φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Ο Παύλος πάει Α’ Γυμνασίου φέτος και άρχισε να μαθαίνει αρχαία Ελληνικά. Κάθε φορά που κάθεται να διαβάσει με κάνει πολλές ερωτήσεις – αν δεν με ρωτάνε δεν ανακατεύομαι ποτέ στα μαθήματά τους – κι εγώ απαντώ. Συζητάμε λοιπόν πολλά και σκέφτηκα αυτά που συζητάμε να τα γράφω – μπορεί κάποιοι, κάποιες να θέλουν να μάθουν αρχαία Ελληνικά ή αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήματα, είτε μαθαίνουν είτε όχι αρχαία Ελληνικά. Διότι κανένας και καμία δεν μπορεί να πει ότι γνωρίζει αρχαία Ελληνικά. Τα αρχαία Ελληνικά δεν μπορούμε να τα γνωρίζουμε, δεν μπορούμε να τα γνωρίσουμε. Μια ζωή θα τα μαθαίνουμε – να προσπαθούμε να κατανοήσουμε δηλαδή έως ένα βαθμό τα κείμενα που διαθέτουμε. Δεν θα μάθουμε ποτέ πώς μιλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, δεν θα κατανοήσουμε ποτέ πλήρως τα κείμενά τους διότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τον πολιτισμό τους. Είναι παντελώς αδύνατον!
ΜΕ ρώτησε τις προάλλες ο Παύλος, καθώς διάβαζε το πρώτο κείμενο στο μάθημα των αρχαίων Ελληνικών, τι είναι η δασεία και η ψιλή. Του είπα ότι οι λέξεις αυτές ήταν κάποτε επίθετα και έγιναν ουσιαστικά, όπως οι λέξεις λαϊκή (αγορά) και πλατεία (οδός). Το ουσιαστικό που εννοείται είναι η φωνή: δασεία φωνή, ψιλή φωνή. Όταν βάζουμε πάνω σε ένα φωνήεν, στην αρχή της λέξης (σχεδόν) πάντα, αυτό σημαίνει ότι πριν από αυτό το φωνήεν υπήρχε ένας ήχος που χάθηκε, που οι άνθρωποι σταμάτησαν να το προφέρουν. Γιατί λέμε hysteria, harmony (harmonia), Herakles, Hera; Γιατί έτσι άκουγαν οι Ρωμαίοι αυτές τις λέξεις και τις μετέφεραν στη γλώσσα τους όπως τις άκουγαν. Δεν άκουγαν ιστερία, αρμονία, Ιρακλίς, Ίρα αλλά hysteria, harmonia, Herakles, Hera. (Το υ το πρόφεραν ως κλειστό ου, όπως το κλειστό γαλλικό u, και μετά προφερόταν ως ι· το η το πρόφεραν ως μακρό ε). Αυτή τη δασεία φωνή, αυτόν τον δασύ φθόγγο, τον πρόφεραν όπως προφέρεται το h στην αγγλική λέξη home. Είναι δασύς ήχος, δηλαδή πυκνός, που έρχεται από τα βάθη του φάρυγγα.
ΚΑΙ η ψιλή; με ρωτάει; Η ψιλή είναι ένα σύμβολο που μας λέει ότι δεν υπάρχει δασύς φθόγγος, ότι δεν υπήρχε κάνα h για να το προφέρουν! Και γιατί βάζουμε και στο ρ δασεία; Όχι σε όλα τα ρ! Βάζουμε δασεία πάνω στο ρ όταν βρίσκεται στην αρχή της λέξης. Η δασεία πάνω στο ρ δείχνει ότι το ρ προφερόταν με δύο διαφορετικούς τρόπους. Στην αρχή της λέξης προφερόταν ως hρ, στο μέσο ή στο τέλος της λέξης ως ρ. Σε σύνθετες λέξεις, αυτό το hρ άλλοτε γινόταν ρ και άλλοτε ρρ. Γινόταν ρρ όταν η προηγούμενη λέξη τελείωνε σε βραχύ φωνήεν: διαρροή <διαhροή! Προφανώς, δεν πρόφεραν ένα ρ αλλά δύο: ρρ. Όταν τελείωνε σε σύμφωνο ή σε μακρό φωνήεν, γινόταν ρ: εκροή <εκhροή! Εύρωστος < ευhρωστος αλλά: άρρωστος <άhρωστος!
