in ιστορική μορφολογία της πρωτοελληνικής γλώσσας

ὦ ἄνερ Νέρων: τί σημαίνει η λέξη ‘ανήρ, άνδρας’ ;

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

  Άνδρας, άντρας (<ανήρ) σημαίνει άνδρας, άντρας, το ανθρώπινο αρσενικό, τί άλλο να σημαίνει;  Όχι, φίλες και φίλοι, όχι. Ακόμα και η λέξη, ουσιαστικοποιημένο επίθετο,  το αρσενικό, ο άρρην, το άρρεν (φύλο), σημαίνει ‘ αυτός που χύνει (σπέρμα)’ , θα ασχοληθούμε όμως μια άλλη μέρα με αυτη τη λέξη διεξοδικά . Όταν πλάστηκε η λέξη ανήρ, πριν πολλές χιλιάδες χρόνια ασφαλώς και δήλωνε και συνεχίζει να δηλώνει τον  άντρα αλλά άλλο η δήλωση κι άλλο η σημασία. Σήμερα, είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε την αρχική της σημασία και θα το κάνουμε. Επί του θέματος υπάρχει γενική ομοφωνία, αν και πολλές πτυχές του ζητήματος παραμένουν υπό εξέταση, οπότε δεν έχω να προσθέσω κάτι που δεν έχει επισημανσθεί και μελετηθεί –  θα στρέψω όμως την προσοχή μου σε κάποιες πτυχές του ζητήματος που δεν έχουν  συσχετισθεί με την υπό εξέταση λέξη.

   Η λέξη ανήρ είναι σύνθετη λέξη.

 

   Γνωρίζουμε πως κλίνεται η λέξη: γενική, ανδρός·  δοτική, ανδρί· αιτιατική,  άνδρα κτλ. Γιατί όμως στην ονομαστική έχουμε ανήρ;  Οι τύποι ανδρός, ανδρί κτο., προέρχονται από τη γενική ανέρ-ος, την δοτική ανέρ-ι, την αιτιατική ανέρ-α, κλτ. άνερ. Στον πληθυντικό άνδρες <ανέρες, κτλ. Οι τύποι ανέρος, ανέρες, κτλ.  είναι πιο συχνοί στην Ιλιάδα και, πολύ λιγότερο, στην Οδύσσεια. Οι τύπου με δ προέκυψαν με συγκοπή του ε και ανάπτυξη του δ λόγω ασυμβατότητας του πλέγματος συμφώνων νρ: ανέρος > ανρός> ανδρός.

      Στην αρχαία ινδική (σανσκριτική) και στην αρχαία περσική nar είναι ο άνδρας · στην αρμενική είναι air·  η ανδρεία στην ομβρική (διάλεκτος της λατινικής) είναι nerf,  στην αρχαία ιρλανδική nert και στη gallois, γαλατική, διάλεκτος της Κελτικής είναι Nerto– · τα λατινικό (σαβινικό) όνομα Nero (Νέρων) σημαίνει ισχυρός (fortis). Οι τύποι αυτοί μας παρωθούν να ανασυγκροτήσουμε ένα πρωτογενές ινδοευρωπαϊκό μόρφημα ner ή nar (δεν υπάρχει συμφωνία, οι περισσότεροι δέχονται το πρώτο), στο οποίο δίνουν τη σημασία ‘ δύναμη, ισχύς, δυνατός,  ισχυρός’ .

   Εντοπίσαμε το ένα από τα δύο μορφήματα που αποτελούν τη λέξη ανήρ. Ποιο είναι το άλλο; Είναι το α-·  τί είναι αυτό;  Μερικοί δέχονται ότι είναι ευφωνικό και θα μπορούσε να ήταν ασφαλώς: κινάρα > αγκινάρα, πήγανος >απήγανος, στεροπή >αστεροπή (αστραπή). Τί άλλο θα μπορούσε να είναι;  Στερητικό δεν είναι, με καμιά Παναγία, ούτε με σφαίρες. Θα μπορούσε να είναι ή αθροιστικό ή επιτατικό. Πριν αποφάσίσουμε τι είναι, ας δούμε  τι είναι το αθροιστικό α- και τι το επιτατικό α-.

