in εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία

όταν ο Κορνήλιος Καστοριάδης αντιγράφει τον Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΠΟ το 1600 μέχρι το 1750 το βασικό αντικείμενο του διαλόγου μεταξύ των στοχαστών στη Γαλλία και την Αγγλία ήταν αυτό: οι συγγραφείς (λογοτέχνες, φιλόσοφοι, ιστορικοί) έπρεπε να θαυμάζουν και να μιμούνται τους αρχαίους ή μήπως έχουν ξεπεραστεί και παραμεριστεί; Αυτή είναι, φίλες και φίλοι, η περιβόητη σύγκρουση μεταξύ μοντέρνων και αρχαίων, άλλως, η μάχη των βιβλίων – μια παρωδία αυτής της μάχης γραμμένη από τον  Σουίφτ είναι πολύ γνωστή – είναι πολύ απολαυστική. Τους έχουμε ξεπεράσει σε όλα τα ζητήματα ή μήπως μόνο σε μερικά; Ή μήπως σε κανένα; Πρόκειται για ένα έντονο επεισόδιο σε μια σύγκρουση που διαρκεί πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια: τον πόλεμο ανάμεσα στην παράδοση και τον μοντερνισμό, την αυθεντία και την πρωτοτυπία.

Η σύγκρουση παρατάθηκε και μετά το 1750 αλλά εξασθενημένη. Οι μοντέρνοι πρόβαλαν τέσσερα επιχειρήματα, τα οποία θα εκθέσω συνοπτικά. Το πρώτο, που αφορά περισσότερο την ποίηση:η ποίησή μας είναι καλύτερη διότι πηγάζει από ευγενέστερα αισθήματα; Γιατί; Διότι είμαστε χριστιανοί, ενώ οι αρχαίοι ήταν ειδωλολάτρες. Το επιχείρημα είναι τόσο αβάσιμο που δεν χρειάζεται να το σχολιάσω. Το δεύτερο προέκυψε ως αντίδραση στον υπερβολικό και άκριτο θαυμασμό της κλασικής, ειδικά της ελληνικής, γραμματείας: πρόκειται για έργα κακογραμμένα, ακόμα και η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Ένας γενναίος και πεισματάρης ήρωας στην Ιλιάδα παρομοιάζεται με γαϊδούρι ενώ μπροστά το παλάτι του Οδυσσέα υπήρχε ένας μεγάλος σωρός κοπριάς – είναι ηρωική ποίηση αυτή;  Δεν είναι μόνο κακογραμμένα αλλά και γεμάτα με παραλογισμούς: κάποιος ορθολογιστής Γάλλος είχε υπολογίσει, σωστός καθ΄ όλα ο υπολογισμός του, ότι η ωραία Ελένη θα πρέπει να ήταν 60 χρονών, μπορεί και 100, όταν έγινε ο Τρωικός πόλεμος – ποιος θα πολεμούσε για μια γριά;

ΘΑ παραξενευτείτε γιατί τα αναφέρω όλα αυτά. Μην βιάζεστε. Η βιασύνη είναι αγένεια. Βρέχει έξω, είναι ανάγκη να πάτε στη δουλείά; Το τρίτο επιχείρημα δεν προκρίνει την ανωτερότητα των μοντέρνων αλλά ούτε και αυτήν των αρχαίων:η φύση δεν μεταβάλλεται, οπότε και οι αρχαίοι δημιούργησαν σπουδαία έργα αλλά και εμείς.  Ας δούμε τώρα το τέταρτο επιχείρημα και το πιο σημαντικό. Ήταν η εποχή που μπορούσε να ισχυριστεί ότι η ανθρώπινη γνώση εξελίσσεται θετικά, αυξητικά, προοδεύει δηλαδή. Ήταν η εποχή της γένεσης των ιδεολογιών της εξέλιξης και της προόδου. Κατά συνέπεια, οι αρχαίοι ήταν νέοι και εμείς οι γέροι. Ο κόσμος γερνάει συνεχώς, γινόμαστε όλο και πιο γέροι, όλο και πιο σοφοί.  Άρα είμαστε ανώτεροι από τους αρχαίους.