ΠΑΜΕ στοίχημα ότι ο καθηγητής σου δεν γνωρίζει γιατί βάζουμε στο ρ δασεία; προκαλώ τον Παύλο, που μου λέει ότι αυτό είναι αδύνατο, συμφωνεί όμως με το στοίχημα και το πάει. Και το χάνει! Μπαμπά, μου λέει την άλλη μέρα, τον ρώτησα και δεν ήξερε. Δεν πιστεύω να του είπες γιατί; Όχι, ρε μπαμπά, χαζός είσαι, γιατί να τον προσβάλω τον άνθρωπο; Πολύ σωστά – εάν είναι φιλομαθής και συνεπής δάσκαλος, εάν παραμένει μαθητής όντας καθηγητής, θα ψάξει να το βρει. Εάν όχι, δεν θα το μάθει ποτέ. Και συμφωνήσαμε μέχρι να τελειώσει η σχολική χρονιά να του κάνουμε άλλες δέκα, τουλάχιστον, ερωτήσεις και θα δούμε τι θα γίνει. Κάθε μια τέτοια ερώτηση θα είναι και ένα μάθημα πρωινό.
ΔΙΑΒΑΣΕ τη λέξη παις και με ρώτησε γιατί το αι το διαβάζουμε ε (πες). Γιατί δεν γράφουμε πεδί και γράφουμε παιδί; Του είπα ότι η λέξη παις (πες) προφερόταν κάποτε πάις – είμαστε βέβαιοι γι αυτήν την προφορά (Ιλιάδα). Οι δίφθογγοι προφέρονταν ως δύο φθόγγοι, το λέει ή ίδια η λέξη, αλλά οι άνθρωποι άρχισαν να προφέρουν τις διφθόγγους ως ένα φθόγγο. Αυτό το φαινόμενο λέγεται μονοφθογγισμός των διφθόγγων. Έτσι το αι δεν προφερόταν αϊ αλλά ε! Οι δίφθογγοι οι και ει δεν προφέρονταν πια οϊ και εϊ αλλά ι!
ΕΑΝ αλλάζαμε τη γραφή, όταν άλλαζε η προφορά, τότε σήμερα θα γράφαμε ικογένια και όχι οικογένεια. Δεν θα υπήρχε ορθογραφία, θα γράφαμε πάντα σωστά, όλοι και όλες, χωρίς να πάμε στο σχολείο, δεν θα κουραζόμασταν να μάθουμε να γράφουμε, η γραφή μας θα ήταν φωνητική: θα γράφαμε αυτό που θα προφέραμε και θα προφέραμε αυτό που θα διαβάζαμε. Θα γράφαμε αλίθχια, όχι αλήθεια! Θα γράφαμε αρχίδγια, όχι αρχίδια. Γιατί όμως δεν αλλάξαμε τη γραφή όταν άλλαξε η προφορά;
ΤΟ πρόβλημα της ορθογραφίας υπάρχει και σε άλλες γλώσσες – τα γαλλικά, τα αγγλικά! Γιατί δεν γράφουμε όπως μιλάμε; Γιατί δεν άλλαζαν τη γραφή όταν άλλαζε η προφορά; Γιατί δεν γράφουμε buk, mun, but, rut αλλά γράφουμε book, moon, boot, root; Γιατί δεν γράφουμε boku αλλά beaucoup; Για να κατανοήσουμε την προέλευση της ιστορικής ορθογραφίας πρέπει να γνωρίζουμε ότι αυτοί που έγραφαν και δεν άλλαζαν την γραφή όταν άλλαζε η προφορά ήταν μόνο οι πλούσιοι – γαιοκτήμονες, έμποροι, ιερείς. Μέχρι τον 20ό αιώνα οι άνθρωποι, ο λαός ήταν αναλφάβητος, μόνο οι ισχυροί γνώριζαν να γράφουν. Στο Βυζάντιο αυτοί που ήξεραν να γράφουν και να διαβάζουν λάτρευαν την αρχαία ελληνική γλώσσα, έγραφαν σε αυτήν, ειδικά στην αττική διάλεκτο, ενώ η καθομιλουμένη ήταν πολύ διαφορετική. Δεν έγραφαν ιστορία ή ποίηση στη γλώσσα του λαού αλλά σε μια γλώσσα νεκρή προ πολλού. Τα αρχαία ελληνικά ήταν η γλώσσα τους, ήταν η γλώσσα των ισχυρών, με αυτή τη γλώσσα ξεχώριζαν, ήθελαν να ξεχωρίζουν από τον λαό. Και δεν ήθελαν να γίνει καμιά απολύτως αλλαγή γιατί οι ισχυροί πλούσιοι απεχθάνονται την αλλαγή που δεν αυξάνει την ισχύ τους και τον πλούτο τους. Το ίδιο συνέβη και στη Γαλλία και στην Αγγλία. Κάποτε το ρήμα Ι like το πρόφεραν Ι λίκε, ναι, ναι, αλλά το ι άρχισε να προφέρεται άϊ και ενώ έλεγαν άϊ λάικ (<άϊ λάικε) συνέχιζαν να γράφουν I like! Θεωρούσαν το Ι like πιο μεγαλοπρεπές και η μεγαλοπρέπεια δεν πρέπει να αλλάζει. Το παρελθόν θεωρούνταν ένδοξο και κάθε τι ένδοξο ή συνδεδεμένο με αυτό δεν πρέπει να μεταβάλλεται.