  Το αθροιστικό α το εντοπίζουμε σε γνωστές και πολυχρησιμοποιημένες λέξεις; α-δελφός είναι αυτός που προέρχεται από την ίδια μήτρα, κοιλιά (δελφύς, Δελφοί, ο ομφαλός της γης)· α-θρόος είναι αυτός που συγκεντρώνεται στο ίδιο μέρος, μαζί με άλλους·   α-κόλουθος είναι αυτός που περπατάει μαζί με άλλους την ίδια κέλευθο, την ίδια ατραπό, μονοπάτι. Το αθροιστικό α- προέρχεται από το ίδιο μόρφημα που προέρχεται και το αριθμητικό εις, ένας:  sem -s > hems >hεις > ενός >ένας. Από το sem προέρχεται και το άμα (μαζί, όμου) και το α-: μαζί, ομού. Εάν το α- στο ανήρ είναι αθροιστικό, θα σημαίνει αυτός που έχει την ίδια ισχύ ή που προέρχεται από την ίδια ισχύ –  δεν βγάζει νόημα, θα έλεγα.

   Το επιτατικό α- σημαίνει ότι και το άγαν (πολύ,πάρα πολύ) και πιθανότατα να προέρχεται από αυτό. Το εντοπίζουμε στις λέξεις α-χανής, α-τενής, α-σπερχής (Σπερχειός ποταμός, γρήγορος ποταμός). 

     Κλίνω προς τη μεριά του επιτατικού: α-νήρ σημαίνει πολύ ισχυρός. Για ποιον ισχυρό όμως πρόκειται;  Πρόκειται για το αρσενικό που έχει βιολογικά και κοινωνικά την πιο μεγάλη ρώμη, ισχύ  –  τον άνδρα της αναπαραγωγικής ηλικίας, τον πολεμιστή: ανήρ δεν είναι ο παις, ούτε ο έφηβος, ούτε το μειράκιον, ούτε ο γέρων!

      Φαίνεται πως με το χρόνο η επιτατική σημασία του α-  λησμονήθηκε·  μάρτυρας η λέξη αγήνωρ που σημαίνει άγαν ανήρ, πολύ άνδρας, άνδρας με αρχίδια, όπως λένε σήμερα οι νεοέλληνες, πολύ γενναίος, πολύ ισχυρός· αργότερα απέκτησε τη σημασία αλαζών, πείσμων, υπερφίαλος, ισχυρογνώμων και θα δούμε γιατί όταν αύριο ασχοληθούμε με τον οδυσσειακό λογότυπο μνηστήρες αγήνορες.

   Υπάρχει άραγε κάποιο άλλο μόρφημα με το οποίο να συσχετίζεται το νερ (ner);  Ναι, υπάρχει, φίλες και φίλοι: το μόρφημα -νος (nos) που εντοπίζουμε σε λέξεις που δηλώνουν ισχύη και κυριαρχία: ουρανός, κεραυνός, silvanus (ο κύριος των δασών): -νος σημαίνει κύριος, κυρίαρχος. Περισσότερα γι αυτό το μόρφημα στο σημείωμα  ‘ έχει αρχίδια ο ουρανός’;