Η λατρεία της εξέλιξης και της προόδου διατυπώθηκε σε πολλά κείμενα όλων των ειδών. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Φιλοσοφία της Ιστορίας του Χέγκελ. Ενώ στην αρχή της παγκόσμιας Ιστορίας ένας είναι ελεύθερος (ο δεσπότης), στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη μερικοί είναι ελεύθεροι (οι πολίτες), στη σύγχρονη εποχή όλοι είμαστε ή θα γίνουμε ελεύθεροι – αφού όλοι γίνουμε χριστιανοί.  Ή  θα φτάσουμε σε μια κομμουνιστική κοινωνία νομοτελειακά και αναπόφευκτα – ο εξελικτικιστής και προοδευτικός Μαρξ. Όλος ο ανθρώπινος πολιτισμός όχι μόνο ταυτίζεται με τον δυτικό αλλά και παρομοιάζεται με τη ζωή ενός ανθρώπου που γεννιέται και ωριμάζει σταδιακά. Εμφανίζεται όμως μια μέρα, στις αρχές του 20ού αιώνα, ένας ιστορικός και φιλόσοφος της Ιστορίας που λέει, με συγχωρείτε αλλά λέτε βλακείες: ο Όσβαλντ Σπένγκλερ. Είχε προδρόμους, τον Νίτσε κυρίως, και κάποιους της αρχαιότητας αλλά αυτά που σκέφτηκε και τα ερωτήματα που έθεσε είναι τόσο σημαντικά που εάν τους παραβλέψουμε δεν θα διαπράξουμε δα και κάνα μεγάλο έγκλημα. Άλλωστε υπάρχουν εγκλήματα που δεν είναι αποτρόπαια, τουναντίον.

ΑΥΤΟ που λέτε, λέει ο Σπένγκλερ, είναι μεγάλη πλάνη. Δεν υπάρχει ένας ανθρώπινος πολιτισμός ή δεν μας επιτρέπεται να τους δούμε όλους ως έναν αλλά οι πολιτισμοί εμφανίζονται, ωριμάζουν και παρακμάζουν. Όλοι οι πολιτισμοί είναι άξιοι λόγου; Όχι, μόνο αυτοί που δημιουργούν κράτος, αυτοί είναι οι ανώτεροι πολιτισμοί, οι άλλοι, οι ακρατικοί, είναι κατώτεροι. Θα ματαιοπονήσετε εάν ψάξετε να βρείτε τις αιτίες  γένεσης, ακμής και παρακμής – δεν υπάρχουν.  Αυτό που υπάρχει είναι μια ομοιότητα ανάμεσα σε όλα τα στάδια εξέλιξης και εξαφάνισης αυτών των ανώτερων μορφών. Στην Αίγυπτο εμφανίστηκαν οι πυραμίδες, κατά τη διάρκεια της γένεσης, της ακμής, της πολιτισμικής ρώμης, στην αρχαία Ελλάδα οι ναοί του δωρικού ρυθμού, στη Δύση ο γοτθικός καθεδρικός ναός.  Ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός βρίσκεται στη φάση της παρακμής (Η παρακμή της Δύσης είναι ο τίτλος του βιβλίου του – πάνω από 1200 πυκνές σελίδες μεγάλου μεγέθους), οπότε μια μέρα θα χαθεί και ένας πολιτισμός κάπου αλλού θα εμφανιστεί.

ΔΕΝ είναι του παρόντος να εκθέσω τη κριτική μου διεξοδικά στις απόψεις του Σπένγκλερ. Ο πλούτος και η πρωτοτυπία των σκέψεών του με έχει καταπλήξει, το ομολογώ. Αλλά δεν μπορώ και να σιωπήσω. Ο δυτικός πολιτισμός έγινε παγκόσμιος, ο πρώτος που έγινε παγκόσμιος – εάν υπάρχουν θύλακοι άλλων πολιτισμών, οι πολιτισμοί αυτοί είτε είναι κατώτεροι είτε θα εξαφανιστούν και θα μείνει μόνο ένας. Άρα δεν είναι ένας από τους πολλούς ισότιμους ανώτερους πολιτισμούς. Ο Σπένγκλερ θα είχε πολλά να σκεφτεί εάν ζούσε μετά τη ρίψη των δύο ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι: αποκλείεται το ενδεχόμενο της εξαφάνισης της κοινωνίας και της ζωής, με δράστη τον δυτικό πολιτισμό; Τι λέτε, να ονομάσουμε τον δυτικό πολιτισμό,  μοιραίο πολιτισμό;  Μήπως ο ανθρώπινος πολιτισμός εξαφανιστεί πριν εμφανιστεί κάποιος άλλος; Εάν υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο τότε, για έναν ακόμα λόγο, δεν είναι ισότιμος με τους άλλους. Ούτε πρώτος μεταξύ ίσων (primus inter pares). Το γεγονός ότι είναι ο πρώτος (χρονικά) παγκόσμιος και ότι είναι αυτός που μπορεί ή ενδέχεται να καταστρέψει κοινωνία και φύση εγείρει πολλές ενστάσεις για την εγκυρότητα της κυκλικής θεωρίας του Σπένγκλερ.

