Θα έχετε παρατηρήσει ότι οι περισσότερες ελληνικές και λίγες ξένες ποδοσφαιρικές ομάδες φέρουν ως τίτλο άλλοτε ένα ανδρικό όνομα (θεού, ή ήρωα της ελληνικής μυθολογίας, π.χ., Άρης, Απόλλων, Ηρακλής, Εργοτέλης, Διαγόρας, Βύζας, Άγιαξ, κλπ ) κι άλλοτε κάποιο επίθετο που δηλώνει ένα ψυχικό (πολεμικού περιεχομένου, ασφαλώς) χάρισμα (των ηρώων αυτών): Ακράτητος, Ατρόμητος, Ατσαλένιος, Γιουβέντους (σημαίνει “νεότητα”), κλπ1. Το φαινόμενο αυτό μας αποκαλύπτει πως βλέπουν την ποδοσφαιρική ομάδα όχι μόνο οι ιδρυτές του συλλόγου και οι ποδοσφαιριστές αλλά και οι υποστηρικτές τους. Ακόμα κι αν ο τίτλος του ποδοσφαιρικού συλλόγου είναι θηλυκού γένους, π.χ. Αθλητική Ένωση Λάρισας, Κωνσταντινουπόλεως (ΑΕΛ, ΑΕΚ, κλπ), η ποδοσφαιρική ομάδα εκλαμβάνεται ως ένας νέος, γενναίος, ανίκητος άνδρας που έρχεται αντιμέτωπος με έναν άλλο άνδρα που διαθέτει τα ίδια σωματικά και ψυχικά χαρακτηριστικά. Όταν παίζουν ποδόσφαιρο δυο ομάδες, οι θεατές δεν βλέπουν μόνο δυο ποδοσφαιρικές ομάδες αλλά και δυο άνδρες που μονομαχούν, διεκδικούν τη κατοχή της μπάλας και προσπαθούν να την χώσουν ο ένας στη τρύπα του άλλου. Κάθε ποδοσφαιρική ομάδα είναι ένα σώμα με πολλά κεφάλια, πολλά χέρια, πολλά πόδια και μία (συλλογική) παραλληλόγραμμη κωλοτρυπίδα. Δυο ομάδες, δυο σώματα, δυο κωλοτρυπίδες.
Γιατί όμως ένα πέος;
Το γεγονός ότι οι δυο ομάδες εκλαμβάνονται ως δυο άνδρες που παλεύουν λανθάνει στους όρους ισόπαλος και ισοπαλία. Ἰσόπαλος ἀγών ήταν το αποτέλεσμα του αγωνίσματος της πάλης κατά το οποίο δεν υπήρχε, λόγω ισοδυναμίας, νικητής. Έτσι, η λέξη απόκτησε τη σημασία ισοδύναμος, ισάξιος, ίσος. Ισοπαλία σημαίνει αδυναμία ανάδειξης νικητή λόγω ισοδυναμίας.
Παρόλο που μέσα στον αγωνιστικό χώρο κινούνται δυο σώματα, που το καθένα διαθέτει το δικό του πρωκτό, υπάρχει μόνο ένα πέος. Θα μπορούσε να παιχτεί το ποδόσφαιρο με δυο μπάλες, με δυο πέη; Όχι, κατά κανένα τρόπο. Μπορεί και οι δύο ρωμαλέοι και ακράτητοι νέοι να έχουν πέος, την ώρα της διείσδυσης όμως διαθέτει μόνο ο ένας, μόνο αυτός που διεισδύει. Ο “ατρόμητος Άρης” που υφίσταται τη διείσδυση δεν έχει, διότι, κάτω από αυτές τις συνθήκες, περιέρχεται στη κατάσταση της γυναίκας. Ταυτόχρονα όμως έχει, διότι είναι μεν γυναίκα αλλά θέσει. Ο άνδρας που διεισδύει έχει πέος, όταν όμως υφίσταται τη διείσδυση και έχει και δεν έχει.
Η κατοχή της μπάλας από ένα παίκτη σημαίνει την κατοχή της από όλη την ομάδα. Όταν τη μπάλα τη αρπάζει ένας παίκτης από τους αντιπάλους, όλη η ομάδα την αρπάζει. Όταν τη χάνει ένας παίκτης, όλη η ομάδα τη χάνει. Η μπάλα είναι κοινό κτήμα, ανήκει σε όλους: γι’ αυτό το λόγο μπορεί και αποκτά συμβολικό χαρακτήρα.
