φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΜΕ το σημερινό σημείωμα και με άλλα δύο, μετά από λίγες μέρες, θα υποστηρίξω ότι η πηγή έμπνευσης του τρόπου διεξαγωγής του πολέμου από τον Τόμας Έντουαρντ Λόρενς, τον Λόρενς της Αραβίας, και τις αραβικές φυλές κατά του στρατού της παραπαίουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν η Ιλιάδα, ο πόλεμος εκδίωξης που διεξήγαγαν οι Τρώες κατά των εισβολέων Αχαιών (Ελλήνων). Θα σας φανεί παράξενο, πιθανόν να χαμογελάσετε, μάλλον από αμηχανία. Δεν πειράζει. Εάν ο Λόρενς έγραφε κάτι σχετικό, δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να γράψω αυτά που θα γράψω. Δεν ανέφερε όμως ποτέ την Ιλιάδα, εκτός κι αν κάνω λάθος – αν την αναφέρει, θα την αναφέρει στο βιβλίο του ‘εφτά στύλοι της σοφίας’ , το οποίο δεν έχω διαβάσει. Και εγείρεται το ερώτημα, πώς έφτασα σε αυτό το συμπέρασμα; Για να μην θεωρήσετε παντελώς αστήρικτα αυτά που θα διαβάσετε, σας υπενθυμίζω ότι την εποχή που ζούσε απομονωμένος σε μια αγροικία στην Ουαλία, όπου και γεννήθηκε, όπου και σκοτώθηκε με την μοτοσικλέτα του, μετέφραζε Όμηρο, μεταξύ των άλλων, προφανώς την Ιλιάδα, ως πολεμιστής (στρατιωτικός) που ήταν – και όχι μόνο. Αυτά για αρχή. Να σας υπενθυμίσω ακόμα ότι κυκλοφορούν στα ελληνικά δύο βιβλία του: ‘ο ανταρτόπολεμος στην έρημο’, εκδόσεις Άγρα, μετ. Α. Αποστολίδης – είναι σύνοψη του βιβλίου ‘εφτά στύλοι της σοφίας΄- και ‘Μεσοποταμία’, εκδ. Ελευθεριακή Κουλτούρα, μετ. Π. Καλαμαράς. Το δεύτερο περιλαμβάνει και ένα κείμενο της ιταλικής ομάδας Wu Ming 4 (είναι κινέζικα και σημαίνει ‘χωρίς όνομα’).
ΣΗΜΕΡΑ θα διερευνήσω ένα από τα επεισόδια, τα οποία ενέπνευσαν τον Λόρενς, το επεισόδιο του Χρύση στη ραψωδία Α· στο δεύτερο σημείωμα θα εξετάσω τον πόλεμο εκδίωξης που διεξήγαγαν οι Τρώες κατά των Αχαιών, ο πόλεμος των οποίων ήταν πόλεμος αρπαγής, καταστροφής και εξόντωσης· στο τρίτο θα εκθέσω τη γνώμη μου για την σχέση της Ιλιάδας με την πολεμική φιλοσοφία του Λόρενς της Αραβίας: πολεμάμε ως να μην πολεμάμε.
ΑΣ δούμε πρώτα τι λέει το κείμενο (Α 12-53) και ακολούθως θα επιχειρήσουμε να το ερμηνεύσουμε. Οι εισβολείς Αχαιοί έχουν στρατοπεδεύσει στα παράλια της Τροίας, στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας, και επιχειρούν ληστρικές επιδρομές στα γύρω χωριά και στα απέναντι νησιά. Οι επιδρομές αυτές δεν είναι απλά ληστρικές, αρπακτικές αλλά και καταστροφικές και εξοντωτικές. Εισβάλλουν σε κάποιο χωριό, σκοτώνουν όλους τους κατοίκους, εκτός από τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, τις οποίες παίρνουν μαζί τους, αρπάζουν ότι άψυχο και έμψυχο μπορεί να μεταφερθεί, βάζουν φωτιά και καίνε το χωριό και φεύγουν. Από τις νεαρές γυναίκες που έχουν απαγάγει γνωρίζουμε δύο αλλά δεν θα μάθουμε ποτέ τα ονόματά τους. Τα ονόματα που γνωρίζουμε δηλώνουν τον τόπο της καταγωγής τους: την Χρυσηΐδα την απήγαγαν από το χωριό Χρύση, νότια της Τροίας, και την Βρισηΐδα, από το χωριό Βρίση της Λέσβου, το οποίο πρόσφατα χτυπήθηκε από τον Εγκέλαδο. Την Χρυσηΐδα την παίρνει ο Αγαμέμνων και την Βρισηΐδα ο Αχιλλεύς.