  Ας δούμε άλλες δυο πυχές του ζητήματος. Η κλητική είναι άνερ, η ονομαστική όμως ανήρ, όπου το η είναι μακρό ε: εμείς προφέρουμε ανίρ γιατί το μακρό ε (η) μετεξελίχθηκε σε ι –  οι αρχαίοι έλληνες πρόφεραν ανέερ. Στη γενική ανέρος, κλητική άνερ –  γιατί το βραχύ ε της ρίζας νερ- έγινε μακρό στην ονομαστική;  Έχουμε και πολλά άλλα παραδείγματα: λέων, αλλά λέοντος· φιλίστωρ, αλλά φιλίστορος· ειδαίμων αλλά ευδαίμονος· ρήτωρ αλλά ρήτορος και πολλά άλλα. Το μακρό φωνήεν διαρκεί περισσότερο από το βραχύ κι αυτή η μεγαλύτερη διάρκεια είναι ένδειξη ισχύος –  ό,τι διαρκεί περισσότερο είναι και περισσότερο ισχυρό. Το μακρό φωνήεν στην ονομαστική υποδηλώνει την ισχύ της ονομαστικής:  το ίδιο φαινόμενο παρατηρούμε και στα ρήματα όπου το α΄πρόσωπο είναι το πρόσωπο της ισχύος:  τρέχω <τρέχο! Ο χρόνος για τους αρχαίους έλληνες, της αρχαϊκής τουλάχιστον εποχής, ήταν κυρίως το μέτρο της διάρκειας κάποιας πράξης:  χρόνος υπάρχει όσο υπαρχει διάρκεια κάποιας πράξης, ο χρόνος δεν είναι κάτι το γενικό, όπως εμείς σήμερα θεωρούμε, δεν υπαρχει καθολικός χρόνος, που να είναι  κοινή διάσταση όλων των γεγονότων όλων των τόπων! να σημειώσουμε ότι το ενδιαφέρον για τη διάρκεια της πράξης έχει καταγραφεί και στο χρόνο των ρημάτων (έτρεχα, έτρεξα)  αλλά και στον τρόπο αφήγησης των γεγονότων (τα ταυτόχρονα περιγράφονται σαν να έχουν γίνει το ένα μετά το άλλο).

    Πώς πρέπει να γράφουμε και να προφέρουμε τη λέξη άνδρας;  Άνδρας ή άντρας, ποια είναι η σωστή γραφή και προφορά, με την έννοια ποια προφορά από τις δύο ανταποκρίνεται σε αυτήν των αρχαίων;  Το δ προφερόταν κάποτε ως ντ αλλά αργότερα, μετά τον 4ο π. Χ. αιώνα μετεξελίχθηκε σε οδοντικό δ. Το δίδωμι προφερόταν, την εποχή του Αισχύλου, λόγου χάριν, dιdωμι, ντίντωμι,  αλλά την ελληνιστική εποχή δίδωμι > δίνω. Εμείς γράφουμε άνδρας , δένδρο και προφέρουμε άντρας και δέντρο. Ε, λοίπόν, σε αυτές τις δύο λέξεις επιβιώνει η προφορά ντ του δ: γράφουμε λοιπόν άνδρας και προφέρουμε άντρας. Το ότι γράφουμε άντρας και προφέρουμε άντρας είναι μια προσαρμογή της γραφής στην προφορά –  πολύ ωραία προσαρμογή  που δεν έχει όμως άλλα παραδείγματα, δυστυχώς.

Αλήθχεια, λέω, τα παιδγιά που κάνουν λάθη είναι πολύ σωστά!

Σχολιάστε ελεύθερα!

13 Comments

  1. εκτος θεματος
    σοφε διδασκαλε αθανασιε, παραλαμβανεις -τα εκτος του ιστοτοπου- ηλεκτρονικα σου μηνυματα ;

    καλη σου ημερα

  2. ΕΥΓΕ ρε φιλε !!!!!!!
    Πανε δυο τρεις μερες που εχω ανακαλυψει στο site σου (στο αρθρο με την Αθηνά επεσα πρωτα), και με χεις καταπληξει !!! “Επιτελους” λεω, “και ενας ανθρωπος που ερευνά την αρχαια μας γλωσσα μακρια απ τη λογικη του ¨γυαλινου οξυζενε δοχειου¨, αλλα με τολμηρη φαντασια χωρις ομως να πεφτει στα παραληρηματα των διαφορων ελληνολατρων και Κρασανακιδων, και φυσικα υπο το πρισμα της επιστημονικης μεθοδου και λογικης (και οχι παραεπιστημονικου παραλογισμου)”.
    Βρηκα πολυ ενδιαφεροντα τα αρθρα σου σχετικα με την γραμμικη Β (ειχα φαει κι εγω κολλημα παλιοτερα με την γραμ. Β ), καθως και αυτα που αναφερονται στην γραμματικη !

    Εκει που παθαινω πλακα ( και λεω “χαχαχα, δεν μπορει, αυτος ο τυπος ειναι μες στο μυαλο μου” ) ειναι τωρα…, στην καταληξη του αρθρου σου για το “ανηρ”, οπου “αναρωτιεσαι” για την γραφη / προφορα του “ανδρα/αντρα”. Αυτος ο προβληματισμος με τυρανουσε και μενα μεχρι που κατεληξα πριν καμποσο καιρο στο οτι θα γραφω “ανδρας ” αλλα θα προφερω “αντρας” (ανdρας).