 ΤΟ δεύτερο σημείο της κριτικής μου είναι η έννοια του ανώτερου, κρατικού πολιτισμού. Οι ανώτεροι πολιτισμοί στην Κίνα, Ινδία, Αίγυπτο, Βαβυλωνία, αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, Αραβία εμφανίστηκαν όταν εμφανίστηκε το Κράτος· ο Σπένγκλερ παραβλέπει το γεγονός ότι δεν θα υπήρχε το Κράτος εάν δεν υπήρχαν, για πολλές χιλιάδες χρόνια, οι αυτόνομες αγροτικές νεολιθικές κοινότητες και τα επιτεύγματά τους. Επίσης, δεν ασχολείται με τη διαδικασία εμφάνισης του Κράτους (ως αποτέλεσμα της συνεργασίας των αγροτικών κοινοτήτων – υποστηρίζω εγώ). Γιατί δεν ασχολείται με όλα αυτά τα ζητήματα και μας λέει ότι ματαιοπονούμε ψάχνοντας να βρούμε αιτίες -η αιτιοκρατική προσέγγιση της Ιστορίας είναι και περιττή και ανέφικτη.

ΚΑΙ με αυτή την παρατήρηση περνάμε στο τρίτο σημείο της κριτικής, την δυνατότητα ή μη της αιτιοκρατικής ερμηνείας της Ιστορίας. Θα μου επιτρέψετε να περιγράψω συνοπτικά το πνευματικό υπόβαθρο το οποίο συνέβαλε στη διαμόρφωση αυτής της αδιαφορίας ή περιφρόνησης  του Σπένγκλερ για την αναζήτηση και κατανόηση των αιτιών των ιστορικών φαινομένων και γεγονότων.

ΤΗΝ  εποχή της όξυνσης της διαμάχης των μοντέρνων με τους αρχαίους συζητιόταν ευρύτατα το ζήτημα της παρακμής και πτώσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ας σημειώσω, μια που τα να φέραμε, ότι η αναζήτηση των αρχών (βλέπε ιωνική φυσική φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα) και των αιτίων προέκυψε λόγω της αναζήτησης γενικά της δύναμης, της ισχύος, στη φύση και στην κοινωνία, λόγω της επιδίωξης της αύξησης της Ισχύος που είναι το εντονότερο χαρακτηριστικό της δυτικής Κυριαρχίας. Θέλω να πω ότι είναι πολιτισμικό φαινόμενο, ιστορικά καθορισμένο – ούτε οι φυλές στον Αμαζόνιο ενδιαφέρονται  για πρώτες αρχές ούτε για αιτίες, ούτε οι ανώτεροι πολιτισμοί της Κίνας και της Αιγύπτου! Προς το τέλος αυτής της διαμάχης (1776) εκδόθηκε ο πρώτος τόμος ενός ιστορικού έργου με θέμα την παρακμή και τη πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας: Decline and Fall of the Roman Empire. Συγγραφέας ο γνωστός Άγγλος Γκίμπον (Γίββων – Gibbon). Το πραγματικό ενδιαφέρον και μέλημα του Γκίμπον ήταν άλλο: εάν όλες οι αυτοκρατορίες του παρελθόντος παρήκμασαν και χάθηκαν, αυτό θα είναι και το μέλλον της βρετανικής  αυτοκρατορίας; Η αμερικάνική επανάσταση (1776) είναι  μια πρώτη ένδειξη παρακμής και πτώσης; Γιατί παρακμάζει και εξαφανίζεται μια αυτοκρατορία;

