in Ιστορία της Φιλοσοφίας

γιατί οι φιλόσοφοι είναι άνδρες;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΜΑΙ καλά, εύχομαι να είστε και εσείς καλά, να είμαστε γεροί και χαρούμενοι – μόνο γερά είναι και τα βόδια στον στάβλο. Εμείς όμως, όπως γνωρίζετε, δεν είμαστε βόδια. Δεν είναι και πολύ εύκολο να είναι κανείς γερός και χαρούμενος. Για να είμαι γερός δουλεύω στα χωράφια τέσσερις με έξι ώρες τη μέρα. Είμαι χαρούμενος όχι μόνο γιατί είμαι γερός, αλλά και γιατί φροντίζω πολλούς και πολλές και με φροντίζουν πολλοί και πολλές. Μόνο με την φροντίδα μπορούμε να εξασφαλίσουμε ψυχοδιανοητική στύση. Εάν νομίζετε ότι η χαρά δεν έχει καμιά σχέση με την φροντίδα, λυπάμαι, δεν έχω καμία απολύτως ευθύνη γι΄ αυτό το νόμισμα.

ΘΑ είμαστε μαζί, σχεδόν καθημερινά, μέχρι τέλη Απριλίου. Υπάρχουν δύο λόγοι που διακόπτω το γράψιμο από Μάιο μέχρι και Αύγουστο. Ο πρώτος είναι γιατί ξημερώνει νωρίς και δεν μπορώ να γράφω όταν έξω έχει ήλιο. Με τίποτα! Άσε που το γράψιμο είναι κουραστικό, εξαντλητικό, μοναχικό. Εάν υπάρχει άνθρωπος σε απόσταση είκοσι μέτρων, δεν μπορώ να γράψω. Όταν δεν γράφω, διαβάζω. Και με αρέσει πιο πολύ να διαβάζω παρά να γράφω. Όχι γιατί διαβάζω και μαθαίνω, όχι. Με αρέσει πιο πολύ να διαβάζω γιατί όταν γράφω δεν διαβάζω αλλά όταν διαβάζω, γράφω. Δεν διαβάζω για να περάσει η ώρα, λες και είμαι μελλοθάνατος (δεν ξέρω πως να σκοτώσω την ώρα μου, λένε οι μελλοθάνατοι, οι νεκροζώντανοι) αλλά γιατί ψάχνω να βρω εάν τα ερωτήματα που διατυπώνω έχουν διατυπωθεί στο παρελθόν. Και πολύ συχνά, να μην πω πάντοτε, συνειδητοποιώ ότι δεν έχουν διατυπωθεί – και τότε ταυτόχρονα γράφω. Μετά, όπως τώρα καλή η ώρα, τα ξαναγράφω. Ώστε αυτά που θα διαβάζετε έχουν γραφεί πολλές φορές μέσα στο κρανίο μου και ευχαριστώ το καλό φιλαράκι μου τον εγκέφαλο που με φροντίζει. Κι εγώ σε φροντίζω, έτσι δεν είναι, εγκέφαλέ μου;

ΤΑ ερωτήματα πάντα είναι πρόκληση. Είναι πρόκληση διότι επιφέρουν μία ή πολλές διανοητικές μεταστροφές. Η πρόκληση για διανοητική μεταστροφή αντιμετωπίζεται αναπόφευκτα με αδιαφορία, με προσοχή και με βρισίδι. Για όσους και όσες αδιαφορούν θα επαναλάβω αυτό που λέω καθημερινά στα παιδιά μου: όταν δεν σας θέλει κάποιος, κάποια, δεν θα τον ρωτάτε ποτέ γιατί δεν σας θέλει, είναι αγένεια και ένδειξη αδυναμίας. Ποτέ. Δεν με θέλεις μία, δεν σε θέλω δέκα. Εάν όμως με θέλεις μία, εγώ σε θέλω δέκα – γι΄ αυτούς και αυτές γράφω. Για τους έξυπνους και τις έξυπνες, γι αυτούς κι αυτές που ψάχνουν να βρουν κάποιον πιο έξυπνο και έξυπνη. Τέλος, αυτοί και αυτές που βρίζουν, να πάνε να γαμηθούνε, είναι πιο ευχάριστο.