ΜΙΑ μέρα έρχεται στο στρατόπεδο, στο λημέρι των Αχαιών ο πατέρας της Χρυσηΐδας, ο Χρύσης, ούτε αυτού το όνομα θα μάθουμε ποτέ, και ζητάει να πάρει την κόρη του, φέρνοντας λύτρα. Είναι ιερέας του θεού Απόλλωνα. Ο Αγαμέμνων όμως δεν απελευθερώνει την κόρη του και τον διώχνει κακήν κακώς με απειλές και βρισιές. Ο Χρύσης προσεύχεται στον Απόλλωνα και αυτός κατεβαίνει από τον Όλυμπο, περικυκλώνει το λημέρι, οι εισβολείς δεν μπορούν να βρουν τροφή και νερό, και με τα βέλη του σκοτώνει πρώτα τα μουλάρια των εισβολέων, μετά τα σκυλιά τους και μετά αρχίζει να σκοτώνει εισβολείς. Η περικύκλωση του στρατοπέδου των εισβολέων διαρκεί εννιά μέρες, Στο λημέρι ενσκήπτει λιμός και λοιμός, πείνα και ασθένειες. Και μετά αποφασίζουν να δώσουν την Χρυσηΐδα, αφού υποχωρήσει ο Αγαμέμνων, με την προϋπόθεση ότι η Χρυσηΐδα θα αντικατασταθεί από άλλη γυναίκα, η οποία τελικά είναι η Βρισηΐδα του Αχιλλέα – τη συνέχεια την γνωρίζετε.
ΤΑ γεγονότα αυτά της αφήγησης πρέπει να τα ερμηνεύσουμε, να τα αποκωδικοποιήσουμε. Εγείρονται κάποια ερωτήματα, τα οποία πρέπει να απαντηθούν με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που μας παρέχει το κείμενο. Ποιος είναι ο Χρύσης; Ζήτησε να απελευθερωθεί μόνο η αιχμάλωτη Χρυσηΐδα; Γιατί να μην ζητήσουν την απελευθέρωση και των άλλων πολλών αιχμαλώτων γυναικών; Ποιος είναι ο Απόλλων; Γιατί αυτός σκοτώνει πρώτα τα μουλάρια, μετά τα σκυλιά και μόνο αργότερα τους ίδιους τους εισβολείς;
ΕΧΟΥΜΕ μπροστά μας μια ποίηση της παραποίησης των γεγονότων. Μας θυμίζει αυτά που γράφει ο Αριστοτέλης στην ‘Ποιητική’ του για την διαφορά Ιστορίας και Επικής Ποίησης: η Ιστορία καταγράφει τα γεγονότα όπως έγιναν, η Επική Ποίηση όπως θα έπρεπε να γίνουν. Αυτά λοιπόν που διαβάζουμε στην Ιλιάδα δεν είναι τα γεγονότα όπως έγιναν αλλά όπως θα έπρεπε να γίνουν, όπως θα ήθελε ο συνθέτης αλλά κυρίως οι ακροατές του, ή οι αναγνώστες του, όλοι πλούσιοι αριστοκράτες, να γίνουν.
ΑΣ αρχίσουμε με το κομβικής σημασίας ερώτημα – ποιος ήταν ο Απόλλων; Ένας θεός περικυκλώνει το στρατόπεδο εκατοντάδων, όχι περισσότερων, επιδρομέων, δεν τους επιτρέπει να βρουν νερό και τροφή, σκοτώνει από μακριά με τα βέλη του τόξου του στην αρχή τα μουλάρια τους, μετά τα σκυλιά τους και μετά τους ίδιους. Ο Απόλλων είναι θεός, άρα προσωποποίηση της ισχύος. Κάποιος πιο ισχυρός από αυτούς τους περικυκλώνει. Ο Απόλλων πολεμά με τόξο, όπλο το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες περιφρονούσαν μετά βδελυγμίας – ουδέποτε πολέμησαν με τόξα, ουδέποτε. Οι Τρώες πολεμούν με τόξα – με τόξο σκότωσε ο Πάρις τον Αχιλλέα. Όλη η Ανατολή πολεμά με τόξο. Η Ιλιάδα μας λέει ότι ο Απόλλων είναι ο προστάτης θεός των Τρώων – και οι δύο πολεμούν με τόξο. Ο Απόλλων είναι οι Τρώες, είναι η προσωποποίηση των Τρώων.