    Αλλα δεν ειναι μονο αυτες οι δυο λεξεις , άνδρας , δένδρο. Ειναι και το “χθες/ χτες / κτες” , “Βαμβακι/ μπαμπακι” … κατα καιρους μου ρχονται κι αλλες στο μυαλο…

    Αλλα εκει που εδωσες ρεστα σου ηταν με τον Πολυμερο, (χεχεχε). Ειχα πεσει κι εγω “θυμα” του πιο μικρος με τον Δισκο της Φαιστου. Ηταν καπου στο τελος του 90′ (μολις ειχα κλεισει τα 20κατι) που ειχα ακομα την αφελεια να θεωρω πως ο,τι εκδιδεται σε βιβλιο εχει και καποιο κυρος (ΝΑαα…! τυφλα μου). Και μαλιστα αναρωτιομουν, “μα τι λενε πως δεν εχει μεταφραστει ο δισκος??? αφου εδω υπαρχει ενας ανθρωπος που ισχυριζεται πως τον μετεφρασε!!! Μαλλον, σκεφτηκα, θα ναι καποιος πολυ αξιολογος ! Ετσι αγορασα το βιβλιο … και…, το διαβασα…, ΗΗ ΠΑΠΑΡΑ !!!! χαχαχα! Μετα ανακαλυψα, και ειδικα οταν εκ των υστερων εβαλα ιντερνετ, πως δεν ηταν μονο αυτος, αλλα καμια 100αρια ανα τον κοσμο οι Παπαρολογοι μεταφραστες…

  3. Ηράκλειτε, ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Θα πρέπει επίσης να προσθέσουμε και το γ, το οποίο προφερόταν ως γκ, όπως το β ως μπ και το δ ως ντ. Λέμε εγγόνι, φεγγάρι και άλλα πολλά, γιατί όμως τα δύο γ να προφέρονται ως γκ; Η μόνη εξήγηση είναι ότι στο διπλό γ (γγ) επιβιώνει η προφορά του γ ως γκ, τουλάχιστον πριν το 400 π. Χ. Όσο για τις επιφυλάξεις σου για την καθαρεύουσα, που δεν καταλαβαίνουμε άρα εγείρεται το ερώτημα αν θα πρέπει να την θεωρήσουμε ως μια άλλη γλώσσα, το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι πρόκειται περί τεχνητού κρατικού ιδιώματος, οπότε ελάχιστη σχέση έχει με γλώσσα που εξελίχθηκε από κάποια άλλη.

  4. Η καθαρεύουσα δεν είναι τεχνητή. Πρόκειται για την αρχαιολατρία των μεσαιωνικών Ρωμαίων. Χρησιμοποιούσαν μια αττικίζουσα/αρχαίζουσα γλώσσα και σνόμπαραν τον σύγχρονό τους ελληνικό/ρωμαικό πολιτισμό. Οι ηλίθιοι… μεσαιωνικοί και σύγχρονοι!… Μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη καθαρεύουσα/αρχαίζουσα σαν μια πολύ ωραία σχέση με τις παλαιότερες μορφές τις ελληνικής. Η γλώσσα μας έχει ΑΜΕΣΗ σχέση με αυτές. Όχι σαν τα ιταλικά/γαλλικά/ρουμάνικα κλπ με τα λατινικά. Σκεφτείτε Καβάφη/Κάλβο….
    Βέβαια τις ίδιες αηδίες (φανατικές) έκαναν και όταν χρησιμοποίησαν την γλώσσα μας ως πολιτικό εργαλείο λαικισμού οι δημοτικιστές. Ποιά; Την ελληνική γλώσσα….
    Όσο για το διπλό γάμμα. Όχι, δεν προφέρεται ως g. Αλλά ng. Το γάμμα πριν από τα περισσότερα σύμφωνα είναι νι. Το μπ προφέρεται μ-π για τους αρχαίους και mb για μας. To ντ προφέρεται ν-τ για τους αρχαίους και nd για μας. Δηλαδή Άνgελος, όχι Άgελος. Φενgάρι, όχι Φεgάρι. Φάλανgα. Aνdιγράφω, όχι αdιγράφω. Γνωρίζονdαι. Εκπομbή, όχι εκποbή.
    Οπότε όταν ακούσετε κάποιων να λέει aNGel, αλλά Άgελος… ρίχτε του ένα φάσκελο από μένα.