ΘΑ συνεχίσουμε λοιπόν να κινούμαστε στις πρώτες γραμμές μια στρατηγικής που έχει ως σκοπό την ταυτόχρονη επίθεση σε όλα τα μέτωπα. Σε όλα! Ένα πρωινό θα ασχοληθούμε διεξοδικά με αυτό το ζήτημα. Φέτος θα διατυπώσουμε πάρα πολλά ερωτήματα, καινοφανή όλα, όλα μα όλα. Γιατί, εάν δεν είναι καινοφανές, γιατί να το διατυπώσω; Να εκφράσω μια άλλη απάντηση, ναι. Και αυτό θα το κάνουμε. Κυρίως όμως θα επιχειρήσουμε να ανοίξουμε νέα μονοπάτια, τα οποία ενώ δεν ξέρουμε που θα μας οδηγήσουν, γνωρίζουμε πολύ καλά που θα μας οδηγήσουν – σε νέες εξερευνήσεις. Διότι επικίνδυνο, για τον Κύριο και την Κυριαρχία, είναι μόνο το γόνιμο για τη σκέψη μας. Και γόνιμο είναι μόνο το επικίνδυνο, το αφόρητο, το αβάσταχτο, το εφιαλτικό,το δυσάρεστο.

ΝΟΜΙΖΩ, πιστεύω πως το ερώτημα ‘γιατί οι φιλόσοφοι είναι άνδρες;’ δεν έχει διατυπωθεί μέχρι σήμερα. Εγώ τουλάχιστον δεν το διάβασα πουθενά. Δεν θα επιχειρήσω να διατυπώσω σήμερα μια απάντηση, όχι, θα εστιάσω την προσοχή μου σε αυτό το ίδιο το ερώτημα. Αφού πρώτα σας πω ότι εδώ και μερικά χρόνια ετοιμάζω μια ‘Εισαγωγή στη Δυτική Φιλοσοφία’ που θα επιφέρει μια διανοητική μεταστροφή, μια αλλαγή στον τρόπο σκέψης αναφορικά με τη δυτική φιλοσοφία. Θα αποτελείται από δύο μέρη, εκ των οποίων το πρώτο είναι έτοιμο.Το δεύτερο θα τελειώσει σε καμιά δεκαριά χρόνια, μιας και μερικά βασικά φιλοσοφικά κείμενα δεν τα έχω διαβάσει ακόμα. Μέχρι τότε θα δημοσιεύω κεφάλαια του πρώτου μέρους. Αντικείμενο του οποίου είναι ερωτήματα σχετικά με τη δυτική φιλοσοφία.

ΕΚΤΟΣ από τα φιλοσοφικά κείμενα διαβάζω και ιστορίες φιλοσοφίας. Σε καμία από αυτές δεν έχω βρει τα ερωτήματα που με απασχολούν. Δεν είναι ένα, είναι πολλά. Γιατί δεν έχουν διατυπωθεί; Γιατί δεν έχει διατυπωθεί το ερώτημα, γιατί οι φιλόσοφοι να είναι άνδρες; Θα τολμήσω μια απάντηση. Νομίζω ότι η σκέψη μας, οι τρόποι σκέψης μας έχουν αποικιστεί από τη σκέψη της Κυριαρχίας, από τη σκέψη του Κυρίου. Οφείλουμε να εντοπίσουμε αυτές τις βάσεις, αυτά τα φρούρια του Κυρίου μέσα στο κρανίο μας. Ο Κανγκιλέμ και ο μαθητής τους Φουκό, και δεν είναι οι μόνοι, έχουν εργαστεί σε αυτό τον τομέα και μας έχουν δώσει ανεπανάληπτα πολύτιμες εργασίες και γνώσεις. Το ζήτημα όμως δεν έχει εξαντληθεί, τουναντίον, απλά το έθεσαν.

ΕΑΝ σας ζητήσω να μου πείτε το όνομα δέκα, πέντε, δύο ποδοσφαιριστριών, ένα!, είμαι βέβαιος ότι δεν θα γνωρίζετε ούτε ένα. Διότι απλά τέτοια ονόματα δεν υπάρχουν. Εάν όμως σας ζητήσω να μου πείτε δέκα, πέντε ονόματα ποδοσφαιριστών, δεν θα δυσκολευτείτε καθόλου, ακόμα κι αν δεν είστε άνδρας με αρχίδια που παρακολουθεί στην τηλεόραση κάνα δυο ποδοσφαιρικούς αγώνες κατά μέσο όρο τη βδομάδα. Εάν τώρα σας ρωτήσω να μου πείτε δέκα, πέντε, δύο ονόματα γυναικών φιλοσόφων, είμαι απολύτως βέβαιος ότι δεν θα θυμάστε και πολλά, άντε μπορεί κάνα δύο. Εάν όμως ερωτηθούμε να αναφέρουμε δέκα, πέντε ονόματα ανδρών φιλοσόφων, ακόμα κι αν δεν είμαστε καθηγητές και καθηγήτριες φιλοσοφίας, πέντε ονόματα τουλάχιστον θα τα γνωρίζουμε. Και αντιλαμβανόμαστε ότι δεν υπάρχουν γυναίκες φιλόσοφοι! Μπορώ να θυμηθώ το όνομα Χάνα Άρεντ, μπορώ να θυμηθώ το όνομα κάνα δύο άλλων γυναικών φιλοσόφων ( την Σιμόν ντε Μποβουάρ, την Τζούλια Κρίστεβα, την Τζούντθ Μπάτλερ), μπορώ να θυμηθώ την Υπατία, την οποία βίασαν ομαδικά χριστιανοί και μετά στην έγδαραν ζωντανή, αλλά άλλα ονόματα δεν μπορώ να θυμηθώ. Μπορεί εσείς να γνωρίζετε, εγώ δεν γνωρίζω, δεν μπορώ να θυμηθώ, έστω. Το ότι οι περισσότερες, όλες δηλαδή,  έζησαν, και ζουν,  τις τελευταίες (καπιταλιστικές) δεκαετίες είναι κάτι που δεν πρέπει να περάσει ασχολίαστο.

