in Ιστορία της Φιλοσοφίας

γιατί όλοι οι φιλόσοφοι ήταν πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο φίλος μου ο Χάρης (τον είδα με τα μάτια μου, πριν λίγες μέρες στην Αθήνα) διάβασε το χθεσινό περίττωμα του εγκεφάλου μου και ανυπομονεί για τη συνέχεια. Θα συνεχίσω σήμερα με το ερώτημα που διατύπωσα χθες, αν και δεν συνηθίζω να γράφω δύο συνεχόμενες μέρες για το ίδιο θέμα γιατί βαριέμαι. Θα το κάνω όμως, μιας και με υποσχέθηκε ότι στα γενέθλιά μου θα μου στείλει δώρο ένα βιβλίο.

ΜΕΤΑ από δυόμισι χιλιετίες δυτικής φιλοσοφίας νομίζω ότι ήρθε η ώρα να υπάρξει μια φιλοσοφία της φιλοσοφίας, όπως λέμε φιλοσοφία της επιστήμης, του δικαίου, της φύσης, της ιστορίας και  άλλα πολλά. Υπήρξαν δύο φιλόσοφοι που το έκαναν, που έθεσαν τα θεμέλια, θα έλεγα: ο Μαρξ και ο Νίτσε, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Εάν και όταν αντικείμενο του φιλοσοφικού στοχασμού γίνει η ίδια η φιλοσοφία, τότε θα μπορέσουμε να την κατανοήσουμε. Για να υπάρξει όμως μια φιλοσοφία της φιλοσοφίας θα πρέπει να γνωρίσουμε την ίδια τη φιλοσοφία. Δεν την γνωρίζουμε δηλαδή;  Όχι, δεν την γνωρίζουμε. Το ότι δεν την γνωρίζουμε θα φανεί από την πληθώρα των καινοφανών ερωτημάτων που θα διατυπώσουμε στο πολύ εγγύς μέλλον.

ΤΟ πρώτο ερώτημα που εγείρεται είναι: ποιος φιλοσοφεί; Χθες επισημάναμε ότι με γνώμονα το φύλο φιλοσοφούν μόνο άνδρες, κι αυτοί είναι πολύ λίγοι. Εξετάζοντας τη βιογραφία αυτών των λίγων ανδρών φιλοσόφων θα παρατηρήσουμε ότι σχεδόν όλοι ήταν πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι. Η διαπίστωση αυτή γεννά άλλα ερωτήματα, τα οποία θα διατυπώσουμε στη συνέχεια. Με γνώμονα λοιπόν την κοινωνική θέση των φιλοσόφων καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αυτοί οι λίγοι φιλόσοφοι άνδρες  ανήκαν πάντοτε στην ανώτερη κοινωνική τάξη, ανήκαν δηλαδή στους κύκλους του Κυρίου, του εκάστοτε Κυρίου –  του δουλοκτήτη, του φεουδάρχη, του καπιταλιστή. Ήταν δηλαδή πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι. Επαναλαμβάνω: όχι όλοι, οι περισσότεροι όμως, η συντριπτική πλειονότητα ήταν.

ΑΠΟ αυτούς οι περισσότεροι δεν ήταν Κύριοι. Υπήρξαν όμως και φιλόσοφοι που ήταν Κύριοι. Οι περισσότεροι ήταν σύμβουλοι του Κυρίου, προστατευόμενοί Του, δηλαδή Υπηρέτες του Κυρίου. Κάποιο πρωινό θα παραθέσω όλα  τα ονόματα τόσο των Κυρίων φιλοσόφων όσο και των Υπηρετών φιλοσόφων. Για τους φιλόσοφους που δεν ήταν Κύριοι ή Υπηρέτες Του, που δεν ήταν ισχυροί, πλούσιοι αλλά ήταν διάσημοι, οι πιο πολλοί από αυτούς,  όχι όλοι, θα πρέπει να ασχοληθούμε διεξοδικά ένα άλλο πρωινό και θα το κάνουμε.

ΤΑ  ερωτήματα λοιπόν επανέρχονται επιτακτικότερα: γιατί μόνο άνδρες, γιατί λίγοι, γιατί Κύριοι και Υπηρέτες/Σύμβουλοί Του, γιατί ισχυροί, πλούσιοι και διάσημοι; Δεν θα απαντήσουμε ακόμα –  για δύο λόγους. Πρώτον, διότι υπάρχουν πολλά ακόμα ερωτήματα. Και, δεύτερον, διότι, όταν διατυπωθούν όλα, οι απαντήσεις θα προκύψουν πολύ απλά, σαν να τις γνωρίζαμε ήδη εδώ και πολύ καιρό. Να ποιο ερώτημα προκύπτει αβίαστα από αυτό του σημερινού τίτλου: ποιος άλλος ήταν πλούσιος, ισχυρός και διάσημος;

