in Κυριολογία, οι λατρείες της Δύσης, ποιμενικός τρόπος σκέψης, Ιλιάδα και Φύση

η βαθύτητα της σκέψης ενός βαθυστόχαστου συγγραφέα· ο βαθύς Κύριος και η λατρεία του βάθους (1)

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Εάν ζούσαμε στην αρχαία Ελλάδα, δεν θα ακούγαμε ποτέ τη φράση η θάλασσα είναι (εστί) ρηχή· δεν υπάρχει αρχαιοελληνικό επίθετο ρηχός, ή, όν. Θα ακούγαμε τη φράση η θάλασσα εστί αβαθής –  το επίθετο αβαθής είναι το αντίθετο του βαθύς. Το επίθετο ρηχός χρησιμοποιείται και μεταφορικά: ρηχή σκέψη είναι η σκέψη που δεν έχει βάθος ( ρηχότητα της σκέψης), ρηχός άνθρωπος είναι αυτός που δεν σκέφτεται, δεν εξετάζει τα πράγματα σε βάθος – ο επιπόλαιος θα λέγαμε. Πώς όμως προέκυψε το επίθετο ρηχός;

 

     Θα απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Πριν απαντήσουμε  όμως, θα ήθελα να θέσουμε ένα άλλο: τί εννοούμε όταν λέμε βαθιά σκέψη, βαθύτητα της σκέψης, εμβάθυνση στη σκέψη ενός φιλοσόφου, βαθύς γνώστης, βαθύς στοχαστής, βαθυστόχαστος συγγραφέας, βαθύ πνεύμα, βαθύ νόημα, βαθύς προβληματισμός, βαθύνους και βαθύνοια ; Διαβάζω στο Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών) ότι, μεταφορικά, για διανοητικές λειτουργίες, βαθύς είναι αυτός που φτάνει στο ουσιαστικό νόημα των πραγμάτων, ο διεισδυτικός. Θα διαφωνήσω με αυτή την ερμηνεία και θα προτείνω μια άλλη. Θα μας πάρει κάνα δυο πρωινά αλλά δεν πειράζει, αρκεί να περάσουμε (τον χρόνο μας) καλά. Να περάσουμε τον χρόνο μας – τί έκφραση! Δεν αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε ένα πρωινό με αυτή τη φράση; Αξίζει – σιγά τον κόπο!

      Για να διατυπώσουμε μια άλλη ερμηνεία του επιθέτου βαθύς στη μεταφορική του χρήση θα πρέπει να εξετάσουμε τη σημασιολογική εξέλιξη του επιθέτου βαθύς.  Αν προσεγγίσουμε το θέμα μας με όρους ισχύης, κι οφείλουμε να το κάνουμε, η ρηχή σκέψη είναι μια μη ισχυρή σκέψη, ενώ ο βαθύς στοχαστής είναι ένας ισχυρός στοχαστής.  Ο βαθύς, αυτός που φτάνει στο ουσιαστικό νόημα των πραγμάτων, είναι ένας ισχυρός· ο βαθύς είναι ο διεισδυτικός, και ο διεισδυτικός είναι ισχυρός: ο βαθύς είναι ισχυρός. Κάθε ισχυρός είναι και βαθύς· ο Κύριος είναι ισχυρός, άρα είναι και βαθύς. Το βάθος όμως και η βαθύτητα δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με την διείσδυση – αυτή είναι η ένστασή μου, την οποία και θα υποστηρίξω. Θα αρχίσουμε με τη λατρεία του βάθους στην Ιλιάδα και κατόπιν θα παρακολουθήσουμε τη σημασιολογική καριέρα του επιθέτου βαθύς μέχρι στις μέρες μας. 

     Ας απαλλαγούμε όμως πρώτα από την εκκρεμότητα της προέλευσης του επιθέτου ρηχός. Κάθε πυκνός  ακανθώδης  θάμνος (αφάνα) ονομάζονταν στην αρχαία Ελλάδα ραχός, η ραχός – στην ιωνική -αττική η ρηχός· με αυτούς τους ακανθώδεις θάμνους  οι γεωργοί και οι ποιμένες έφτιαχναν έναν πλεκτό φράχτη για να περιφράξουν τα χωράφια και τα μαντριά, όπως κάνουν και σήμερα, ο οποίος ονομαζόταν επίσης ραχός, ρηχός. Η αρχαιότερη μαρτυρία της λέξης βρίσκεται στον Ηρόδοτο(7.142): η γάρ ακρόπολις τό πάλαι των Αθηνέων ρηχώ επέφρακτο – κάποτε η ακρόπολη των Αθηναίων ήταν περιφραγμένη με ρηχό, με πλεκτό από ακανθώδους θάμνους φράχτη. Αν και δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για τη σημασιολογική εξέλιξη της λέξης, εικάζουμε βάσιμα ότι το νεοελληνικό επίθετο ρηχός προέρχεται από έναν πλεκτό φράχτη που χρησιμοποιούσαν οι ψαράδες για να ψαρεύουν στα αβαθή (ρηχά) νερά των λιμνών, των ποταμών και της θάλασσας,  κάτι που γινόταν μέχρι πρόσφατα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

    Ας δούμε τώρα τη λατρεία του βάθους στην Ιλιάδα. Η αρχική σημασία της λέξης βαθύς και βάθος αφορούσε το βάθος των νερών. Είμαστε βέβαιοι διότι υπήρχε και μια άλλη μορφή για το βάθος – το βένθος (όπως πάθος και πένθος), το οποίο δήλωνε αρχικά το βάθος της θάλασσας.  Διαβάζουμε τη λέξη 6 φορές στην Ιλιάδα (Α 358 = Σ 36  Ν 21, 32  Σ 38, 49) και 4 στην Οδύσσεια (α 53  δ 386, 780 θ 51) με τη σημασία του βάθους της θάλασσας (και στον Ύμνο στη Δήμητρα, 38). Στην Οδύσσεια ( ρ 316),  για πρώτη φορά,  η λέξη χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει το βάθος του δάσους. Τη λέξη βάθος  δεν θα τη διαβάσουμε ούτε στην Ιλιάδα ούτε στην Οδύσσεια – πρώτη φορά στην μεταγενέστερη Βατραχομυιομαχία (86). Διαβάζουμε  όμως πολλές φορές το επίθετο βαθύς, βαθεία, βαθύς.

 

θα συνεχίσω αύριο -ξημέρωσε!

 

κλπ

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. καλως τον ζορη κο, παρακαλουμε, μια φωτο με την “συγκάτοικο” στη πλάτη.

    καλο βραδυ