Οι παίκτες πάντα δυσφορούν με τον παίκτη που δεν μπορεί να κρατήσει τον έλεγχο της μπάλας και ιδιαίτερα με αυτόν που υποπίπτει στο σοβαρότατο σφάλμα της άστοχης μεταβίβασης.
Με κριτήριο το χρόνο κατοχής της μπάλας, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τους ποδοσφαιριστές σε δυο κατηγορίες. Οι περισσότεροι δεν επιθυμούν να κρατούν τη μπάλα και τη μεταβιβάζουν ή, όταν βρίσκονται στην επίθεση, προτιμούν να σουτάρουν παρά να τους την αρπάξει κάποιος αντίπαλος· αντιθέτως, οι εραστές της μπάλας προσπαθούν να την κρατήσουν υπό τον έλεγχό τους όσο γίνεται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι πρώτοι θαρρείς πως θέλουν να την ξεφορτωθούν, σα να κρατάνε στα χέρια τους αναμμένα κάρβουνα. Οι άλλοι την προστατεύουν με τα πόδια τους, κινούνται στο κενό χώρο, αποφεύγουν τη μονομαχία αλλά και τη μεταβίβαση, δεν διακρίνουμε την παραμικρή διάθεση να την ξεφορτωθούν. Φαίνεται ότι η μπάλα είναι ό,τι το πολυτιμότερο έχουν εκείνη τη στιγμή. Κι όταν αναγκαστούν να προχωρήσουν, άλλοτε επιδίδονται σε επιτόπια τσαλιμάκια κενού περιεχομένου, κι άλλοτε σε απόπειρες διείσδυσης στο χώρο των αντιπάλων περνώντας τους φύλακές τους (ντρίπλες) που όμως σπάνια τελεσφορούν. Οι πρώτοι, οι περισσότεροι, ξεφορτώνονται τη μπάλα μόνο και μόνο για να μην του την αρπάξουν οι αντίπαλοι. Μεταβιβάζοντάς της την χάνουν, συνεχίζουν όμως έμμεσα να την διατηρούν, μιας και περιέρχεται απλά στον έλεγχο συμπαίκτη. Η ομάδα συνεχίζει να κατέχει τη μπάλα, αυτοί όμως έχουν απαλλαγεί από αυτήν.
Ο χρόνος κατοχής της μπάλας από μια ομάδα συνιστά στοιχείο ανωτερότητας και υπεροχής. Γι’ αυτό, εδώ και μια δεκαετία, εάν δεν κάνω λάθος, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής αναμετάδοσης ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, ο τηλεθεατής ενημερώνεται συχνά για τη διάρκεια του χρόνου, εκφραζόμενη σε εκατοστιαία αναλογία, που μια ομάδα κατέχει τη μπάλα: Ολυμπιακός 58% Παναθηναϊκός 42%.
Οι παραπάνω παρατηρήσεις μας επιτρέπουν να δώσουμε μια απάντηση στο εξής ερώτημα: τι αισθάνεται ένας παίκτης όταν κατέχει τη μπάλα; Είναι βέβαιο ότι η κατοχή της προκαλεί ευχαρίστηση. Είναι ο μόνος από τους 22 παίκτες που την κατέχει. Εκείνη τη στιγμή είναι ο μόνος που έχει πραγματικά, σε συμβολικό επίπεδο, πέος. Επειδή όμως η ομάδα είναι ένας άνδρας, τη μπάλα την κατέχει όλη η ομάδα. Έτσι, οι έντεκα, ο ένας, έχει πέος, οι άλλοι έντεκα, ο άλλος άνδρας δεν έχει.
Ταυτόχρονα, η κατοχή της μπάλας προκαλεί αφόρητο άγχος στον κάτοχό της. Τι φοβάται; Φοβάται μήπως του την πάρουν, μήπως τον ευνουχίσουν, μήπως περιπέσει στη κατάσταση του άνδρα χωρίς πέος. Αλλά όταν χάνει τη μπάλα, δεν τη χάνει μόνο αυτός, την χάνει όλη η ομάδα. Αυτός φέρει τη βαριά ευθύνη να καταστήσει την ομάδα του έναν άνδρα χωρίς πέος.