ΜΕΧΡΙ τότε, φίλες και φίλοι, οι ιστορικοί δεν αναζητούσαν αίτια. Ούτε ο Θουκυδίδης ενδιαφέρεται γι΄ αυτά ούτε ο Τάκιτος. Οι οποίοι δεν ενδιαφέρονται για το παρελθόν ούτε και για το μέλλον -μόνο κάποιες σκόρπιες σκέψεις. Η επιθυμία διατύπωσης μιας αιτιοκρατικής ερμηνείας είναι μια πρωτοτυπία της μετά της εποχής του μπαροκ, της εποχής της Επανάστασης, και δεν είναι η μόνη. Αν και ο  Γκίμπον ομολογεί συχνά στο βιβλίο του ότι δεν καταφέρει να εντοπίσει αίτια, αναφέρει κάποια, επιμένει όμως σε  ένα, το οποίο δεν είναι παρά μια προκατάληψη: ο χριστιανισμός φταίει που κατέρρευσε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

ΚΑΤΑ τον 19ο αιώνα εμφανίστηκε ένας διανοητής που με τη θεωρία του και τη μέθοδό του μπόρεσε να εντοπίσει πολλά αίτια, μπόρεσε να μας δώσει μια αιτιοκρατική ερμηνεία της Ιστορίας, η οποία στη συνέχεια εμπλουτίστηκε, εμπλουτίζεται και θα εμπλουτιστεί κι άλλο στο μέλλον. Πρόκειται για τον Καρλ Μαρξ. Η προσέγγιση του Μαρξ αφήνει πολλά φαινόμενα και γεγονότα ανερμήνευτα αλλά αυτό γίνεται είτε λόγω έλλειψης ιστορικών πηγών είτε λόγω της μονομέρειας ή και της ανεπάρκειας της θεωρίας του και της μεθόδου του, η οποία επιδέχεται επαναθεώρηση και εμπλουτισμό. Η άποψή του για τον ασιατικό τρόπο παραγωγής μόνο μειδιάματα μπορεί να προκαλέσει σήμερα.

Η αδυναμία των μη μαρξιστών ιστορικών να κατανοήσουν πολλά φαινόμενα, να εντοπίσουν και να αναλύσουν αιτίες, δεν μπόρεσε να θεραπευτεί, ακόμα και στις μέρες μας – περιττό να το πω αλλά το λέω. Μια αντίδραση σε αυτή την εύλογη αδυναμία ήταν η πλήρης αδιαφορία για τα αίτια, η περιφρόνηση της αιτιοκρατικής ερμηνείας. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αδυναμίας και της περιφρόνησης είναι η Παρακμή της Δύσης του Σπένγκλερ.

 ΤΟ βιβλίο του Σπένγκλερ διαβάστηκε από πολλούς. Το ότι το διάβασε και ο Καστοριάδης το θεωρώ κατηγορηματικά βέβαιο. Δεν τον αναφέρει όμως – εκτός κι αν κάνω λάθος, ας μου υποδείξει κάποιος, κάποια σε ποιο σημείο της ελληνικής ιδιαιτερότητας τον αναφέρει. Απορρίπτοντας  τη μαρξιστική αιτιοκρατική ερμηνεία το μόνο που μπορούσε να κάνει, αφού δεν είχε κάποια άλλη επιλογή, ήταν να καταφύγει στην αδιαφορία  και την περιφρόνηση της (όποιας) αιτιοκρατικής προσέγγισης. Η λέξη ιδιαιτερότητα τα λέει όλα. Και η λέξη θαύμα. Απερίφραστα ομολογεί και συχνά ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε κανένα κοινωνικό και πολιτικό και πολιτισμικό φαινόμενο της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Γιατί άκμασε και παρήκμασε και εξαφανίστηκε η αθηναϊκή τραγωδία; Δεν υπάρχει απάντηση, μην το ψάχνετε, δεν θα βρείτε τίποτα, καμιά αιτία.  Μόνο που η πονηρή αλεπού πιάνεται με τα τέσσερα. Εξηγούμαι.