  5. Γεια σας καπου διαβασα το παρακατω και θα ηθελα αν μπορειτε την αποψη σας, ευχαριστω.


    Ανήρ, ανδρός. Άνδρες. Όμως, άλλο «άνδρες» και άλλο «άρρενες». Ο ανήρ περιέχει και το αρσενικό και το θηλυκό, επειδή η λέξη αυτή εκπροσωπεί κάτι πολύ ευρύτερο από τον προσδιορισμό του φύλου. Όταν ο ρήτωρ έλεγε στους δημόσιους λόγους του «άνδρες Αθηναίοι…» δεν υποβάθμιζε, ούτε υποτιμούσε τις γυναίκες, όπως νομίζουν ορισμένοι, εννοούσε «αρχαίοι, πανάρχαιοι, που σας βλέπω σαν θεούς, απόγονοι των θεών», ήταν ένας αναγνωριστικός τίτλος τιμής που τον απηύθυνε σε άνδρες και γυναίκες εξαιρέτως και ανεξαιρέτως, σε θεούς και θεές, δεν τους ξεχώριζε σε δύο φύλα, δεν θεωρούσε κατώτερες τις γυναίκες, ο τίτλος τιμής ήταν ΕΝΑΣ, ας μην παρασύρονται οι αμφισβητίες από τις πολλές φυσικά σκουριές, οι οποίες (μετά την αρχαία καταστροφή του πλανήτη) επικάθησαν στο πνεύμα και δεν λένε να φύγουν μέχρι και σήμερα.

    Ο πραγματικός άρα και φυσικός διαχωρισμός σε επίπεδο ρόλων ήταν «άρρενα και θήλεα». Το «ανήρ» δεν αντιπαραβαλλόταν στη «γυνή», αλλά στο «νηρό», δηλαδή το νεαρό. Ήταν η ωριμότητα απέναντι στην ανωριμότητα. Αντανακλούσε τη τέλος των ενσαρκώσεων, δηλαδή την θέωση, απέναντι στην ανάγκη για ενσάρκωση, δηλαδή την πορεία προς την θέωση. Αυτό είναι βέβαιο. Η «γυνή» δεν είχε ούτε ήταν κάτι τι το αντίθετο, επομένως ο «ανήρ» δεν ήταν το αντίθετο, ούτε το συμπλήρωμα της «γυνής». Είναι λάθος αυτό και προφανώς καταχωρείται ως τέτοιο μεταγενέστερα, όταν επικράτησε ο δυισμός και συνέβη αναπόφευκτα η απώλεια της πρωτογένειας των λέξεων.

    Λοιπόν, η λέξη “άνθρωπος” δεν προέρχεται από το «άνω θρώσκω» (είναι αυθαίρετη και αβάσιμη εντελώς αυτή η ερμηνεία) αλλά από την γενική ή την αιτιατική του “ανήρ + ωψ”. Α + νηρ σημαίνει κατά λέξη “αυτός που δεν είναι νηρός, δηλαδή νεαρός”, δηλαδή ο παλαιός, ο αρχαίος, ανήρ δεν σημαίνει το αρσενικό που είναι σε αντιπαράθεση με το θηλυκό. Η λέξη «ανήρ» (γεν. ανδρός ή ανθρός) περιέχει και το αρσενικό και το θηλυκό, γι’ αυτό και οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν «άνδρες Αθηναίοι», δεν το έκαναν από περιφρόνηση προς τις γυναίκες, όπως νομίζουν οι αδαείς…¨”