ΜΙΑ Εισαγωγή στην Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας λοιπόν θα πρέπει αν αρχίζει με το ερώτημα: ποιος φιλοσοφεί; Το ‘ποιος’ υπονοεί και τα δύο φύλα αλλά δεν μπορώ να το διατυπώσω αλλιώς. Η απάντηση είναι: άνδρες φιλοσοφούν – όχι: οι άνδρες φιλοσοφούν. Κάποιοι άνδρες, όχι όλοι. Αυτό ούτε μας παραξενεύει ούτε μας ενοχλεί. Είναι όμως λίγοι. Γιατί λοιπόν φιλοσοφούν μόνο άνδρες; Και: γιατί είναι λίγοι, ελάχιστοι; Ο αριθμός των ζωγράφων, των συγγραφέων λογοτεχνών, των μουσικών (συνθετών και μη), των σκηνοθετών, των ποιητών, είναι πολύ πιο μεγάλος από αυτόν των ανδρών φιλοσόφων.

ΑΝΔΡΕΣ λοιπόν φιλοσοφούν και αυτοί είναι λίγοι, ελάχιστοι. Γιατί; Είναι αναγκαία, είναι απαραίτητη η διατύπωση απαντήσεων σε αυτά τα ερωτήματα. Πριν επιχειρηθεί όμως υπάρχουν κι άλλα ερωτήματα, που θα μας βοηθήσουν να δώσουμε απαντήσεις στα σημερινά πρώτα. Γιατί οι άνδρες φιλόσοφοι σχεδόν όλοι ήταν πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι; Με το ερώτημα αυτό θα καταπιαστούμε ένα άλλο πρωινό. Όχι για να απαντήσουμε, προς το παρόν, αλλά για να εξετάσουμε ποια άλλα ερωτήματα γεννά αυτό το τελευταίο κομβικής σημασίας ερώτημα.

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. [… Νομίζω ότι η σκέψη μας, οι τρόποι σκέψης μας έχουν αποικιστεί από τη σκέψη της Κυριαρχίας, από τη σκέψη του Κυρίου. Οφείλουμε να εντοπίσουμε αυτές τις βάσεις, αυτά τα φρούρια του Κυρίου μέσα στο κρανίο μας. …] Εδώ είμαστε. Κάτι μου λέει πως θα περάσουμε καλά.

  2. … “Δε σου το ‘πα;” είπε ο Φλακ “ναι, θα δεις σε λίγο το κεφάλι αυτής της γνήσιας φάλαινας να κρέμεται αντίκρυ από το κεφάλι εκείνης της σπερμοφάλαινας”.
    Ύστερα από κάμπση ώρα, τα λόγια του Φλασκ βγήκαν αληθινά. Ενώ πιο μπροστά το Πίκουοντ έγερνε τρομερά προς τη μεριά που ήταν το κεφάλι της σπερμοφάλαινας, τώρα, από το αντίβαρο που δημιουργούσαν τα δυό κεφάλια, είχε ξαναγυρίσει στην κανονική του θέση και δεν έγερνε πια. Αν και δικαιολογημένα θα μπορούσε να πιστέψει κανείς πως ήταν έτοιμο κυριολεκτικά να σπάσει. Έτσι λοιπόν, όταν σηκώνεις από τη μια πλευρά το κεφάλι του Λοκ, γέρνεις προς το μέρος του. Αν όμως σηκώνεις ταυτόχρονα από την άλλη μεριά το κεφάλι του Καντ, ξανάρχεσαι στην κανονική θέση. Είσαι όμως σε πολύ άθλια κατάσταση πια. Έτσι λοιπόν μερικά μυαλά ισσοροπούν διαρκώς τη βάρκα. Ω, ανόητοι! πετάξτε όλα αυτά τα μεγάλα κεφάλια στη θάλασσα και θα πλέετε τότε ανάλαφρα και σωστά…

    Από το ΜΟΜΠΙ-ΝΤΙΚ του Herman Melville

    Καλή σεζόν Θανάση!