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ, φίλες και φίλοι,  γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος άλλος ήταν πλούσιος, ισχυρός και διάσημος –  και ήταν ο πρώτος. Μα ο ήρωας, ποιος άλλος; Με τη διαπίστωση αυτή μπήγουμε το παλούκι στη καρδιά του βρικόλακα-τέρατος, θέτουμε τα θεμέλια της φιλοσοφίας της φιλοσοφίας. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι συνέπειες έχει η διαπίστωση αυτή – θα τις εκθέσω συν τω χρόνω. Θα τις σκεφτείτε άλλωστε και εσείς και θα διαπιστώσουμε την κοινότητα των σκέψεών μας. Η οποία θα καταλήξει στην εύλογη ανάγκη να μετονομάσουμε τη δυτική φιλοσοφία, να τη λέμε ηρωική φιλοσοφία, ασφαλώς και μας επιτρέπεται.

ΘΑ μας πει κάποιος, μα οι ήρωες  δεν είναι μυθολογικά πρόσωπα; Όχι, καθόλου. Οι ήρωες υπήρξαν, και υπήρξαν σε κάποια συγκεκριμένη κοινωνία και εποχή, υπάρχουν ακόμα, αν και μεταλλαγμένοι και παραλλαγμένοι, και θα υπάρχουν για καιρό πολύ ακόμα. Γνωρίζουμε ότι οι ήρωες ήταν άνδρες, ήταν λίγοι, ήταν πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι –  να γιατί, φίλες και φίλοι, οι φιλόσοφοι ήταν άνδρες, λίγοι, πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι!

ΚΑΙ μόλις τώρα ένας ποταμός ερωτημάτων θα μας οδηγήσει από τη μια στον ωκεανό της δυτικής, ηρωικής φιλοσοφίας, δηλαδή στο περιεχόμενό της, στο εντονότερο χαρακτηριστικό της,  και από την άλλη στις πηγές της, στη γένεσή της, στην καταγωγή της, στην προέλευσή της και στη λειτουργία της, στον σκοπό της.

ΑΦΟΥ επισημάνουμε, σε ξεχωριστό κεφάλαιο στην ‘Εισαγωγή στην Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας’,  ότι οι ήρωες ήταν ποιμένες πολεμιστές που έγιναν γαιοκτήμονες δουλοκτήτες, θα αναρωτηθούμε:  Γιατί φιλοσόφησαν οι ήρωες; Πότε το έκαναν αυτό, πότε εμφανίστηκε η φιλοσοφία; Τι σημαίνει φιλοσοφεί ο ήρωας; Τι απαιτείται για να φιλοσοφήσει ένας ήρωας;

ΠΟΛΛΟΙ και πολλές με τον όρο φιλοσοφία εννοούν τα ερωτήματα και τις απαντήσεις περί της ύπαρξης του ανθρώπου: γιατί υπάρχουμε, από που ερχόμαστε, που πάμε, ποιο είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής  και άλλα πολλά. Φίλες και φίλοι, αυτά δεν είναι φιλοσοφία, εάν την εκλάβουμε στην ιστορική της διάσταση και δεν μας επιτρέπεται να μην την εκλάβουμε με αυτό τον τρόπο. Αυτά τα ερωτήματα προέκυψαν σε μια φάση της εξέλιξης της ηρωικής φιλοσοφίας και μάλιστα πολύ πρώιμα –  εννοώ τον Πυθαγόρα και μετά με τους στωικούς, τους επικούρειους και άλλους, με τελευταίους τους υπαρξιστές.  Είναι ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στο δεύτερο μέρος της Εισαγωγής. Από τη στιγμή που ξέρουμε από που ερχόμαστε, από το μουνί της μάνας μας, από που αλλού; το ερώτημα αυτό και όλα τα παρεμφερή δεν έχουν και κάποια ιδιαίτερη σημασία. Το όλο θέμα εξαντλείται στη διαπίστωση του ποιητή που έγραψε: από το Τίποτα/στο Τίποτα/μέσω του Ατίποτα.

ΟΧΙ, φίλες και φίλοι. Δεν θα εκλάβουμε τη φιλοσοφία ως μια ανθρώπινη ικανότητα, όχι. Θα εστιάσουμε την προσοχή μας και τις μελέτες μας στην ιστορική διάσταση της δυτικής φιλοσοφίας που την αποκαλέσαμε και ηρωική φιλοσοφία και θα της δώσουμε κι άλλο ένα όνομα, αργότερα, αφού ολοκληρώσουμε την διατύπωση των ερωτημάτων μας και των απαντήσεών μας.