ΘΑ παραθέσω ένα σύντομο απόσπασμα από τον πρώτο τόμο (σελ. 122-3) το οποίο είναι ατόφιος Σπένγκλερ. Πιο γλαφυρή συνόψιση της αδιαφορίας και της περιφρόνησης του Σπένγκλερ για την αιτιοκρατική ερμηνεία δεν νομίζω να υπάρχει:

Όλα τα παραπάνω οριοθετούν την προσέγγιση του τιμήματος της ελληνικής δημιουργίας: θαύμα ή απλό άθροισμα επιδράσεων; Επαναλαμβάνω ότι αυτή η τοποθέτηση του ερωτήματος προδίδει απελπιστική απλοϊκότητα. Φυσικά και υπήρξε θαύμα. Και λοιπόν; Υπάρχει επίσης κινεζικό θαύμα, ιαπωνικό, ινδουιστικό, εβραϊκό, ισλαμικό, το θαύμα των Ίνκας, των Μάγια, των Τουπί – Γκουαρανί κ.ο.κ. Θαύμα, στο βαθμό που κάθε φορά που συγκροτείται, που θεσμίζεται μια κοινωνία – πράγμα το οποίο δεν αποτελεί βέβαια στιγμιαίο γεγονός-  αναδύεται ένα νέο μάγμα φαντασιακών σημασιών, δημιουργία νέων θεσμών που τις ενσαρκώνουν. Δεν είναι δυνατόν να δοθεί μια αιτιακή ερμηνεία του φαινομένου αυτού, και γι΄ αυτό μιλάμε, αν θέλετε, για θαύμα.

Η περιφρόνηση, η αδιαφορία για μια  αιτιοκρατική της γένεσης και εξέλιξης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που διατρέχει το βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος, που εμποτίζει κάθε σκέψη του συγγραφέα, που είναι παρούσα σε κάθε σελίδα προέρχεται από τον Σπένγκλερ. Αυτή είναι η βάση της τούρτας. Τη βάση αυτή τη γαρνίρισε με διάφορα φρούτα και γλυκά της παράδοσης της κλασικής και κλασικιστικής προσέγγισης της αρχαίας ελληνικής ιστορίας  με αποτέλεσμα να αποθεώσει την πνευματική κακογουστιά. Λίαν επιεικώς.

ΚΑΠΟΙΟΣ ακροατής των παραδόσεων του Καστοριάδη τον ρωτάει για τη Σπάρτη που δεν αφομοίωσε πολλά από τα στοιχεία των ομηρικών επών. Και απαντά ο Καστοριάδης (σελ. 186-7):

. . .[Σ]την εποχή του Ομήρου αρκετές πόλεις έμπαιναν ήδη στο κίνημα της αυτοθέσμισης. . . Κατά μία έννοια, η Σπάρτη συμμετείχε στις απαρχές του κινήματος αυτού.. . . Το μεγάλο κίνημα αρχίζει αναμφισβήτητα από τις ιωνικές πόλεις, κερδίζει την Αθήνα και άλλες πόλεις, όχι όμως τη Σπάρτη, η οποία παραμένει είδος ζωντανού απολιθώματος. Έτσι έχουν τα πράγματα, και δεν ξέρουμε γιατί. 

ΠΟΙΟ  κίνημα, φίλες και φίλοι; Γιατί δεν ξέρεις γιατί η Σπάρτη δε ακολούθησε το κίνημα της αυτοθέσμισης; Γιατί άρχισε στην Ιωνία, ξέρεις; Όχι; Γιατί το κίνημα αυτό κερδίζει την Αθήνα, ξέρεις; Όχι! Πώς λοιπόν είναι δυνατόν να ξέρεις γιατί δεν ακολούθησε η Σπάρτη;