Εξαιρετικά ενδιαφέρον το ποστ Αθανάσιε. Ελπίζω να ακολουθήσουν κι άλλα παρόμοια. Πώς ξεκινά αλήθεια κάποιος άσχετος σαν εμένα να μάθει αρχαία ελληνικά; Από που θα μου πρότεινες να αρχίσω;
Πέτρο, θέλει χρόνο πολύ, διάβασμα πολύ, της Γραμματικής και του Συντακτικού. Μπορείς να αρχίσεις με το βιβλίο της Α΄Γυμνασίου και παράλληλα να αρχίσεις να διαβάζεις ένα κείμενο που να σε ενδιαφέρει. Αν το κείμενο αυτό είναι ο Παρμενίδης του Πλάτωνος, ή κάποια κωμωδία του Αριστοφάνους ή τραγωδία του Σοφοκλέους, άστο καλύτερα! Εάν είναι ο Ξενοφών ή ο Θεόφραστος, τότε είναι πιο εύκολο. Δεν είναι υπόθεση μηνών ούτε ετών αλλά ζωής. Μαθαίνουμε αρχαία ελληνικά για να μελετήσουμε κάποιο κείμενο όχι να δώσουμε εξετάσεις ή να περηφανευόμαστε ότι ξέρουμε αρχαία ελληνικά! Κανείς δεν μπορεί να ξέρει μια νεκρή γλώσσα. Εάν λοιπόν δεν έχεις επιλέξει κάποιο κείμενο, θα πρέπει να το κάνεις. Αν θέλεις να μάθεις μόνο τη Γραμματική, κανένα πρόβλημα, τη μαθαίνεις – για να κατανοήσεις την εξέλιξή της και τη μετεξέλιξή της στη Γραμματική της νέας Ελληνικής.
Θα σχολιάσω γιατί η γραφή δεν είναι φωνητική.
Η απάντηση ανάγεται στο αρχαιόθεν αναπάντητο ερώτημα ”πως αποκτούμε γνώση και γλώσσα”
ή ”ποια η σχέση πραγματικότητας με τη γνώση και τη γλώσσα”. Αν κάποιος μελετήσει τη λέξη ”σήμα” θα μάθει ότι είναι ”πληροφορία υποστασιοποιημένη με σύμβολο”. Σήμα είναι μια άλλη ονομασία για την έννοια ”γράμμα” , ”χαρακτήρας” ”γλωσσικό σύμβολο”. Αν κάποιος ασχοληθεί με τη Γνωστική ψυχολογία θα μάθει ότι τα αισθητηριακά χαρακτηριστικά που έρχονται στο μυαλό από τα φαινόμενα, κατά την αναγνώριση τους από όμοιων χαρακτηριστικών προϋπάρχουσα στο μυαλό γνώση παίρνουν ένα σύμβολο με το οποίο τα αναγνωρισμένα περνούν στο πεδίο της γνώσης και της γλώσσας. Δηλαδή, κάθε χαρακτηριστικό φαινομένου (να έχουμε υπόψη μας ότι ένα φαινόμενο είναι το σύνολο των αναγνωρισμένων του χαρακτηριστικών) που έχει αναγνωριστεί, είναι στο μυαλό καταχωρημένο ως γνώση με ένα σύμβολο (στο οποίο σύμβολο συμβάλλονται το χαρακτηριστικό και το σχήμα με το οποίο το χαρακτηριστικό φαίνεται στον έξω κόσμο). Το σύνολο των συμβόλων τα οποία δώθηκαν στα χαρακτηριστικά φαινομένου κατά την αναγνώριση τους (φαινόμενο είναι το σύνολο των αναγνωρισμένων του χαρακτηριστικών) αποτελούν το σύνολο των χαρακτήρων (ή γραμμάτων ή συμβόλων ή σημάτων) από τα οποία δομείται ο γλωσσικός όρος με τον οποίο το φαινόμενο είναι αποθηκευμένο σαν γνώση και παράλληλα είναι ο όρος με τον οποίο το φαινόμενο έξω φράζεται ή εκφράζεται δηλαδή είναι το όνομα του φαινομένου. Ο όρος ”όνομα” σημαίνει ”το μεταφερόμενο”. Το όνομα μεταφέρει στον έξω κόσμο το φαινόμενο το οποίο έχει αναγνωριστεί από τα χαρακτηριστικά του (και κατά την αναγνώριση του πήρε τα σύμβολα με τα οποία δομείται ο τρόπος μεταφοράς του στο πεδίο της γνώσης και της γλώσσας).