  6. Νίκο, η άποψη που παραθέτεις προσκρούει σε πολύ μεγάλα εμπόδια, τόσο μεγάλα που μπορώ να πω ότι δεν είναι ετυμολογία αλλά παρετυμολογία.
    Το πρώτο: Η λέξη ανήρ είναι μια πολύ αρχαία γλώσσα, όπως και η λέξη νεαρός, τις διαβάζουμε και τις δύο στην Ιλιάδα. Η λέξη νηρός, από το νεαρός, είναι πολύ μεταγενέστερη, μεσαιωνική, και χαρακτηρίζει τα ψάρια: νηροί ιχθύες είναι τα ψάρια που μόλις έχουν αλιευθεί.
    Το δεύτερο: Εάν το α- είναι στερητικό, και το δεύτερο συνθετικό το νηρός, τότε θα έπρεπε να είχαμε άνηρος και όχι ανήρ!
    Το τρίτο: Το θέμα της λέξης ανήρ είναι α- νερ-. Στην Ιλιάδα διαβάζουμε την γενική ανέρος, τη δοτική ανέρι, την αιτιατική ανέρα, την κλητική άνερ, τον δυικό ανέρε, την ονομαστική πληθυντικού ανέρες και την αιτιατική πληθυντικού ανέρας. Η ονομαστική ανήρ προέρχεται από το ανέρ, διότι στην ονομαστική το βραχύ φωνήεν το θέματος (ο, ε) γίνεται μακρό (ω, η): λέοντ- >λέων, Σώκρατες>Σωκράτης και πολλά άλλα.

  7. γιατι δεν θα μπορουσε να σημαινει:
    ‘α’ στερητικο και φρεσκος-νεος-απειρος (στην ζωη και στον πολεμο καθοτι η ζωη καθεαυτη ειναι πολεμος απο μονη της)

  8. Εάν η ζωή ήταν πόλεμος, δεν θα ζούσε κανένας και καμία. Η ζωή πρώτα απ΄ όλα είναι συμβίωση και συνεργασία – με συγκρούσεις ασφαλώς.

  9. Αν,,,Ηρ,,,
    Αν’άσα εκ’φορά λαιμ’ος->γλώσσα Ανν,, δόνηση πνευμ’ονα,
    Ηρρ,,, Ανά’σα εκ’φορα λαιμός’->γλώσσα δόντια? δόνηση κεφαλής,
    //
    Αέρας Ανάσα Πνεύμα’ονας

  10. Το σύμβολο* που έχεις
    Μπροστά από το όνομα*? σου
    Είναι δαίμονας Σεθ?
    Αθανάσιος?
    https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Egypt.Mythology.Set.jpg
    “Στα πλαίσια του μυθολογικού θηριομορφισμού ο Σετ απεικονιζόταν ως κάποιο φανταστικό ζώο, με ρύγχος λεπτό και κυρτό, με όρθια αυτιά, κομμένα στην άκρη και με ουρά άκαμπτη και διχαλωτή. Ήταν αδύνατο ένα τέτοιο ζώο να ταυτιστεί, κατά τρόπο ασφαλή, με οποιοδήποτε άλλο γνωστό, για αυτό και ονομάστηκε «τυφωνικό ζώο». Ο Σετ απεικονίζονταν επίσης και ως άνθρωπος, αλλά με την κεφαλή του παραπάνω τετραπόδου.”

  11. Αγαπητέ Αθανάσι
    Έχουμε επικοινωνήσει και παλαιότερα για άλλο ζήτημα.
    Για το ανήρ έχω να ειπώ ότι η σημασία του είναι “αυτός που δεν κυκλοφορεί στον δρόμο με την συνοδία συζύγου.