ΟΙ Τρώες λοιπόν περικυκλώνουν το λημέρι των επιδρομέων. Και βέβαια δεν θα ήθελαν να απελευθερώσουν μόνο την Χρυσηΐδα! Ήθελαν να απελευθερώσουν όλες τις κόρες τους που είχαν απαχθεί από τους επιδρομείς Αχαιούς. Πριν το κάνουν, για να αποφευχθεί η αιματοχυσία, στέλνουν λύτρα με έναν απεσταλμένο, τον Χρύση – να λοιπόν ποιος είναι ο ιερέας του Απόλλωνος! Ο οποίος ζητά την απελευθέρωση των γυναικών υπενθυμίζοντας την ισχύ των Τρώων. Να τι λέει στους άρπαγες, καταστροφείς και εξοντωτές επιδρομείς: αφήστε στις γυναίκες ελεύθερες, δεχτείτε τα λύτρα, αζόμενοι. . . εκηβόλον Απόλλωνα (στ. 21), δηλαδή, σεβαστείτε, φοβηθείτε τον Απόλλωνα, τους Τρώες, που πάντα πετυχαίνουν τον στόχο τους από μακριά ή όποτε το θελήσουν (εκηβόλος). Ικετεύει, τους αποζημιώνει και τους απειλεί στο τέλος.
ΑΦΟΥ είδαν και αποείδαν οι κάτοικοι των γύρω από την Τροία περιοχών, αφού αιχμαλωτίστηκαν πολλές νεαρές γυναίκες, οι κάτοικοι των χωριών που είχαν σωθεί ή δεν είχαν δεχτεί ακόμα τη επίσκεψη των επιδρομών, αποφασίζουν να τις πάρουν πίσω και να διώξουν τους επιδρομείς για να μη χάσουν και τις δικές τους κόρες. Εννοείται ότι ο αριθμός των επιδρομέων ήταν μικρός. Πάντα ήταν μικρός – μόνο και μόνο λόγω επιμελητείας, δηλαδή εξασφάλισης τροφής. Ένας πολυπληθής στρατός θα έπρεπε μετά από λίγες μέρες να φύγει, αφού θα εξαντλούνταν οι τροφές της περιοχής στην οποία έκαναν επιδρομές. Οι κάτοικοι όμως ήταν πολλοί. Επιχείρησαν να λύσουν το πρόβλημα με το λιγότερο δυνατό κόστος και για τους μεν και για τους δε. Ζήτησαν ειρηνικά την απελευθέρωση των αιχμαλώτων γυναικών, έδωσαν λύτρα, χρυσάφι μάλλον, και τους προειδοποίησαν ότι, εάν δεν τις απελευθερώσουν, θα υπάρξουν αντίποινα.
ΔΕΝ θέλουν να τους σκοτώσουν. Είναι σαφές, πολύ σαφές. Τους περικυκλώνουν και περιμένουν μήπως η πείνα και η δίψα τους γονατίσει. Δεν πτοούνται. Και μόνο μετά αρχίζουν και σκοτώνουν τα μουλάρια τους. Γιατί πρώτα τα μουλάρια τους, φίλες και φίλοι; Μα με τα μουλάρια μετέφεραν την τροφή και την υπόλοιπη λεία από τα γύρω χωριά! Σκοτώνουν, καταστρέφουν δηλαδή, τα μεταφορικά μέσα τους. Χωρίς αυτά δεν μπορούν να κάνουν επιδρομές. Και μετά τα σκυλιά – γιατί τα σκυλιά; Τα σκυλιά ήταν ένα όπλο τους – όπλο εκφοβισμού και καταδίωξης των κατοίκων! Καταστρέφουν δηλαδή ένα αποτελεσματικό όπλο τους. Και αφού δεν χαμπαριάζουν, στο τέλος αναγκάζονται και αρχίζουν να σκοτώνουν και επιδρομείς.
ΟΙ κάτοικοι δεν επιδιώκουν να σκοτώσουν τους επιδρομείς. Επιθυμούν να απελευθερώσουν τις αιχμάλωτες κόρες τους, να αποτρέψουν την απαγωγή και την αιχμαλωσία άλλων, να στερήσουν τους επιδρομείς από τα μέσα μεταφοράς, να καταστρέψουν τα όπλα τους, να τους εκδιώξουν, όχι να τους σκοτώσουν.
ΑΥΤΑ για σήμερα. Στο επόμενο σημείωμα θα παραθέσω τα βασικά χαρακτηριστικά του πολέμου εκδίωξης και την προέλευσή του. Κατόπιν θα σκύψουμε πάνω στο κείμενο του Λόρενς της Αραβίας (ο ανταρτόπολεμος στην έρημο) και θα δούμε τι θα δούμε.
Αριστος…εγραψες πάλι. .οσο αφορα το χωριο Βρισα στην Λέσβο και απο το οποίο υποτίθεται καταγωταν και η ηρωιδα μας Βρισηιδα ντοπιος Μυτιλινιος μου διηγηθηκε οτι το χωριο πήρε το όνομα του απο την Ηρωιδα δηλαδη με το περας του πολέμου και την πτώση της Τροιας η Βρισηιδα ήρθε στημ Μυτιλήνη και ηπιε νερο στο συγκεκρινενο σημείο και απο τότε ονομαστηκε Βρισα.απλα το αναφέρω.