Τα σύμβολα που αντιστοιχούν σε κάθε χαρακτηριστικό των φαινομένων είναι μόνο 17 σύμφωνα και 5 φωνήεντα συν 2 διπλά σύμφωνα (αναφέρομαι σε όσα απόμειναν). Τα φαινόμενα αναγνωρίζονται από την κινητική τους κατάσταση και αυτό που τα αναγνωρίζει και τους δίνει σύμβολα σχετικά με την κινητική τους κατάσταση είναι η πρώτη καθαρή (καθαρή διότι πριν από αυτή – σαν γεγονός- δεν υπάρχει άλλη γνώση) για όλους τους ανθρώπους κοινή συλλογική γνώση
την οποία αποκτούν ακούσια ένεκα της συνεχούς εμφάνισης της (κατά τον Επίκουρο γίνεται γνώση ένεκα της συνεχούς εμφάνισης της σαν φαινόμενο). Για να μη μακρυγορώ, κάθε γράμμα έχει τη δική του σημασία και αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορεί να αλλάξει. Κάθε γράμμα είναι ένα αισθητηριακό χαρακτηριστικό του ονομαζόμενου φαινομένου και το σύνολο των γραμμάτων του ονόματος είναι το σύνολο των αναγνωρισμέων κα συμβολισμένων χαρακτηριστικών από τα οποία το φαινόμενο είναι καταχωρημένο σαν γνώση και σαν όνομα. Δίχως να εξηγήσω τη σημασία κάθε γράμματος , συγχωρέστε με, αναφέρω παράδειγμα πχ [λα] σημαίνει υγρό και [βα] σημαίνει κίνηση οπο΄τε και τα δυο σαν [λάβα] σημαίνουν υγρό εν κινήσει. Τα σύμφωνα σηματοδοτούν (σημαίνουν < από το σήμα δηλαδή από την αισθητηριακή πληροφορία που έχει υποστασιοποιηθεί με σύμβολο) μια κινητική κατασταση και τα φωνήεντα σηματοδοτούν το υποκείμενο στην κινητική κατάσταση. Το ανέβασμα της φωνής (επειδή παλιά η γραφή ήταν συνεχόμενη με κεφαλαια γράμματα δίχως να χωρίζουν οι λέξεις και χωρίς τονισμό) γινόταν στο φωνήεν το οποίο ειχε σαν κατηγορήματα του τα υπόλοιπα γράμματα του ονόματος. πχ στη λέξη (σύνδεσμο) [και] ο τόνος είναι στο [α] και προφερόταν [κάι]. Το [α] σημαίνει την οποιαδήποτε οντότητα (σαν φαινόμενο) η οποία έχει σαν ιδιότητες τα σημαινόμενα [κ] που σημαίνει δημιουργώ και [ι] που σημαίνει το πλήθος, σύνολο, την έκταση, το απεριόριστο και άλλα συναφή. Έτσι ο όρος [κάι] δηλώνει μια οντότητα η οποία έχει δημιουργηθεί και ανήκει στο σύνολο. Αυτό είναι ο λόγος που ο όρος [κάι] ορίστηκε σαν σύνδεσμος διότι συνδέει το ένα που δημιουργήθηκε με τα πολλά ή με κάποιο σύνολο.