ολίγη αγάπη (Φρειδερίκε!)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ έγραφα σήμερα για την εγκυμοσύνη του ανθρώπινου θηλυκού  και πώς συνέβαλε στην ενίσχυση του ζωντανού κομμουνισμού αλλά αντ΄ αυτού θα κάνω μια σύντομη παράκαμψη, πριν επανέλθω, και θα εξετάσω από ετυμολογικής έποψης τις αρχαίες ελληνικές λέξεις ολίγος και αγάπη για να εντοπίσουμε τις αρχικές τους σημασίες. Αφορμή για αυτή την παράκαμψη είναι η άποψη ενός  φιλοσόφου, του Νίτσε,  ότι η εγκυμοσύνη είναι αρρώστια. Θα παραθέσω το σχετικό εδάφιο μόνο και μόνο για να μην παρεξηγηθώ, ότι δηλαδή αποσπώ μια πρόταση και την μεταχειρίζομαι κατά βούληση:  μόνον η άσχημη συνείδηση, μόνο η θέληση για κακομεταχείριση του εαυτού παρέχει την προϋπόθεση για την αξία του μη εγωισμού.  Η  άσχημη συνείδηση είναι αρρώστια, δεν χωράει αμφιβολία γι΄ αυτό, αλλά μια αρρώστια σαν την εγκυμοσύνη. (Γενεαλογία της ηθικής, σελ. 127,  εκδ. Πανοπτικόν, μετ. Ζήσης Σαρίκας).

ΥΠΟΝΟΕΙΤΑΙ ότι η αρρώστια είναι αδυναμία, αρρώστια και αδυναμία είναι ελαττώματα. Η ίδια η λέξη ελάττωμα σημαίνει αδυναμία. Η λέξη ελάττωμα εμφανίστηκε κατά τον τέταρτο π. Χ. αιώνα, η αρχαιότερη μαρτυρία εντοπίζεται στον Δημοσθένη, και δηλώνει μια κατάσταση κατά την οποία κάποιος χάνει δύναμη ή ισχύ σε σχέση με κάποιον άλλον, καταγράφει μείωση ισχύος· άλλως, η μειονεκτική θέση, το μειονέκτημα (: να έχεις λιγότερα). Η προέλευσή της είναι σαφής: από το επίθετο συγκριτικού βαθμού ελλάττων (ελλάσσων), παραθετικό του επιθέτου ελαχύς, το οποίο όμως εξέπνευσε πριν τον 7ο π. Χ. αιώνα. Εκλαμβάνεται ως παραθετικό του επιθέτου ολίγος, οπότε η συσχέτισή του με τη λέξη ελάττωμα είναι ευνόητη.

ΤΟ επίθετο ολίγος είναι μια αρχαιότατη λέξη, η σημασία της οποίας όμως δεν άλλαξε μέχρι τις μέρες μας (λίγος και ολίγος). Τί γίνεται όταν σε μια κοινωνία επικρατεί το λίγο κι αυτό το λίγο δεν μπορεί παρά να είναι η τροφή;  Μου διέφυγε: παρέβλεψα τον χαρακτηρισμό ποιμενική (κοινωνία). Διότι, όπως γνωρίζουμε, φίλες και φίλοι, οι ποιμενικές κοινωνίες ζούσαν μέσα στην ένδεια και τη σπάνη, όταν δεν υπήρχαν πια διαθέσιμα βοσκοτόπια, λειμώνες, λιβάδια για να φάνε τα ζώα χόρτα, για να φάνε οι άνθρωποι κρέας. Η έλλειψη αυτή, και του χώρου (στενός/στόνος! στενοχωρία > στενοχώρια!) και της τροφής, έχει καταγραφεί στη γλώσσα με τρόπο πολύ σαφή, όπως θα δούμε παρακάτω.

ΟΙ γλωσσολόγοι και οι φιλόλογοι συμφωνούν ότι το επίθετο ολίγος συγγενεύει ετυμολογικά με τις λέξεις λοιμός, λιμός και λοιγός. Η αρχική ρίζα είναι η λοι-,  λει-, λι-. Το -μός των λέξεων λοι-μός και λι-μός δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας:  ο λοιμός (επιδημία, μια κατάσταση κατά την οποία όλοι είναι αδύναμοι)  και ο λιμός (πείνα) είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης, η οποία δηλώνεται με το μόρφημα (ρίζα) λοι- και λι-. Με την επέκταση αυτών των μορφημάτων (λοιγ- και λιγ-) εμφανίζονται οι λέξεις λοιγός (καταστροφή, όλεθρος, θάνατος, βλάβη, λοιμός)  και ολίγος, όπου το ο είναι μάλλον ευφωνικό πρόθημα, μπορεί και αθροιστικό (η δική μου η γνώμη). Όταν η τροφή είναι λίγη (ολίγος) τότε το αποτέλεσμα είναι ο λοιμός, ο λιμός και ο λοιγός.