ΔΕΝ υπήρξε κανένα κίνημα αυτοθέσμισης, φίλες και φίλοι. Όλα αυτά είναι προβολές ικανοποίησης πόθων, φυγή από την πραγματικότητα. Θα παραθέσω άκρως συνοπτικά την άποψή μου και θα τα ξαναπούμε – ο χειμώνας έρχεται και θα είναι τρικιμιώδης, θυελλώδης θα έλεγα, από όλες τις απόψεις. Η πόλις δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της επέκτασης του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής και είμαι πανέτοιμος να το δείξω και θα το κάνω. Η δε δημοκρατία ήταν μια αναγκαία νέα οργάνωση του στρατού που επιβλήθηκε από το πιο ισχυρό, το πιο άπληστο, το πιο δολοφονικό, το πιο συνωμοτικό  αριστοκρατικό γένος της Αθήνας, τους Αλκμεωνίδες (Κλεισθένης!) με σκοπό να αυξήσει την έκταση της κατεχόμενης καλλιεργήσιμης γης μέσω της αρπαγής της γης των μικροκαλλιεργητών και αφετέρου να  αντιμετωπίσει το διαρκές πρόβλημα της αθηναϊκής κοινωνίας –  την ύπαρξη δεκάδων χιλιάδων ακτημόνων σε κάθε γενιά, ανά τριάντα περίπου χρόνια. Η δημοκρατία έδινε μια πρώτης τάξης λύση που εξυπηρετούσε όλα τα ελεύθερα κοινωνικά στρώματα ως προς το πρόβλημα των ακτημόνων : τον πόλεμο – την χρησιμοποίηση (κωπηλάτες), την εκδίωξη (κληρουχίες) και την εξόντωση των ακτημόνων αλλά και των μικροκαλλιεργητών.

ΝΑ ποια είναι τάση προς τα τέλη του  4ου αιώνα: ο αριθμός των ακτημόνων και των μικροκαλλιεργητών μειώνεται συνεχώς και τέτοιο βαθμό ώστε μας επιτρέπεται να πούμε ότι δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι ελεύθεροι πολίτες – μόνο γαιοκτήμονες και δούλοι – άρα δεν υπήρχε η πόλις, ούτε η δημοκρατία, αφού οι ελεύθεροι οπλίτες, οι πολίτες  ήταν η πόλις και η δημοκρατία ούτε κάποιος από τους πολλούς θεσμούς που προέκυψαν κατά τη διαδικασία της γένεσής τους.

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Φίλτατε Αθανάσιε χαίρε και σε ευχαριστώ για το όμορφο άρθρο σου καθ’ως και τις εποικοδομητικές θέσεις του που μοιράζεσαι δημιουργικώς κι απλόχερα μαζί μας. Φαίνεται το αγωνιστικό σου φρόνημα καθόσον και το αίσθημα τιμής και καθήκοντος όπως θα έλεγε κι ο Σπένγκλερ!Ενδιαφέρον πράγματι και φυσικά καλοδεχούμενο έστω κι αν δεν συμμερίζομαι απόλυτα όλα τα σημεία και τις θέσεις εν αυτώ. Ωστόσο θα το αναγνωρίσω φυσικά με χαρά καθώς ελάχιστα και ολίγοι έχουν στη χώρα μας ασχοληθεί με τον Σπένγκλερ, με τον δε Καστοριάδη επιφανειακώς και δια τούτο θα συμφωνήσω απόλυτα με την άποψη σου περί της προβολής των προσωπικών ιδεοληψιών και ιδανικών στην αυτοθέσμιση της αρχαιότητος.Επίσης συμφωνώ και με το ότι ο Σπενγκλεράκος μας είχε κάποια αδιαφορία έως και προκατάληψη κ περιφρόνηση κ για την αρχαιοελληνική μας τούρτα και γενικότερα για τα άλλα συστήματα των αποδέλοιπων ανθρώπων και προς τούτο απέφευγε τας αιτίας όπως άλλωστε κι εκείνος,δεν απέκρυψε, ανθρωπίνως το να έχει κενά κι ελλείψεις και φυσικά το ομολογεί στην Παρακμή της Δύσης εξαρχής,επομένως ας του το δώσουμε το λαφρυντικό εδώ…!Παρόλα αυτά λόγω χρόνου δυστυχώς το επείγον δεν αφήνει χωροχρόνο δια το σημαντικό,η ρημάδα η επιβίωση βλέπς, θα ήθελα να απαντήσω κ να ακούσω κι άλλα,ωστόσο επιφυλάσσομαι δια του παρόντος και ίσως η τοιαύτη εκκρεμότης να απαντηθεί στο μέλλον,κανείς δεν το ξέρει.Χαιρετώ σε και πάλι ευχαριστώ για το άρθρο.Κ.