Ο παίκτης, η ομάδα που δεν κατέχει τη μπάλα είναι ένας άνδρας που δεν έχει πέος. Ακόμα κι αν το ποδόσφαιρο παιζόταν με δυο μπάλες, θα υπήρχαν παίκτες που δεν θα την κατείχαν. Δεν θα άλλαζε τίποτα. Η γοητεία του ποδοσφαίρου βρίσκεται και στο γεγονός ότι όσοι κατέχουν τη μπάλα κατέχουν και το πέος· όσοι δεν την κατέχουν, δεν έχουν πέος, δεν είναι άνδρες.
Μετά από όλα αυτά που έχουμε εκθέσει, δεν θα μπορέσουμε να αποφύγουμε τη διατύπωση του παρακάτω ερωτήματος: τι είναι ο άνδρας που, σε συμβολικό επίπεδο, δεν έχει πέος;
Είναι ένας άνδρας που δεν μπορεί να διεισδύσει, να προκαλέσει πόνο, να ταπεινώσει, να κυριαρχήσει όχι επειδή δε θέλει ή δε μπορεί αλλά επειδή δεν έχει πέος.
Η κατοχή της μπάλας κάνει τον παίκτη, και την ομάδα, άνδρα. Όποιος τη χάνει, δεν είναι άνδρας. Η επιβολή της διείσδυσης τον κάνει άνδρα. Αυτός που την υφίσταται, δεν είναι απλά ένας άνδρας που “τον παίρνει”: δεν είναι άνδρας. Η απώλεια του πέους και η ταπείνωση της διείσδυσης τον υποβιβάζει στην κατάσταση της γυναίκας.
Ολυμπιακός 58% Παναθηναϊκός 42% σημαίνει: 58% του αγωνιστικού χρόνου ο Ολυμπιακός είναι άνδρας, 42% είναι γυναίκα. Για τον Παναθηναϊκό: 42% είναι άνδρας, 58% είναι γυναίκα. Δεν χρειάζεται να διευκρινίσω ποιος υπερέχει.
Η επιδίωξη του υποβιβασμού ενός άνδρα στην κατάσταση της γυναίκας από έναν άλλον είναι αρχαιότατη και καθημερινή. Πραγματοποιείται με χειρονομίες (που αναπαριστούν τη διείσδυση του πέους), με απειλές (θα σε γαμήσω, θα σε σκίσω), με βρισιές (γαμημένε, τον παίρνεις, γαμιέσαι), με παροιμιώδεις εκφράσεις (κρίμα τα παντελόνια που φοράς, φοράς και παντελόνια!), με ανέκδοτα, υπαινιγμούς . . .
Με το πολύ σοβαρό ζήτημα του υποβιβασμού του άνδρα στη κατάσταση της γυναίκας ασχολήθηκε ένας αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και επειδή η γνώμη του παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, θα ήταν απρέπεια να μην την παραθέσουμε. Ο Πλάτων υποστήριζε ότι ο υποβιβασμός του άνδρα στη κατάσταση της γυναίκας είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να του συμβεί. Η γυναίκα, έλεγε και έγραψε, είναι τιμωρημένος δειλός άνδρας. Την αντίληψη αυτή, διατυπωμένη με σαφήνεια κρυστάλλινη, την εκθέτει στο έργο του “Τίμαιος”. Ο δημιουργός, ο Θεός δηλαδή, άνδρας βεβαίως, υποστηρίζει ο δουλοκτήτης γαιοκτήμονας φιλόσοφος, έπλασε πρώτα τον άνδρα και μετά τη γυναίκα. Να τι λέει ακριβώς (90e): τῶν γενομένων ἀνδρῶν ὃσοι δειλοί καί τόν βίον ἀδίκως διῆλθον, κατά λόγον τόν εἰκότα γυναῖκες μετεφύοντο ἐν τῇ δευτέρα γενέσει. (Από τους άνδρες της πρώτης γενιάς, όσοι στη ζωή τους υπήρξαν δειλοί και άδικοι, ήταν εύλογο να μετατραπούν κατά τη δεύτερη γένεση σε γυναίκες).2 Η κατάρα να είσαι γυναίκα.
Σύμφωνα με όσα έχουμε εκθέσει στο κεφάλαιο αυτό, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε ένα σχόλιο3 του Ε. Γκαλεάνο για τον γερμανό γκολτζή Μίλερ, της δεκαετίας του 70, και έτσι παύει να φαντάζει αλλόκοτο ή να προκαλεί την εύλογη αμηχανία μας: “Μπροστά στην απροστάτευτη εστία ξερογλειφόταν: τα δίχτυα ήταν η παρθενιά μιας ακαταμάχητης νέας. Και τότε αποκαλυπτόταν ξαφνικά γυμνός και ορμούσε (υπογρ. δική μου)”.