ΘΑ επαναλάβω τα ερωτήματα, για να μη χαθούμε. Γιατί φιλοσόφησαν οι ήρωες; Πότε το έκαναν αυτό, πότε εμφανίστηκε η φιλοσοφία; Τι σημαίνει φιλοσοφεί ο ήρωας; Τι απαιτείται για να φιλοσοφήσει ένας ήρωας; Πώς θα μπορέσουμε να διατυπώσουμε κάποιες απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα; Υπάρχει κάποιο κείμενο που θα μας βοηθήσει; Υπάρχει, φίλες και φίλοι, υπάρχει. Είναι η Ιλιάδα. Δεν είναι του παρόντος. Διότι προέχει η διατύπωση κι άλλων ερωτημάτων. Έχει κάποια σχέση το περιεχόμενο της ηρωικής φιλοσοφίας με τους λίγους άνδρες, πλούσιους, ισχυρούς και διάσημους φιλοσόφους; Το περιεχόμενο της δυτικής φιλοσοφίας έχει ή δεν έχει κάποια σχέση με τις επιθυμίες, τους φόβους, τις αγωνίες, τους εφιάλτες  του ήρωα Κυρίου; Δηλαδή, εάν φέρουμε στο προσκήνιο αυτές τις επιθυμίες, τους φόβους και τα λοιπά, τότε είμαστε σε θέση να έχουμε μια πλήρη και ευκρινή εικόνα του περιεχομένου της δυτικής φιλοσοφίας; Ή μήπως είναι άσχετο το ένα με το άλλο;

ΔΙΑΤΥΠΩΝΩ ευθύς αμέσως ένα άλλο κομβικής σημασίας ερώτημα:  μπορεί να υπάρξει προφορική φιλοσοφία;  Ας το διατυπώσω αλλιώς: μπορεί να υπάρξει φιλοσοφία χωρίς γραφή; Α, εδώ τώρα, φίλες και φίλοι, χτυπήσαμε σε φλέβα χρυσού! Μα την Παναγία! Αχανή ανεξερεύνητα πεδία. Γνωρίζουμε ότι οι ήρωες επινόησαν την αλφαβητική γραφή και την λάτρεψαν. Εάν δεν υπήρχε γραφή, δεν θα υπήρχε δυτική, ηρωική φιλοσοφία, η φιλοσοφία της δυτικής Κυριαρχίας –  αυτός είναι ο άλλος χαρακτηρισμός που εννόησα προηγουμένως. Γιατί οι ήρωες επινόησαν και λάτρεψαν, ερωτεύτηκαν, θα έλεγα, τη γραφή; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να κατανοήσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προφορικότητας από τη μια και της εγγραμματοσύνης από την άλλη. Άλλο αχανές ανεξερεύνητο πεδίο.

ΘΑ διατυπώσω άλλο ένα ερώτημα, το πιο σημαντικό. Εάν μπορέσουμε να επισημάνουμε το εντονότερο χαρακτηριστικό του ηρωισμού, της (πρώιμης) δυτικής Κυριαρχίας, αυτό το χαρακτηριστικό θα υπάρχει άραγε και σε μια πτυχή της, της φιλοσοφίας της εννοώ; Ποιο να είναι αυτό το χαρακτηριστικό;

ΤΕΛΕΙΩΝΩ, συνοψίζοντας. Για να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα, που το καθένα του είναι ένα κεφάλαιο του πρώτου μέρους της ‘Εισαγωγής στην Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας’, θα πρέπει να μελετήσουμε την ποιμενικό ηρωισμό και τις μετεξελίξεις του, την Ιλιάδα, τη γραφή και το εντονότερο χαρακτηριστικό του ηρωισμού, της δυτικής Κυριαρχίας. Με το χθεσινό και το σημερινό σημείωμα εξέθεσα το περιεχόμενο του πρώτου μέρους. Κάποια άλλα πρωινά θα εκθέσω, άκρως συνοπτικά, το περιεχόμενο του δεύτερου μέρους. Στο πρώτο από αυτά, δίκην ορεκτικού, θα επισημάνω ότι το βασικό λεξιλόγιο, οι βασικοί όροι της φιλοσοφίας της Κυριαρχίας προέρχονται από το ρήμα ειμί: όν, Είναι, ουσία. Έτσι δεν είναι; Γνωρίζουμε τι σημαίνει το ρήμα ειμί;  Εάν νομίζετε ότι γνωρίζουμε, αλλού αυτά τα νομίσματα.

Πάω να μαζέψω ντομάτες για να κάνουμε σάλτσες και πελτέδες, να γεμίσω τα φασολάκια, να μαζέψω ξύλα για τον φούρνο, την Τετάρτη θα ψήσουμε –  ψωμί, πίτες, γεμιστά, γλυκό.

 

Σχολιάστε ελεύθερα!