in Ιστορία της Φιλοσοφίας

εισαγωγή στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας: βασικά ερωτήματα

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΙ θεωρίες και οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τις απαρχές της αρχαίας ελληνικές φιλοσοφίας είναι πολλές και διαφορετικές. Γιατί όμως να είναι τόσο πολλές, γιατί δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή θεωρία; Η ύπαρξη πολλών θεωριών και απόψεων δείχνει ότι δεν έχουμε κατανοήσει ακόμα το πως εμφανίστηκε η φιλοσοφία. Τι εννοούμε με τον όρο φιλοσοφία, όταν αναφερόμαστε στις απαρχές της;

ΟΙ θεωρίες και οι απόψεις που έχω διαβάσει έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: δεν έχουν διατυπώσει κάποια καίρια ερωτήματα, κι αφού δεν τα έχουν διατυπώσει, δεν μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν τις απαρχές της φιλοσοφίας. Ποια είναι αυτά τα ερωτήματα, φίλες και φίλοι; Ας τα δούμε ένα ένα.

ΕΙΜΑΣΤΕ βέβαιοι ότι η φιλοσοφία εμφανίστηκε στις ιωνικές πόλεις των μικρασιατικών παραλίων κατά τον έκτο π. Χ. αιώνα. Γιατί εκεί;  Γιατί τότε; Γιατί τότε εκεί; Με άλλα λόγια, ποια ήταν η οικονομική και κοινωνική κατάσταση στις ιωνικές πόλεις κατά τον έκτο π. Χ. αιώνα; Δεν είναι λίγα τα συγγράμματα που δεν αποφεύγουν να αναφερθούν στην οικονομική και κοινωνική κατάσταση, ο τρόπος όμως που το κάνουν είναι ελλιπής και αποσπασματικός. Γράφουν για την ανάπτυξη του εμπορίου, την εμφάνιση μιας πλούσιας τάξης εμπόρων, για εμπορικό κεφάλαιο κάποιοι μαρξιστές και άλλα παρόμοια. Εστιάζουν σε αυτή την πτυχή της πραγματικότητας και αντί να την δουν ως μέρος την γενικεύουν, με αποτέλεσμα να φτάνουν σε αξεπέραστα εμπόδια που δεν μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τη γέννηση της φιλοσοφίας.  Σήμερα, δεν θα εκθέσουμε τις δικές μας θέσεις πάνω σε αυτό το ζήτημα, θα διατυπώσουμε μόνο τα καίρια ερωτήματα που δεν έχουν τεθεί μέχρι σήμερα. Εννοείται ότι θα επανέλθουμε.

ΝΑ το πρώτο ερώτημα, πολύ σημαντικό, και θα δούμε παρακάτω γιατί: οι κοινωνικοί σχηματισμοί των ιωνικών πόλεων ήταν κοινωνικοί σχηματισμοί σε μεταβατική κατάσταση ή σε μια κατάσταση που είχε λήξει η μετάβαση και είχε σταθεροποιηθεί; Το ερώτημα αυτό δεν έχει διατυπωθεί μέχρι τώρα –  δεν ξέρω, μπορεί να έχει διατυπωθεί και να το αγνοώ. Μετάβαση;  Από ποια κατάσταση, από ποιο καθεστώς οικονομικό και κοινωνικό σε ποιο νέο καθεστώς; Εάν ήταν σε μετάβαση, η φιλοσοφία ήταν συστατικό μέρος αυτής της μετάβασης;  Με ποια άλλα φαινόμενα της μετάβασης σχετίζεται η φιλοσοφία;