Webmentions

  • Θέλω έναν Άντρα ΤΩΡΑ !!! | Polopetrakis Blog 15 Φεβρουαρίου, 2023

    […] Γνωρίζουμε πως κλίνεται η λέξη: γενική, ανδρός·  δοτική, ανδρί· αιτιατική,  άνδρα κτλ. Γιατί όμως στην ονομαστική έχουμε ανήρ;  Οι τύποι ανδρός, ανδρί κτο., προέρχονται από τη γενική ανέρ-ος, την δοτική ανέρ-ι, την αιτιατική ανέρ-α, κλτ. άνερ. Στον πληθυντικό άνδρες <ανέρες, κτλ. Οι τύποι ανέρος, ανέρες, κτλ.  είναι πιο συχνοί στην Ιλιάδα και, πολύ λιγότερο, στην Οδύσσεια. Οι τύπου με δ προέκυψαν με συγκοπή του ε και ανάπτυξη του δ λόγω ασυμβατότητας του πλέγματος συμφώνων νρ: ανέρος > ανρός> ανδρός. Στην αρχαία ινδική (σανσκριτική) και στην αρχαία περσική nar είναι ο άνδρας · στην αρμενική είναι air·  η ανδρεία στην ομβρική (διάλεκτος της λατινικής) είναι nerf,  στην αρχαία ιρλανδική nert και στη gallois, γαλατική, διάλεκτος της Κελτικής είναι Nerto- · τα λατινικό (σαβινικό) όνομα Nero (Νέρων) σημαίνει ισχυρός (fortis). Οι τύποι αυτοί μας παρωθούν να ανασυγκροτήσουμε ένα πρωτογενές ινδοευρωπαϊκό μόρφημα ner ή nar (δεν υπάρχει συμφωνία, οι περισσότεροι δέχονται το πρώτο), στο οποίο δίνουν τη σημασία “ δύναμη, ισχύς, δυνατός,  ισχυρός” . Εντοπίσαμε το ένα από τα δύο μορφήματα που αποτελούν τη λέξη ανήρ. Ποιο είναι το άλλο; Είναι το α-·  τί είναι αυτό;  Μερικοί δέχονται ότι είναι ευφωνικό και θα μπορούσε να ήταν ασφαλώς: κινάρα > αγκινάρα, πήγανος >απήγανος, στεροπή >αστεροπή (αστραπή). Τί άλλο θα μπορούσε να είναι;  Στερητικό δεν είναι, με καμιά Παναγία, ούτε με σφαίρες. Θα μπορούσε να είναι ή αθροιστικό ή επιτατικό. Πριν αποφάσίσουμε τι είναι, ας δούμε  τι είναι το αθροιστικό α- και τι το επιτατικό α-. Το αθροιστικό α το εντοπίζουμε σε γνωστές και πολυχρησιμοποιημένες λέξεις; α-δελφός είναι αυτός που προέρχεται από την ίδια μήτρα, κοιλιά (δελφύς, Δελφοί, ο ομφαλός της γης)· α-θρόος είναι αυτός που συγκεντρώνεται στο ίδιο μέρος, μαζί με άλλους·   α-κόλουθος είναι αυτός που περπατάει μαζί με άλλους την ίδια κέλευθο, την ίδια ατραπό, μονοπάτι. Το αθροιστικό α- προέρχεται από το ίδιο μόρφημα που προέρχεται και το αριθμητικό εις, ένας:  sem -s > hems >hεις > ενός >ένας. Από το sem προέρχεται και το άμα (μαζί, όμου) και το α-: μαζί, ομού. Εάν το α- στο ανήρ είναι αθροιστικό, θα σημαίνει αυτός που έχει την ίδια ισχύ ή που προέρχεται από την ίδια ισχύ –  δεν βγάζει νόημα, θα έλεγα. Το επιτατικό α- σημαίνει ότι και το άγαν (πολύ,πάρα πολύ) και πιθανότατα να προέρχεται από αυτό. Το εντοπίζουμε στις λέξεις α-χανής, α-τενής, α-σπερχής (Σπερχειός ποταμός, γρήγορος ποταμός). Κλίνω προς τη μεριά του επιτατικού: α-νήρ σημαίνει πολύ ισχυρός. Για ποιον ισχυρό όμως πρόκειται;  Πρόκειται για το αρσενικό που έχει βιολογικά και κοινωνικά την πιο μεγάλη ρώμη, ισχύ  –  τον άνδρα της αναπαραγωγικής ηλικίας, τον πολεμιστή: ανήρ δεν είναι ο παις, ούτε ο έφηβος, ούτε το μειράκιον, ούτε ο γέρων! Φαίνεται πως με το χρόνο η επιτατική