φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ ισχύει ότι το ιδιάζον, το κομβικό, το εντονότερο χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού, καπιταλιστικού σήμερα, είναι η εμμονή στην αύξηση της διαθέσιμης ισχύος, και διαθέσιμου πλούτου, τότε αυτό το χαρακτηριστικό θα πρέπει να το εντοπίζουμε παντού. Νομίζω ότι το εντοπίζουμε. Έτσι, μια μεγάλη εξαγωγική βιομηχανία (δεν μπορεί να είναι μεγάλη, εάν δεν είναι εξαγωγική), όταν αυξάνει τα κέρδη της θα είναι ικανοποιημένη, ενώ όταν τα κέρδη της μειώνονται, άρα και η ισχύς της, θα πρέπει να δυσφορεί και να σκέφτεται πώς να ανακάμψει, πώς δηλαδή από τη μείωση των κερδών και της ισχύος θα καταφέρει να περάσει στην αύξηση. Αυτό βεβαίως ισχύει και για μια βιοτεχνία με λίγους εργάτες και για άλλους πολλούς. Ισχύει και για ένα συνοικιακό μανάβικο. Θα θυμάστε τι έγινε στο 1999-2000 με το Χρηματιστήριο. Ήξερα έναν νεαρό Αλβανό οικοδόμο που έχασε 2 εκ.δραχμές γιατί ήθελε να τα κάνει 5. Και δεν ήταν ο μόνος εργάτης.

ΣΥΝΗΘΩΣ την απόπειρα αύξησης των κερδών και της ισχύος την αναλαμβάνει ατομικά ο καπιταλιστής, μια συγκεκριμένη καπιταλιστική επιχείρηση θέλω να πω. Όταν όμως πολλοί ή οι περισσότεροι ή και όλοι οι καπιταλιστές βλέπουν τα κέρδη τους και την ισχύ τους να μειώνονται, τότε επιχειρούν όλοι μαζί να περάσουν από τη μείωση στην αύξηση. Πώς το κάνουν; Ποιος αναλαμβάνει αυτή την επιχείρηση; Είναι βέβαιο ότι δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους. Είναι βέβαιο ότι αυτή την επιχείρηση την αναλαμβάνει το Κράτος. Και τι είδους επιχείρηση είναι αυτή; Μπορεί να είναι πόλεμος αλλά συνήθως δεν είναι. Είναι μια ειρηνική, μια οργανωμένη και συντονισμένη επίθεση κατά των Υποτελών, παραγωγών και μη με πάρα πολλά θύματα. Είναι μια καπιταλιστική επίθεση, μια επίθεση που σκοπό έχει να αυξήσει τα κέρδη όλων ταυτοχρόνως των μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Πώς το κάνει; Πόσο διαρκεί αυτή η επίθεση; Ποιους κινδύνους μπορεί να αντιμετωπίσει και πως τους ξεπερνά;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΜΑΣΤΕ βέβαιοι ότι το ρήμα ειμί (>είμαι), πρώτο πρόσωπο ενικού, οριστικής ενεστώτα,  προήλθε από τη μορφή *εσμί –  ο αστερίσκος είναι ένα σημάδι που δείχνει ότι δεν έχουμε γραπτή μαρτυρία της λέξης: το *εσμί δεν το διαβάζουμε ποτέ, πουθενά. Εικάζουμε ότι ο τύπος *εσμί υπήρξε· ναι, αλλά πώς είμαστε βέβαιοι ότι υπήρξε; Είμαστε βέβαιοι γιατί έχουμε τους τύπους εσσί (β΄ενικού), εστί (γ΄), εσμέν (α΄πληθ.), εστέ (β΄πλ.). Υπάρχουν κι άλλα ρήματα αυτής της δομής: φημί (ισχυρίζομαι), ημί (λέω), είμι (πορεύομαι). Αυτά τα τέσσερα ρήματα ανήκουν στην κατηγορία των αρχαιότερων αρχαίων ελληνικών λέξεων. Εικάζουμε, να μην πω είμαστε βέβαιοι, εγώ είμαι, ότι τα ρήματα αυτά προήλθαν από την ένωση δύο λέξεων, άρα από μία φράση: το *εσμί από τις λέξεις *ες και *μι, το είμι από τις λέξεις *ει και *μι. Το *μι σημαίνει εγώ, το *ες σημαίνει ‘υπάρχω (ως ισχυρός, ως νικητής, όχι γενικά και αόριστα υπάρχω!)’, το *ει (και *ι)  ‘πορεύομαι, πορεία’. Όσο και να σας φανεί παράξενο αυτό το *ι υπάρχει σε μερικές λέξεις της νέας ελληνικής, λόγου χάριν στο εισ-ι-τήριον, αμαξ-ι-τός, προσ-ι-τός!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια της ζωής του ο Πλάτων επινόησε την εικόνα ενός Δημιουργού που κατασκεύασε το σύμπαν. Την εικόνα αυτή θα την συναντήσουμε στους διαλόγους αυτής της περιόδου, στους ύστερους διαλόγους Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος και Τίμαιος. Στον τελευταίο διάλογο, που δεν είναι πια διάλογος αλλά μια φιλοσοφική πραγματεία, η πρώτη θα έλεγα της δυτικής φιλοσοφίας, θα διαβάσουμε τι και πώς κατασκεύασε αυτός ο Δημιουργός. Ποιος όμως είναι αυτός ο Δημιουργός;

