχουν προταθεί ως γλώσσα του Δίσκου της Φαιστού!

Ο Όουενς γράφει στο βιβλίο του, το  2007 (σελ. 203) :

In conclusion, it must be made clear that the Phaistos Disk will remain unapproachable for some time to come, but that is it written in a Cretan script and in the Minoan language.

 Ο Δίσκος λοιπόν αναπαριστάνει μια μινωική γλώσσα, με άλλα λόγια, τη γλώσσα των κατοίκων της Κρήτης κατά την εποχή 2000 – 1450 π. Χ. Πολύ ωραία, συμφωνούμε. Μετά το 1450, δεν βρίσκουμε πινακίδες κι άλλα αντικείμενα πάνω στα οποία να διαβάζουμε την Α΄. Μετά το 1400 όμως  έχουμε την Β΄, η οποία αναπαριστάνει τη μυκηναϊκή ελληνική. Τι συνέβη; Με άλλα λόγια, τι γυρεύουν εκεί οι Μυκηναίοι Έλληνες; Αναρωτιέται ο Όουενς (σέλ. 191) :

What exactly happened in the intervening years (εννοείται η περίοδος 1450-1400) and the transition from Linar A to Linear B has not yet been answered. 

Έχει απαντηθεί, φίλες και φίλοι. Δεχόμαστε ότι οι Μυκηναίοι Έλληνες, αφού εξοικειώθηκαν με τη θάλασσα και τα υπερπόντια ταξίδια,   εισέβαλαν στην Κρήτη, κατέκτησαν ένα μεγάλο μέρος της, κατέκτησαν τα μεγάλα οικονομικά και διοικητικά μινωικά κέντρα και προσάρμοσαν την Γραμμική Α΄ στη γλώσσα τους (Γραμμική Β΄) για να μπορούν να επιτηρούν τόσο την  παραγωγή του κοινωνικού πλούτου των αμέτρητων αγροτικών κοινοτήτων όσο και τους υποτελείς Παραγωγούς. Φαίνεται πως σύντομα έφυγαν από την Κρήτη, πιθανόν μετά από  εξέγερση των μινωικών αγροτικών κοινοτήτων, έφεραν όμως μαζί τους στην Πελοπόννησο τη Γραμμική Β’ , την οποία χρησιμοποίησαν ως μέσο επιτήρησης των κοινοτήτων των βασιλείων τους.

Απορούμε που ο Όουενς δεν γνωρίζει αυτήν την απάντηση. Η απορία μας όμως έχει την εξήγησή της. Ο Όουενς δέχεται ότι η γλώσσα είναι μινωική αλλά κάνει κάτι το οποίο δεν μπορώ να το εξηγήσω: διαβάζει κάποιες λέξεις στον Δίσκο και επιχειρεί να τις διαβάσει ως να ήταν αρχαίες ελληνικές! Διαβάζει για παράδειγμα τη λέξη na-da-te (Α πλευρά, 27η λέξη) και προσπαθεί να τη διαβάσει ως εξής (σελ. 199) :

NA-DA-TE = *I.-E. = *;  -te = nomen agentis

Ας το κάνουμε σαφές. Το *Ι.-Ε  σημαίνει ότι η λέξη είναι ινδοευρωπαϊκή και την αποδίδει ως εξής: βάζει ένα ερωτηματικό στη θέση των δύο πρώτων συλλαβών και το te το αντιλαμβάνεται ως το ινδοευρωπαϊκό μόρφημα *ter το οποίο δηλώνει το πρόσωπο που ενεργεί, άρα η λέξη είναι ένα nomen agentis, ένα όνομα του ενεργούντος προσώπου, μόρφημα που επιβιώνει στην αρχαία ελληνική ως -τερ/τηρ (δοτήρ, σωτήρ, ιατήρ, κ. α.). Κατά συνέπεια, και όλες οι άλλες λέξεις που λήγουν σε -te είναι της ίδιας κατηγορίας.

