οι μεγατάσεις (megatrends) της εποχής μας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΥΟ φίλες φοράνε πρώτες για πρώτη φορά κοντή φούστα (μίνι) και σε λίγο άλλες γυναίκες τις μιμούνται, γίνονται περισσότερες, ολοένα και περισσότερες. Οι δύο αυτές φίλες έκαναν με την πράξη τους την αρχή μιας τάσης, μιας μόδας (trend), κάθε κοπέλα που φοράει μίνι φούστα είναι τρέντι, ακολουθούν την μόδα. Κάποια στιγμή μια άλλη τάση έρχεται στο προσκήνιο και η η προηγούμενη εξαφανίζεται ή μπορεί να αναβιώνει. Η τάση είναι μια διαδικασία εξελίξεων, η οποία αρχίζει, εξελίσσεται και ολοκληρώνεται. Η διάρκειά της μπορεί να είναι σύντομη ή μακρά. Και να χαθεί ή να γίνει μόνιμη κατάσταση: ένα κοινωνικό φαινόμενο. Σε κάθε κοινωνία παρατηρούνται τάσεις, εάν όμως αφορούν όλον τον πλανήτη, τότε οι τάσεις αυτές αποκαλούνται μεγατάσεις. Και αφορούν όλον τον πλανήτη εξ αιτίας της επέκτασης σε όλον τον πλανήτη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

ΟΙ μεγατάσεις είναι αποτέλεσμα των σχέσεων που διαμορφώνονται μεταξύ του Κυρίου και των Υποτελών, μεταξύ των Κυρίων και μεταξύ των Υποτελών. Και μεταξύ των ανθρώπων με τη φύση. Η κατανόηση του παρόντος, της συγκυρίας, της κοινωνίας και των σχέσεών της με τη φύση είναι ίδιον του ανθρώπου. Στην αρχαία Ελλάδα την αποκαλούσαν σοφία –  η δε φιλοσοφία είναι η επιθυμία της κατανόησης του παρόντος, αυτή είναι η αρχική σημασία του όρου.

ΣΤΟ σημερινό κείμενο θα εκθέσω τις μεγατάσεις του παρόντος που έχω επισημάνει τα τελευταία χρόνια. Η μελέτη τους μας βοηθάει να κατανοήσουμε τόσο το παρόν όσο και το μέλλον. Είναι δέκα τέσσερις. Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλες αλλά ίσως να μην μπόρεσα να τις εντοπίσω. Θα είμαι πολύ συνοπτικός –  ή θα γράψω ένα βιβλίο. Επειδή το δεύτερο με κουράζει, δεν μπορώ να το κάνω, περιορίζομαι στο πρώτο.

i. Η πρώτη μεγατάση είναι αυτή της μείωσης του ρυθμού ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ενώ κατά την τριακονταετία 1945-1975 ο καπιταλισμός επεκτεινόταν με ρυθμό 5%, από το 1975 μειώνεται συνεχώς αυτός ο ρυθμός: σήμερα είμαστε στο 2% περίπου και εάν τείνει να μειώνεται θα προσεγγίσουμε το 0%, τη στασιμότητα δηλαδή, που νομοτελειακά θα αρχίσει η επέκταση να παίρνει αρνητικό πρόσημο. Τέσσερις είναι οι λόγοι αυτής της μείωσης: δεν υπάρχει τίποτα άλλο που να γίνει εμπόρευμα (στις ανεπτυγμένες κοινωνίες), υπάρχουν όρια στη φύση, υπάρχουν όρια στην γεωγραφική επέκταση (δεν μπορείς να αποικίσεις την Ανταρτική η να πουλήσεις παλτό στην τροπική Αφρική), η αποεμπορευματοποίηση (συνειδητή μείωση της κατανάλωσης, αυτοπαραγωγή, κοινοχρησία). Οι συνέπειες αυτής της μεγατάσης θα είναι η όξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ των καπιταλιστών ή των καπιταλιστικών ενοποιήσεων, ανεργία, καταστρεπτικοί πόλεμοι για την τόνωση της παραγωγής.