ΕΧΕΙ χυθεί πολύ μελάνι για να σαφηνιστεί αυτό το ερώτημα. Το κείμενο μας λέει, κι αυτή είναι η επικρατέστερη άποψη, ότι ο Δημιουργός είναι ο Νους. Και ποιος είναι ο Νους; Εδώ έχει χυθεί περισσότερο μελάνι. Άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι η σκέψη (mind), άλλοι ο Λόγος (Reason), άλλοι η φρόνησις, η σοφία δηλαδή, μία δηλαδή από τις τέσσερις ιδιότητες που απαρτίζουν το πλέγμα της πλατωνικής (δουλοκτητικής) αρετής –  οι άλλες τρεις είναι η δικαιοσύνη, η ανδρεία και η εγκράτεια. Εμείς θα αφήσουμε προς το παρόν αυτές όλες τις απόψεις (δεν τις αγνοούμε  –  για όνομα της φιλοσοφίας!) και θα στρέψουμε την προσοχή μας σε κάποια πολύ βασικά ζητήματα, τα οποία οι πλατωνιστές δεν οσφρίζονται, αν και τα βλέπουν αφού τα διαβάζουν.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ καταπιαστώ με το σημερινό αντικείμενο, θα ήθελα να παραθέσω την διαίρεση της δυτικής φιλοσοφίας, όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι. Διακρίνω δύο μεγάλους κλάδους –  τη φιλοσοφία της ισχύος και τη φιλοσοφία της ευδαιμονίας. Ο πρώτος κλάδος διαιρείται σε άλλους δύο: τη φιλοσοφία της ισχύος έναντι της φύσης και τη φιλοσοφία της ισχύος έναντι του κοινωνικού αντιπάλου, αφού διευκρινίσουμε ότι η κοινωνία είναι το πλέγμα των σχέσεων του ανθρώπου με τη φύση και του ανθρώπου με τον άνθρωπο. Αντικείμενο του πρώτου είναι η επιθυμία ελέγχου και καθυπόταξης της φύσης. Από αυτόν προήλθε η δυτική επιστήμη (1600-1900). Αντικείμενο του δεύτερου είναι η Κυριαρχία, άλλως η πολιτική φιλοσοφία, ήτοι η επιθυμία επιβολής, ενίσχυσης και διαιώνισης της Κυριαρχίας.

Η φιλοσοφία της ευδαιμονίας διακρίνεται στη φιλοσοφία της ευδαιμονίας του ισχυρού Κυρίου και στη φιλοσοφία της ευδαιμονίας του αδύναμου Υποτελούς. Όταν διαβάζω Σενέκα ή Μάρκο Αυρήλιο, διαβάζω την πρώτη –  ο πάμπλουτος και πανίσχυρος Σενέκας είχε εκατοντάδες δούλους, μέχρι που έφαγε το κεφάλι του. Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν αυτοκράτορας! Το πρόβλημα αυτής της φιλοσοφίας είναι κυρίως ο θάνατος! Η φιλοσοφία είναι μελέτη του θανάτου. Πώς εγώ ο ισχυρός θα διαχειριστώ το ζήτημα του θανάτου; Της απώλειας, της ήττας; Όταν διαβάζω Επίκουρο ή στωικούς, όταν θυμάμαι τον Διογένη τον κύνα (τον σκύλο), διαβάζω τη δεύτερη. Το πρόβλημα αυτής της φιλοσοφίας είναι κυρίως η ζωή –  για να είσαι ευδαίμων δεν πρέπει να είσαι πλούσιος και ισχυρός!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΧΩ διαβάσει ότι οι νεοέλληνες άρχισαν να πίνουν βουίσκι στην δεκαετία του ΄50 και του ΄60, όταν έβλεπαν στα επίκαιρα (οι σημερινές τηλεοπτικές ειδήσεις), που προβάλλονταν πριν τις κινηματογραφικές ταινίες, τον Ωνάση να πίνει αυτό το ποτό. Το έπιναν και οι πλούσιοι στις ελληνικές ταινίες. Τη δεκαετία του ΄80, έπινε και ο Ανδρέας, δεν υπήρχε ούτε ένα ελληνικό σπίτι που να μην έχει ένα μπουκάλι, τουλάχιστον, να κεράσει τον επισκέπτη. Εάν πήγαινες δώρο, ένα μπουκάλι ουίσκι ήταν το καλύτερο δώρο. Μία από τις υψηλότερες καταναλώσεις παγκοσμίως, παρακαλώ!