ΚΙ όταν υπάρχει πολλή τροφή;  Ποια λέξη δηλώνει την πολλή τροφή;  Η λέξη αγάπη! Ξαφνιαστήκατε;  Δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή ετυμολογία της λέξης. Έχει διατυπωθεί όμως μια άποψη, την οποία δέχομαι, αναρωτιέμαι όμως για ποιο λόγο απορρίπτεται από πολλούς γλωσσολόγους και φιλολόγους. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την άποψη, η λέξη αγάπη είναι σύνθετη: από το επίρρημα άγαν (πολύ) και μια ρίζα πα-, την οποία εντοπίζουμε στα ρήμα πατέομαι (πα-τέ-ομαι) και πάομαι (πά-ομαι). Ζυμώνω, πίνω καφεδάκι και συνεχίζω. Θα ψήσουμε και πίτες σήμερα, σπανακόπιτα, πρασόπιτα και κολοκυθόπιτα γλυκιά. Αγάπη!

ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ στην Ιλιάδα μία φορά (Δ 433) τη φράση όϊες πολυπάμονος ανδρός, πρόβατα (όϊες) πολύ πλούσιου (πολυ-πά- μων) άνδρα. Η ρίζα, το μόρφημα πα- είναι ορατό δια γυμνού στήθους, με συγχωρείτε, οφθαλμού ήθελα να γράψω. Το πα- (το α είναι βραχύ) ήταν μια πολύ αρχαία λέξη (*pa), η οποία δήλωνε τόσο τη τροφή των ζώων όσο και των ανθρώπων, όπως η λέξη αυλή, γνήσια ποιμενική λέξη,  δήλωνε τον κοινό χώρο των ζώων και των ανθρώπων, αφού κατοικία και στάνη ήταν κτισμένα κοντά. Επιβιώνει στη λατινική λέξη pastor, ο ποιμήν, και σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες αλλά δεν είναι του παρόντος. Πατέομαι σημαίνει τρέφομαι, τρώω, γεύομαι.

ΑΥΤΟΣ που βόσκει τα ζώα τα προστατεύει, τα φυλάττει, τα έχει στην κατοχή του. Αυτές είναι οι σημασίες της ρίζας πα- (το α είναι μακρό) στο ρήμα πάομαι, το οποίο  σημαίνει κατέχω, έχω στη κατοχή μου αλλά και φυλάττω, προστατεύω. Το μόρφημα πα- υπάρχει και στη λέξη πατήρ! Ο πα-τήρ είναι αυτός (-τηρ, δηλώνει το πρόσωπο που ενεργεί) που προστατεύει, που εξασφαλίζει τροφή (πα-). Η εκ της πα- προερχόμενη ρίζα πο(ι)-  δηλώνει επίσης προστασία και φύλαξη (ποι-μήν), ενώ τα πρόβατα που φυλάσσονται, το κοπάδι, λέγονται πώυ (Ιλιάδα, και Οδύσσεια, πολλές φορές). Το πώμα (πώ-μα) είναι αυτό που σκεπάζει και προστατεύει!

Άγαν πα (>αγάπη)  είναι η πολλή τροφή.  Δεν τη διαβάζουμε ούτε στην Ιλιάδα ούτε στην Οδύσσεια. Διαβάζουμε όμως το ρήμα αγαπάω στην Οδύσσεια και το αγαπάζω (< αγαπάω) στην Ιλιάδα: και τα δύο σημαίνουν τη φιλική και ευάρεστη υποδοχή κάποιου ξένου. Υπάρχει πολλή τροφή, άρα είμαι φιλικός και ευχάριστος προς τους ξένους. Διαβάζουμε και το επίθετο αγαπήνωρ: είναι αυτός που αγαπάει την ανδρεία, ο ανδρείος, ο πολεμικός, ο φιλοπόλεμος, ο πολεμοχαρής.

ΟΤΑΝ δεν υπάρχει πολλή τροφή, όταν δεν υπάρχει αγάπη, υπάρχει μίσος. Διακρίνουμε τι ρίζα μι-  η οποία σχετίζεται με το συγκριτικό μείων και δηλώνει τη μείωση, το λιγόστεμα, την έλλειψη. Μίσος υπάρχει όπου υπάρχει μίσος, μείωση τροφής. Αγάπη υπάρχει όπου υπάρχει αγάπη, πολλή τροφή.

 Αύριο πάλι, πρεζόνια της αγάπης!