ii. Η μεγατάση αύξησης του παγκόσμιου πλούτου είναι η δεύτερη. Ο παγκόσμιος πλούτος αυξάνει κάθε χρόνο, εάν και σε μικρότερο βαθμό. Είναι τεράστιος. Σε αυτόν θα πρέπει να προσθέσουμε και τον άτυπο παγκόσμιο πλούτο, αυτόν που δεν μπορούν να μετρήσουν και να υπολογίσουν. Είναι ο πλούτος που παράγεται και αυτοκαταναλώνεται ή ανταλλάσσεται με τρόπους πέραν της οικονομικής ανταλλαγής. Είναι πολύ μεγάλες οι ποσότητες λαχανικών και φρούτων που παράγουν τα νοικοκυριά στα χωριά, σε όλη την Ευρώπη, σε όλον τον πλανήτη! Και δεν είναι μόνο αυτά! Πόσα δώρα φτιάχνουμε μόνοι μας και τα χαρίζουμε σε φίλους! Εάν σκεφτούμε ότι η επίλυση των παγκόσμιων, περιφερειακών, τοπικών κοινωνικών, άρα και προσωπικών, προβλημάτων εξαρτάται από την ύπαρξη κοινωνικού πλούτου, τότε ο διαθέσιμος τεράστιος πλούτος μας επιτρέπει να τα επιλύσουμε. Εάν δεν επιλύονται, δεν επιλύονται γιατί δεν θέλουν οι Κύριοι –  φοβούνται μήπως με την επίλυση καταλυθεί η Κυριαρχία τους.

iii. Το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών (ανθρώπων, τάξεων, κοινωνιών) τείνει να διευρύνεται, παρ΄όλο τον τεράστιο πλούτο που παράγουμε καθημερινά σε ολόκληρο τον πλανήτη. Όσο περνάνε τα χρόνια, ολοένα και λιγότεροι κατέχουν τον περισσότερο συλλογικά παραγόμενο κοινωνικό πλούτο, ολοένα και περισσότεροι γίνονται φτωχότεροι. Το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 80% του παγκόσμιου πλούτου –  αύριο το 4% θα κατέχει το 85%. Το χάσμα αυτό δεν επιτρέπει την επίλυση των παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων. Εάν θα διευρύνεται, τα παγκόσμια προβλήματα θα επιδεινώνονται, εάν αρχίσει η επίλυσή τους, το χάσμα θα συρρικνώνεται. Αυτό δεν το μπορούν οι καπιταλιστές και για να το προλάβουν καταφεύγουν σε φιλανθρωπίες –  προληπτική αντεπανάσταση οι φιλανθρωπίες!

iv. Αυξάνονται και επιδεινώνονται τα παγκόσμια προβλήματα. Όταν ένα πρόβλημα δεν επιλύεται, εμφανίζεται η τάση της πρόκλησης νέων προβλημάτων –  κάθε πρόβλημα γεννάει άλλα. Τα κοινωνικά προβλήματα είναι σαν τα καρκινικά κύτταρα, πολλαπλασιάζονται χωρίς σταματημό, μέχρις ότου πλήξουν ανεπανόρθωτα κάποιο όργανο και σκοτώνουν τον οργανισμό. Εάν τα κοινωνικά προβλήματα που εμφανίζονται στις καπιταλιστικές κοινωνίες επιλυθούν, τότε ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει. Για να μην καταρρεύσει, τα κοινωνικά προβλήματα δεν πρέπει να επιλυθούν. Τα προβλήματα αυτά είναι άλλοθι για την ύπαρξη του Κράτους και της Κυριαρχίας –  είμαστε εδώ για να τα επιλύσουμε. Είναι εδώ για να παρεμποδίζουν την επίλυσή τους. Άλλωστε, κάθε κοινωνικό πρόβλημα είναι πηγή μεγάλης κερδοφορίας για τους καπιταλιστές (η υγεία για παράδειγμα). Κάθε κοινωνικό πρόβλημα είναι ένα μέσο επίλυσης των δικών μας προβλημάτων, λένε οι καπιταλιστές. Εάν πεθαίνει ο κόσμος από την πείνα, δεν φταίμε εμείς, φταίει η φύση (κλιματική αλλαγή). Η μεγατάση αυτή είναι από τις πιο κομβικές αφού μια μέρα θα αντιμετωπίσουμε το δίλημμα:  θα προτιμήσουμε την επίλυση των προβλημάτων ή τον καπιταλισμό και τον δυτικό πολιτισμό; Και τα δύο δεν γίνεται –  ένα από τα δύο.