ΤΙ ήταν αυτό που παρακινούσε τον εργάτη και τον υπάλληλο να πιει το ποτό των πλουσίων; Η διαφήμιση; Όχι, δεν ξεκίνησε με τη διαφήμιση, η διαφήμιση ήρθε μετά. Ήταν η ταύτιση με τον ισχυρό Κύριο μέσω της μίμησης. Και τι είναι αυτό που παρακινεί τον Υποτελή να μιμηθεί και να ταυτιστεί με τον ισχυρό και πλούσιο και διάσημο Κύριο (καπιταλιστή); Η αδυναμία, φίλες και φίλοι, η αδυναμία.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ να καταλάβουμε όταν διαβάζουμε στην Ιλιάδα πως πατέρας ενός ήρωα είναι ο ποταμός Σπερχειός; Έχετε δει τον Σπερχειό ποταμό μετά από πολύωρη έντονη βροχόπτωση; Θα πάθετε καραπλακάρα! Θα εντυπωσιαστείτε, θα θαυμάσετε, θα φοβηθείτε, θα τρομάξετε από την ορμητικότητα, τη βουή, την ισχύ του νερού.  Θα σκεφτείτε να περάσετε απέναντι; Όχι, ούτε καν θα τολμήσετε να σκεφτείτε κάτι τέτοιο. Να κι ένα άλλο ερώτημα: γιατί προσωποποιούνται οι ποταμοί στην Ιλιάδα και εμφανίζονται με ανθρώπινη μορφή;  Έχουν γιους, όχι κόρες, και μιλάνε με τους ήρωες! Και πολεμούν με τον ήρωα και νικούν και ηττώνται!