Με το σχόλιο του Ε. Γκαλεάνο ολοκληρώνεται και η προσπάθειά μας να απαντήσουμε στο ερώτημα διατυπώσαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο: που διεισδύει η μπάλα, το συμβολικό πέος; Ας ανακεφαλαιώσουμε. Σε ένα πρώτο επίπεδο, το συμβολικό πέος διεισδύει στο συμβολικό πρωκτό (την εστία) του αντίπαλου άνδρα· σε ένα δεύτερο επίπεδο, επειδή η διείσδυση αυτή υποβιβάζει τον άνδρα στην κατάσταση της γυναίκας, αναπόφευκτα διεισδύει στη γυναίκα. Ο Ε. Γκαλεάνο προτιμά τη κολπική διείσδυση. Αν είναι παρθένα, οπότε ακαταμάχητη, ακόμα καλύτερα. Άλλοι, την πρωκτική.
Η έσχατη επιδίωξη των ανδρών που παίζουν ποδόσφαιρο είναι να προκαλέσουν, με τη επιβολή της διείσδυσης της μπάλας, την έσχατη ταπείνωση των αντιπάλων και να τους υποβιβάσουν με αυτό το τρόπο στη κατάσταση της γυναίκας.
Ο ξεπεσμός αυτός, η έσχατη επιδίωξη του ανδρικού ποδοσφαίρου, δεν μπορεί να παραχθεί κατά τη διάρκεια ποδοσφαιρικού αγώνα μεταξύ γυναικών. Οι γυναίκες είναι γυναίκες και, σύμφωνα με τις πατριαρχικές αξίες του δυτικού πολιτισμού, πιο κάτω δεν μπορούν να ξεπέσουν. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν υπήρξε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει ποτέ γυναικείο ποδόσφαιρο.
Το ποδόσφαιρο είναι ανδρικό παιχνίδι γιατί μόνο άνδρες μπορούν να υποβιβάσουν άλλους άνδρες στην κατάσταση της γυναίκας. Κάθε φορά που επιτυγχάνεται ένα γκολ, κάθε οχτώ δευτερόλεπτα, η γυναίκα δέχεται ένα συντριπτικό πλήγμα. Όσο πιο πολλά γκολ θα μπαίνουν στο μέλλον, τόσο η κατάσταση της γυναίκας θα χειροτερεύει.
Η γυναίκα είναι ο μεγάλος χαμένος του ποδοσφαίρου.
Σημειώσεις
1. Ο κατάλογος είναι μεγάλος. Περιλαμβάνει: θεούς (Κρόνος, Δίας, Ερμής), ήρωες της μυθολογίας (Αχιλλεύς, Πρωτεύς, Ορφέας, Ιάσων, Νέστωρ, Αίας, Πέλοπας, Θησέας), ιστορικά πρόσωπα από την αρχαία Ελλάδα (Κλεάνθης, Ηρόδοτος, Φίλιππος, Αισχύλος, Μ. Αλέξανδρος, Πυθαγόρας, Μιλτιάδης, Θρασύβουλος), μεσαιωνικούς ήρωες και αγίους (Διγενής, Αγ. Γεώργιος, Προφήτης Ηλίας, Αγ. Δημήτριος) και ιστορικά πρόσωπα της νεώτερης Ελλάδας (Κανάρης, Παύλος Μελάς).
2. H μετάφραση είναι του Β. Κάλφα (Πλάτων Τίμαιος, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Βασίλης Κάλφας, Πόλις, Αθήνα, 1995, σελ. 329). Να σημειώσουμε ότι όλα τα ζώα, κατά τον Πλάτωνα, είναι τιμωρημένοι άνδρες: “τα πτηνά προήλθαν από άνδρες χωρίς κακία αλλά και χωρίς πολύ μυαλό” (91d), τα χερσαία ζώα “από άνδρες που ούτε κατέφυγαν στη φιλοσοφία ούτε ενδιαφέρθηκαν καθόλου για τη φύση του ουρανού” (91e)και τα υδρόβια, “από τους πιο ανόητους και αμαθείς άνδρες . . πληρώνοντας ως αντίτιμο της έσχατης αμάθειας την έσχατη κατοικία (ενν. τη θάλασα, 92b)”.
3. Ε. Γκαλεάνο, Τα χίλια πρόσωπα του ποδοσφαίρου, σελ. 206.
[Σέρρες, 2004]
Σχολιάστε ελεύθερα!