v. Ο παγκόσμιος πληθυσμός τείνει να αυξάνεται. Σήμερα είμαστε 7 δισ. Δεν υπάρχει πρόβλημα σήμερα, αλλά το 2100 θα υπάρχει – τα παιδιά που θα γεννηθούν φέτος ή πέντε δέκα χρόνια, θα ζουν το 2100. Δεν μπορώ να φανταστώ έναν πλανήτη με 15 η 20 δισ.! Όσο υπάρχουν φτωχοί, ο πληθυσμός θα αυξάνεται. Οι φτωχοί αγρότες γεννούν, όχι οι εργάτες ή οι μικροαστοί. Ο πατέρας μου έκανε δύο παιδιά γιατί ήταν εργάτης και πήρε σύνταξη· ο παππούς μου έκανε 7 γιατί ήταν αγρότης και δεν πήρε σύνταξη. Οι φτωχοί δεν είναι ανεύθυνοι και κάνουν παιδιά, κάνουν παιδιά για να εργάζονται και να τους γηροκομήσουν! Ας μην τα ξεχνάμε αυτά.

vi. Ο παγκόσμιος πληθυσμός συγκεντρώνεται στις πόλεις. Είναι μια μεγατάση που άρχισε με την βιομηχανική επανάσταση του 19ου αιώνα και συνεχίζεται, όσο επεκτείνεται, σε ένταση και έκταση,  ο καπιταλισμός. Το 2050 πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού θα σε ζει σε πόλεις. Η αρπαγή της γης των φτωχών αγροτών και η κλιματική αλλαγή είναι οι βασικοί παράγοντες. Τα προβλήματα δε που θα προκληθούν θα είναι πολλά.

vii. Ζούμε τις πρώτες φάσεις της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, της εφαρμογής της επιστήμης στην παραγωγή: τεχνητή νοημοσύνη, ρομπότ, νανοτεχνολογία, μοριακή βιολογία, γενετική και άλλα που δεν θυμάμαι. Πολλοί πανεπιστημιακοί ισχυρίζονται ότι μέχρι το 2040 θα χαθεί το 40% των θέσεων εργασίας σε πρωτογενή (γεωργία, εξόρυξη κτλ) και δευτερογενή (βιομηχανία) τομέα. Και στον τριτογενή (υπηρεσίες).

viii. Η ανεργία θα αυξάνεται παγκοσμίως εξ αιτίας της μείωσης του ρυθμού επέκτασης του καπιταλισμού, της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, της κλιματικής αλλαγής.

ix. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης θα τείνει να αυξάνεται, όποια κι αν είναι η αιτία της, που μάλλον είναι ο καπιταλισμός. Ταυτόχρονα, η καταστροφή της φύσης θα συνεχιστεί με αμείωτο ρυθμό. Ζώα και φυτά θα εξαφανιστούν, η άγρια φύση θα συρρικνωθεί, τα δάση θα περιοριστούν.

x.  Η κατοχή των πυρηνικών όπλων από όλα τα ισχυρά Κράτη θα αποτρέψει τον πόλεμο μεταξύ των Κρατών, όπως τον γνωρίζαμε, και θα πολλαπλασιάσει τις συγκρούσεις χαμηλής έντασης, τους περιορισμένους και μικρής κλίμακας φθοράς, τους ανταρτοπολέμους, τα αποσχιστικά κινήματα, την διεθνή τρομοκρατία από εθνικές και θρησκευτικές φρατρίες. Ο πόλεμος θα τείνει να διεξάγεται στις πόλεις, βάσει του vi και του x. Οι πόλεις θα τείνουν να γίνονται πεδία μαχών μεταξύ φτωχών και κράτους, μεταξύ συμμοριών και Κράτους, μεταξύ συμμοριών.

xi. Βάσει του v (αύξηση πληθυσμού) και του ix (κλιματική αλλαγή) η μετανάστευση πληθυσμών από τις αγροτικές περιοχές των φτωχών χωρών προς τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες θα ενταθεί.

xii. Η παρακμή και η αποσύνθεση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας θα ενταθεί. Η αποχή από τις εκλογές θα τείνει να αυξάνεται διαρκώς.

xiii. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού (v), η κλιματική αλλαγή και η καταστροφή της φύσης(ix) θα εντείνουν την διατροφική κρίση σε τέτοιο βαθμό που η αιτία δεν θα είναι η κοινωνική ανισότητα αλλά η αστοχία του συστήματος παραγωγής της τροφής (εξάντληση και περιορισμός των καλλιεργήσιμων εδαφών).

xiv. Οι πολιτισμικές επιδημίες (καρκίνος, εγκεφαλικά, εμφράγματα, σκλήρυνση κατά πλάκας, άλτσχάιμερ, αυτοάνοσα νοσήματα και άλλα) θα επεκτείνονται, με αποτέλεσμα  το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού να νοσεί και να πεθαίνει εξ αιτίας των συνθηκών διαβίωσης, εργασίας, διατροφής και σχέσεων που επιβάλλει ο παγκόσμιος δυτικός, καπιταλιστικός πολιτισμός.