ΚΑΙ τι να καταλάβουμε, φίλες και φίλοι, όταν διαβάζουμε ότι τις καταιγίδες τις προκαλεί ο Ζεύς; Τι να καταλάβουμε όταν διαβάζουμε ότι ο Ζεύς είναι αυτός που ρίχνει τους κεραυνούς; Θα εκθέσω την δική μου γνώμη, θα παραθέσω αυτό που εγώ καταλαβαίνω. Όταν κάποιος ήρωας διατείνεται ότι ο πατέρας του είναι ο Σπερχειός ποταμός, ο ορμητικός, ο ισχυρός, ο σφοδρός, ο ταχύς, ο ακαταμάχητος (αυτό σημαίνει η λέξη σπερχειός!) θέλει να μας πει δυο πράγματα: πρώτον, επιβεβαιώνει ότι πατέρας του είναι η Ισχύς και ότι, άρα, και ο ίδιος είναι ισχυρός και, δεύτερον, ότι επιθυμεί, θα ήθελε να είναι τόσο ισχυρός, ορμητικός, σφοδρός, βίαιος, ταχύς, ακαταμάχητος όσο και ο Σπερχειός ποταμός. Όταν λέει ότι ο Ζεύς προκαλεί τις καταιγίδες και ότι ο Ζεύς είναι αυτός που ρίχνει τους κεραυνούς μας λέει ότι θα ήθελε αυτός να είναι που προκαλεί τις καταιγίδες και ρίχνει τους κεραυνούς. Θα ήθελε να ελέγχει τη φύση, θα ήθελε να είχε όπλα τόσο ισχυρά όσο ο κεραυνός.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η δυτική φιλοσοφία, που συγκροτήθηκε σε ιδιαίτερο πεδίο διανοητικής πρακτικής από το 600 π. Χ μέχρι το 350, ήταν το παράγωγο ενός προβληματισμού της κυρίαρχης τάξης των αριστοκρατών γαιοκτημόνων (δουλοκτητών), ενός πολύπλευρου προβληματισμού που διήρκεσε πολλούς αιώνες, άρχισε περί το 750 π. Χ. και έληξε με τον ιδρυτή της δυτικής φιλοσοφίας, τον Πλάτωνα. Στη συνέχεια βέβαια πήρε άλλες μορφές, ακόμα και κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα (αναλυτική φιλοσοφία, για παράδειγμα). Ο προβληματισμός αυτός καλλιεργούνταν μέσα στα πλαίσια ολιγομελών ανδρικών αριστοκρατικών κύκλων, όπου αφενός συζητούσαν τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν ως τάξη και αφετέρου έπιναν, τραγουδούσαν, χόρευαν και ικανοποιούσαν τις πολύμορφες ερωτικές τους επιθυμίες. Από αυτούς τους αριστοκρατικούς κύκλους, από αυτές τις ανδρικές λέσχες,  προήλθαν οι φιλοσοφικές σχολές (αιρέσεις), στις οποίες μια ομάδα ανδρών ζει μόνιμα ή περιστασιακά μαζί, συζητάνε, μελετάνε, γράφουν, διδάσκουν και μαθαίνουν. Όταν λοιπόν λέμε ‘Αναξίμανδρος’, για παράδειγμα, η σκέψη μας πρέπει να πηγαίνει σε μια παρέα πλούσιων και ισχυρών αριστοκρατών, της οποίας ο Αναξίμανδρος ήταν μέλος της. Οι μαρτυρίες για την ύπαρξη αυτών των αριστοκρατικών κύκλων είναι πάρα πολλές αλλά δεν είναι του παρόντος. Θα αποτελέσει ιδιαίτερο κεφάλαιο στη μελέτη μου αλλά προς το παρόν ας αναφέρω τις πιο αξιόλογες πηγές: Ιλιάδα, Οδύσσεια, Αλκαίος, (Πυθαγόρειοι), Πλάτων και Θουκυδίδης. Συγκλονιστικά εξαιρετική περιγραφή μιας παρόμοιας ανδρικής αριστοκρατικής συνεύρεσης είναι το Συμπόσιον του Πλάτωνος.  Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΔΩ και μερικά χρόνια ετοιμάζω, και θα ετοιμάζω για τα επόμενα πέντε, μια μελέτη με αντικείμενο την προέλευση (τη γένεση, την καταγωγή, τις ρίζες, τις αρχές, τις απαρχές, τα θεμέλια, τη συγκρότηση) της φιλοσοφίας, του φιλοσοφικού στοχασμού, που εμφανίστηκε κατά τον 6ο π. Χ. αιώνα στην αρχαϊκή Ελλάδα, στην Ιωνία και κατόπιν στις αποικίες της Νότιας Ιταλίας και Σικελίας. Σήμερα και τις επόμενες μέρες θα εκθέσω μια summa, μια σύνοψη των εργασιών μου, μια γενική εικόνα της μελέτης και θα το κάνω γιατί μπορεί να τα τινάξω πριν προλάβω να την ολοκληρώσω, οπότε ας μείνει η μαγιά, ας μείνει ο προβληματισμός μου.

ΕΜΑΘΑ πρόσφατα ότι σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης (Ιταλίας, Γερμανίας, Ισπανίας, Γαλλίας και Πολωνίας) εδώ και καμιά εικοσαριά χρόνια υπάρχει μια αναστάτωση, ένας διανοητικός ενθουσιασμός, μια πυρετώδης εργασία που έχει αντικείμενο την προσωκρατική φιλοσοφία. Εκδίδονται νέα αποσπάσματα, μονογραφίες, μελέτες, έρευνες, άρθρα, λεξικά –  γίνεται ψιλοχαμός. Η άρρητη επιθυμία πίσω από αυτές τις εργώδεις προσπάθειες είναι η επιθυμία της διατύπωσης μιας θεωρίας για την προέλευση της δυτικής φιλοσοφίας. Δυστυχώς, λόγω αφραγκίας. λόγω έλλειψης χρόνου, λόγω του χαοτικού μου χαρακτήρα (αφήνω το ένα και πιάνω το άλλο) και βέβαια λόγω γλωσσομάθειας δεν μπορώ να παρακολουθήσω αυτή την αναστάτωση –  το μόνο που μπορώ να παρακολουθήσω είναι πώς αυτές τις μέρες μεγαλώνει το σπανάκι, τα μπρόκολα και άλλα λαχανικά.

Continue reading →