σημασία του α-  λησμονήθηκε·  μάρτυρας η λέξη αγήνωρ που σημαίνει άγαν ανήρ, πολύ άνδρας, άνδρας με αρχίδια, όπως λένε σήμερα οι νεοέλληνες, πολύ γενναίος, πολύ ισχυρός· αργότερα απέκτησε τη σημασία αλαζών, πείσμων, υπερφίαλος, ισχυρογνώμων και θα δούμε γιατί όταν αύριο ασχοληθούμε με τον οδυσσειακό λογότυπο μνηστήρες αγήνορες. Υπάρχει άραγε κάποιο άλλο μόρφημα με το οποίο να συσχετίζεται το νερ (ner);  Ναι, υπάρχει, φίλες και φίλοι: το μόρφημα -νος (nos) που εντοπίζουμε σε λέξεις που δηλώνουν ισχύη και κυριαρχία: ουρανός, κεραυνός, silvanus (ο κύριος των δασών): -νος σημαίνει κύριος, κυρίαρχος. Περισσότερα γι αυτό το μόρφημα στο σημείωμα  “ έχει αρχίδια ο ουρανός'; Ας δούμε άλλες δυο πυχές του ζητήματος. Η κλητική είναι άνερ, η ονομαστική όμως ανήρ, όπου το η είναι μακρό ε: εμείς προφέρουμε ανίρ γιατί το μακρό ε (η) μετεξελίχθηκε σε ι –  οι αρχαίοι έλληνες πρόφεραν ανέερ. Στη γενική ανέρος, κλητική άνερ –  γιατί το βραχύ ε της ρίζας νερ- έγινε μακρό στην ονομαστική;  Έχουμε και πολλά άλλα παραδείγματα: λέων, αλλά λέοντος· φιλίστωρ, αλλά φιλίστορος· ειδαίμων αλλά ευδαίμονος· ρήτωρ αλλά ρήτορος και πολλά άλλα. Το μακρό φωνήεν διαρκεί περισσότερο από το βραχύ κι αυτή η μεγαλύτερη διάρκεια είναι ένδειξη ισχύος –  ό,τι διαρκεί περισσότερο είναι και περισσότερο ισχυρό. Το μακρό φωνήεν στην ονομαστική υποδηλώνει την ισχύ της ονομαστικής:  το ίδιο φαινόμενο παρατηρούμε και στα ρήματα όπου το α΄πρόσωπο είναι το πρόσωπο της ισχύος:  τρέχω <τρέχο! Ο χρόνος για τους αρχαίους έλληνες, της αρχαϊκής τουλάχιστον εποχής, ήταν κυρίως το μέτρο της διάρκειας κάποιας πράξης:  χρόνος υπάρχει όσο υπαρχει διάρκεια κάποιας πράξης, ο χρόνος δεν είναι κάτι το γενικό, όπως εμείς σήμερα θεωρούμε, δεν υπαρχει καθολικός χρόνος, που να είναι  κοινή διάσταση όλων των γεγονότων όλων των τόπων! να σημειώσουμε ότι το ενδιαφέρον για τη διάρκεια της πράξης έχει καταγραφεί και στο χρόνο των ρημάτων (έτρεχα, έτρεξα)  αλλά και στον τρόπο αφήγησης των γεγονότων (τα ταυτόχρονα περιγράφονται σαν να έχουν γίνει το ένα μετά το άλλο). Πώς πρέπει να γράφουμε και να προφέρουμε τη λέξη άνδρας;  Άνδρας ή άντρας, ποια είναι η σωστή γραφή και προφορά, με την έννοια ποια προφορά από τις δύο ανταποκρίνεται σε αυτήν των αρχαίων;  Το δ προφερόταν κάποτε ως ντ αλλά αργότερα, μετά τον 4ο π. Χ. αιώνα μετεξελίχθηκε σε οδοντικό δ. Το δίδωμι προφερόταν, την εποχή του Αισχύλου, λόγου χάριν, dιdωμι, ντίντωμι,  αλλά την ελληνιστική εποχή δίδωμι > δίνω. Εμείς γράφουμε άνδρας , δένδρο και προφέρουμε άντρας και δέντρο. Ε, λοίπόν, σε αυτές τις δύο λέξεις επιβιώνει η προφορά ντ του δ: γράφουμε λοιπόν άνδρας και προφέρουμε άντρας. Το ότι γράφουμε άντρας και προφέρουμε άντρας είναι μια προσαρμογή της γραφής στην προφορά –  πολύ ωραία προσαρμογή  που δεν έχει όμως άλλα παραδείγματα, δυστυχώς. Αλήθχεια, λέω, τα παιδγιά που κάνουν λάθη είναι πολύ σωστά! Πηγή : badarts.gr […]