ΑΥΤΕΣ είναι, φίλες και φίλοι, οι μεγατάσεις της εποχής μας. Είναι βέβαιο ότι θα ενταθούν ως διαδικασίες τις προσεχείς δεκαετίες. Ενδέχεται, το θεωρώ βέβαιο, ότι η ολοκλήρωση των περισσότερων, μάλλον όλων θα συμπέσει κατά την εικοσαετία 2030-2050 –  εγώ θα είμαι γέρος, εσείς, οι περισσότεροι, νεώτεροι. Όσοι έχουν παιδιά που πάνε στο σχολείο, εκείνη την εποχή (το 2040, λόγου χάριν) θα είναι τριαντάρηδες, όσα είναι στην εφηβεία θα είναι σαραντάρηδες. Ο εγγονός μου θα 23 χρονών!

ΝΑ ποια θα είναι η παγκόσμια κατάσταση, όταν συμπέσει η ολοκλήρωση των τάσεων. Ενώ ο παγκόσμιος πλούτος θα είναι τεράστιος και θα παράγεται από λίγα χέρια και γρήγορα, το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών θα είναι αβυσσαλέο, τα παγκόσμια κοινωνικά πρόβλήματα θα πολλαπλασιάζονται και θα οξύνονται, η ανεργία θα πλησιάζει το 40%, μπορεί και το 50%, η πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού δεν θα έχει να φάει ή θα υποσιτίζεται, θα νοσεί σε μαζική κλίμακα και θα πεθαίνει από τις συνθήκες του πολιτισμού μας, οι πόλεις, στις οποίες θα συγκεντρωθεί η πλειονότητα του πληθυσμού,  θα γίνουν πεδία μαχών, λεηλασιών, εμπρησμών ενώ οι πόλεμοι των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών Κρατών κατά του υπόλοιπου κόσμου θα πολλαπλασιαστούν. Οι αναπτυγμένες κοινωνίες θα γίνουν φρούρια, στα σύνορα των οποίων θα συντελείται η εξόντωση όλων όσοι θα μεταναστεύουν προς αυτές. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία θα είναι παντελώς τυπική.

ΥΠΑΡΧΟΥΝ όμως δύο ακόμα μεγατάσειις, τις οποίες δεν έχω συμπεριλάβει σε αυτές που παρέθεσα: είναι η μεγατάση της εξέλιξης της παγκόσμιας πνευματικής κατάστασης  και η μεγατάση της αφανούς μοριακής κοινωνικής επανάστασης. Η πρώτη ερείδεται στην επέκταση της συνειδητοποίησης από τον παγκόσμιο πληθυσμό του χάσματος μεταξύ της άθλιας παγκόσμιας κατάστασης και της δυνατότητας να ξεπεραστεί. Η δεύτερη αφορά την αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων μέσα στην καθημερινή ζωή, αλλαγή που βασίζεται στην συμβίωση, την συνεργασία, την αυτοπαραγωγή, την άσκηση της ισότητας, την ελευθερία στην έκφραση και στη δημιουργία, την πολυθρησκευτικότητα, την πολυεθνικότητα.

ΕΝΔΕΧΕΤΑΙ να γίνουμε μάρτυρες όχι μόνο της σύμπτωσης της ολοκλήρωσης των μεγατάσεων της εποχής μας αλλά και της σύμπτωσης της ολοκλήρωσης αυτών των μεγατάσεων με αυτές της πνευματικής και κοινωνικής επανάστασης. Εάν και όταν συμβεί αυτό, θα αρχίσει μια εποχή πολύ μεγάλων αλλαγών, επίλυσης προβλημάτων, όξυνσης του κοινωνικού πολέμου, εξόντωσης πληθυσμών, διεύρυνσης του ζωντανού κομμουνισμού. Το δίλημμα είναι μπροστά μας: ή θα επιλύσουμε τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα ή θα διατηρήσουμε ζωντανό τον δυτικό καπιταλιστικό πολιτισμό.   Ο Παράδεισος και η Κόλαση είναι το παρόν μας και το μέλλον μας. Θα γίνουν πιο σαφή με την Αποκάλυψη της εικοσαετίας 2030-2050.

Πάω να κουβαλήσω κοπριά.