ΝΑ το δεύτερο ερώτημα : ποιοι ήταν οι πρώτοι που φιλοσόφησαν; Ήταν γυναίκες; Ήταν δούλοι; Ήταν φτωχοί μεροκαματιάρηδες;  Ήταν μικροκαλλιεργητές;  Όχι, όχι, δεν ήταν. Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία: οι πρώτοι που φιλοσόφησαν ήταν μεταξύ των πλουσιότερων και ισχυρότερων ανδρών της εποχής εκείνης, ήταν πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες. Δεν είμαστε βέβαιοι τι ακριβώς ήταν, εάν ήταν έμποροι ή γαιοκτήμονες, δεν έχει παρά μόνο δευτερεύουσα σημασία. Πώς είμαστε βέβαιοι ότι οι πρώτοι φιλόσοφοι ήταν πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες; Η απάντηση είναι απλή: έγραφαν. Έγραφαν πάνω σε πάπυρο που ήταν πολύ ακριβός εκείνη την εποχή, πάντα ήταν άλλωστε ακριβός, μιας και εισάγονταν από την Αίγυπτο. Η γραφή σχετίζεται με την αριστοκρατία, μόνο οι αριστοκράτες έγραφαν. Αφού οι πρώτοι φιλόσοφοι έγραφαν, δεν μας επιτρέπεται να μην αναρωτηθούμε και να μην θέσουμε το τρίτο ερώτημα: τι ήταν η γραφή για τους αριστοκράτες; Εάν δεν θέσουμε και δεν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη γένεση της αρχαίας φιλοσοφίας.

ΝΑ το τέταρτο ερώτημα: ποια ήταν η σχέση της  φιλοσοφίας με την αριστοκρατική κοσμοθεωρία, με τον αριστοκρατικό τρόπο σκέψης; Ποια ήταν η αριστοκρατική θεωρία, ο αριστοκρατικός τρόπος σκέψης;

ΤΟ πέμπτο ερώτημα: Ποια ήταν η βασική επιθυμία αυτών των αριστοκρατών που πρώτοι φιλοσόφησαν;  Έχει κάποια σχέση η φιλοσοφία των πρώτων φιλοσόφων με αυτήν επιθυμία;

ΤΟΣΗ ώρα σκέφτομαι και γράφω για τη φιλοσοφία αλλά τι είναι αυτή η φιλοσοφία; Είναι ένας νέος τρόπος σκέψης; Ναι, είναι ένας νέος τρόπος σκέψης, δεν αμφιβάλλει κανείς και καμία. Ποιο είναι όμως το βασικό της χαρακτηριστικό, πώς θα μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε σε μια πρόταση αυτό το βασικό χαρακτηριστικό, την κεντρική της ιδέα, ας πούμε;

ΣΕ αυτό το ερώτημα οφείλω να απαντήσω. Όχι μόνο για να κατανοηθούν πληρέστερα όλα τα προηγούμενα ερωτήματα, αλλά κυρίως διότι η απάντηση εγείρει πληθώρα νέων ερωτημάτων, των πιο σημαντικών, μιας και σχετίζονται με όλα τα προηγούμενα. Απαντώ: η φιλοσοφία είναι μια  απόπειρα υπέρβασης ενός τρόπου σκέψης που το βασικό της χαρακτηριστικό είναι η προσωποποίηση,  ο ανθρωπομορφισμός. Να ποια νέα ερωτήματα εμφανίζονται λογικά και αναπόφευκτα.

ΤΙ είναι η προσωποποίηση, ο ανθρωπομορφισμός; Πότε, γιατί και από ποιους διαμορφώθηκε; Υπάρχει κάποιο κείμενο που μας βοηθάει να την κατανοήσουμε; Γιατί αυτοί οι πρώτοι φιλόσοφοι αριστοκράτες γύρισαν την πλάτη στην προσωποποίηση; Τι αντικατέστησε την προσωποποίηση; Υπήρξαν άλλοι τρόποι υπέρβασης της προσωποποίησης;   Κατάφερε η φιλοσοφία να υπερβεί ολοκληρωτικά και επιτυχώς την προσωποποίηση; Υπήρξαν φιλόσοφοι που δεν μπόρεσαν να την αποφύγουν; Εάν υπήρξαν, και υπήρξαν, γιατί δεν μπόρεσαν;

ΕΑΝ, φίλες και φίλοι, δεν μελετήσουμε διεξοδικά και δεν κατανοήσουμε αφενός το φαινόμενο της προσωποποίησης και αφετέρου τη διαδικασία της εγκατάλειψής της, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να διατυπώσουμε μια θεωρία για τις απαρχές της ιωνικής φιλοσοφίας. Για την προσωποποίηση, τη διαδικασία της εγκατάλειψής της και  τη θέση της ιωνικής φιλοσοφίας σε αυτό το γενικότερο φαινόμενο θα αφιερώσουμε σημειώματα στο άμεσα προσεχές μέλλον.