Πρόκειται για τελείως αυθαίρετες και αβάσιμες εικασίες. Διαβάζει ινδοευρωπαϊκές λέξεις ενώ παραδέχεται ότι η γλώσσα είναι μινωική. Γνωρίζουμε όμως ότι η μινωική δεν είναι ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Πως να εξηγήσουμε αυτή την ολοφάνερη ασυνέπεια εκ μέρους του Όουενς;

Να δέχεται ότι η γλώσσα είναι η μινωική και να προσπαθεί να διαβάσει ινδοευρωπαϊκές λέξεις είναι κάτι το πολύ περίεργο. Δεν πρόκειται όμως για αβλεψία, λάθος ή ασυνέπεια. Πρόκειται περί συνειδητής επιλογής: θα ήθελαν να ήταν κάποια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, θα ήθελαν να ήταν η ‘ελληνική’  γλώσσα. Να όμως που δεν είναι.

Η γλυπτική και η αγγειογραφία του κυκλαδικού και μινωικού πολιτισμού, που εξυμνούν τη φύση,  τη μεγάλη Μητέρα, τη Γη, το χορό και τη  ξενοιασιά,  μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι οι κοινωνίες των Κυκλάδων και της Κρήτης (2000-1450 π. Χ.) ήταν κοινωνίες που προέρχονταν από τις κοινωνίες των νεολιθικών αγροτικών κοινοτήτων (8.000-2000 π. Χ). Αντιθέτως, βρίσκουμε πολλά κοινά σημεία μεταξύ της Ιλιάδας, των πολλών όπλων που βρίσκουμε στους μυκηναϊκούς τάφους και  των απεικονίσεων πάνω σε αυτά και όχι μόνο πάνω σε αυτά: πολεμικές σκηνές, στρατιώτες να παρελαύνουν και να πολιορκούν πόλεις,  κυνήγι ζώων.

Να μην ξεχάσω να σημειώσω ότι ο κ. Όουενς είναι Επιστημονικός συνεργάτης των Τουριστικών Επιχειρήσεων της Κρήτης. . .

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Φίλε Αθανάσιε, στον κατάλογο αυτών που διάβασαν (και κατάλαβαν) τον δίσκο της Φαιστού βάλε και το βιβλίο του κ. Νίκου Στύλου, Στοιχεία προϊστορίας.
    http://ellines-albanoi.blogspot.gr/2011/09/blog-post_26.html
    Να προτείνω κι εγώ κάτι; Μήπως ο δίσκος είναι DVD και περιέχει κάποια μινωική τσόντα;

  2. Θα καταθέσω μια σκέψη που έκανα για τον δίσκο της Φαιστού και γενικότερα για τα κείμενα που δεν έχουμε μπορέσει να αποκρυπτογραφήσουμε, παρότι ο φίλος Θανάσης δείχνει τους λόγους που ίσως δεν μπορούμε ή τις συνδέσεις μεταξύ των αρχαίων αυτών γλωσσών σε έναν πλήρως άσχετο όπως εγώ. Προτείνω την σύσταση ομάδας που θα προσπαθήσει να αποκρυπτογραφήσει τα ανεξιχνίαστα κείμενα βασιζόμενη στην υπόθεση ότι αποτελούν αρχαία δείγματα σουρεαλιστικής γραφής. χο χο(!). Φανταστείτε: Αν προσπαθούσες να καταλάβεις τι λέει ένα σουρεαλιστικό κείμενο γραμμένο σε μια γλώσσα που δεν γνώριζες πώς θα μπορούσες να βγάλεις νόημα ; Ακόμα χειρότερα: Αν προσπαθούσες να καταλάβεις τι λέει ένα σουρεαλιστικό κείμενο γραμμένο σε μια γλώσσα που δεν γνώριζες βασιζόμενος στην υπόθεση ότι πρέπει να αποτελείται μόνο από λογικές διασυνδέσεις τότε σίγουρα δεν θα καταλάβαινες τίποτα.
    Μια λοιπόν καλλιτεχνική προσέγγιση των μη αποκρυπτογραφημένων κειμένων μέσα από μια σουρεαλιστική ματιά θα έδινε ένα κλίμα διαφορετικό: δεν γίνεται οι αρχαίοι με ενδιαφέροντες πολιτισμούς (αν και σταθερά καταπιεστικούς και εξουσιαστικούς…) να έγραφαν μόνο για τα καθημερινά ή μόνο λογική ποίηση. Νομίζω ότι ο σουρεαλισμός αναδύεται από τη στιγμή που το ανθρώπινο ον αρχίζει να υποπτεύεται το χαώδες του κόσμου και την αποτυχία των σίγουρων απαντήσεων.
    χαιρετώ κι ευχαριστώ !
    αλέκος
    (alekossailor@gmail.com)