[Λευτέρη (Αγγλία), το σχεδιάγραμμα πολύ ενδιαφέρον, πολύ καλό και πολύ χρήσιμο. Το Badarts.png το άνοιξα, τα άλλα δύο δεν ανοίγουν. Δεν σου απαντώ με μέιλ γιατί έχει κάποιο πρόβλημα, που θα λυθεί εντός των επομένων ημερών, λαμβάνω μέιλ αλλά δεν μπορώ να στείλω, φτάνει σε κουτάκια –  εάν διαβάσεις αυτές τις γραμμές στείλε σήμα. Το μόνο που χρειάζεται είναι να προσθέσουμε μερικές ακόμα  λατρείες και επιθυμίες. Εάν συμφωνείς, τι θα έλεγες να το δημοσιεύσουμε; Εάν θέλεις και μπορείς, μπορούμε να τα πούμε στο τηλέφωνο, σταθερό, στην Επικοινωνία θα το βρεις, μετά τις 9 το βράδυ. ]

 

 

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Ωραία τα γράφεις, καθώς έχεις επίπεδο και επαφή με το θέμα. Όμως επειδή είναι πολύ εύκολο να κάνεις λάθος, επέτρεψέ μου.
    Καταρχήν, ΟΛΟΙ, μπορούν να φιλοσοφήσουν. Εγώ δεν είμαι αριστοκράτης, αλλά φιλοσοφώ. Μπορεί και εσύ να μην είσαι αριστοκράτης, αλλά φιλοσοφείς. Όσο για την γραφή και την ακρίβεια των παπύρων, μπορώ να διακρίνω ένα άλλο σενάριο. Οι φιλόσοφοι ήταν ερευνητές της αλήθειας. Διότι το αληθινό είναι σοφό. Το ψεύτικο δεν είναι. Ο δε ανθρωπομορφισμός, είναι μόνον ένα από τα ψέμματα, ή παγίδες, ή παρωπίδες του ερευνητή. Ο φιλόσοφος δεν είναι πλούσιος απαραίτητα, καθώς οι πλούσιες πόλεις της Ιωνίας, πληρώνουν τους φιλοσόφους, όπως εμείς σήμερα τους Ακαδημαϊκούς, τους Σεισμολόγους και άλλες κατηγορίες συμπαθών ερευνητών. Διότι όταν μια κοινωνία με τα δικά μας χάλια πληρώνει τόσους πολλούς επιστήμονες τους οποίους δεν ελέγχει, φαντάσου τότε που ήξεραν τι τους γινόταν. Δεν είχαν δικαίωμα άραγε περισσότερο από εμάς στην έρευνα και την πρωτοπορία;
    Υπάρχει και άλλη μια παράμετρος, η οποία συνηγορεί, στο γεγονός ότι κάνεις κάποιο λάθος στην προσέγγισή σου. Είναι το κλασσικό “λογικό σφάλμα” των περισσοτέρων νεοελλήνων. Μπερδεύετε την Αριστοκρατία με την Πλουτοκρατία. Στο κείμενό σου, λες ότι ο πλούσιος έχει λεφτά για πάπυρους. Ναι, αλλά ο πλούσιος δεν είναι άριστος. Ούτε ο άριστος είναι πλούσιος. Αυτή η λέξη άλλωστε αποτελεί την πλέον εξεζητημένη παγίδα των Ολιγαρχών προκειμένου να χρυσώσουν το χάπι, καθώς αναμετρώνται με την Δημοκρατία. Πουθενά και ποτέ δεν έχει υπάρξει Αριστοκρατία, η οποία να λειτούργησε και -πολύ περισσότερο- να πέτυχε κάτι.

Webmentions

  • εισαγωγή στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας: βασικά ερωτ 15 Οκτωβρίου, 2016

    […] Ανωτάτη Σχολή Κακών Τεχνών   […]