Αρχές Σεπτέμβρη 2001 χτίζω κάπου στην επαρχία μια αποθήκη. Βοηθός μου νεαρός Αλβανός, γύρω στα 25, με δυο μικρά παιδιά. Τη τρίτη μέρα με λέει, μάστορα, δουλεύουμε τρεις μέρες και δεν με έχεις βρίσει ακόμα. Τον λέω, δεν θα με λες μάστορα, θα με λες μαλάκα Έλληνα, κι εγώ θα σε λέω μαλάκα Αλβανό, δέχεσαι; Εντάξει, με λέει. Γιατί να σε βρίσω, ρε μαλάκα Αλβανέ; Και τούβλα με φέρνεις, και λάσπη με φέρνεις, ποτέ δεν έχω ξεμείνει, δουλεύεις, δεν παίζεις. Ρε μαλάκα Έλληνα, με λέει, είσαι πολύ ωραίος.
Μετά από λίγες μέρες, είμαι στη στέγη. Με λέει, θα μπω στο διπλανό χτήμα να κόψω σταφύλια για τα παιδιά, κοίτα μην έρχεται κανένας.
Μετά από δυο μέρες, τον βλέπω πολύ στεναχωρημένο. Τι έχεις, ρε μαλάκα Αλβανέ; τον ρωτάω. Με λέει, έχασα δύο εκατομμύρια στο χρηματιστήριο. Καλά να πάθεις, τον λέω. Ρε μαλάκα Αλβανέ, αγοράζω φτηνά τις μετοχές και τις πουλάω ακριβά και κερδίζω. Εσύ τώρα σε ποιον θα τις πουλήσεις αυτές που αγόρασες, στ΄ αρχίδια μου τα φτωχά τα παραπεταμένα;
Την τελευταία μέρα μ΄ αγκάλιασε, βούρκωσε. Θα με θυμάται σε όλη του τη ζωή. Κι εγώ.
Γυρίζω σπίτι, ανοίγω τηλεόραση, χωρίς φωνή μην ενοχλήσω, και το κανάλι δείχνει μια αμερικάνικη χαζοταινία καταστροφής – ένα αεροπλάνο πέφτει πάνω σε ένα ουρανοξύστη, ένα άλλο σε έναν άλλον, και οι δύο μετά από λίγο γίνονται ερείπια και σκόνη. Αλλάζω κανάλι, η ίδια ταινία. Όλα τα κανάλια, την ίδια ταινία.
Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 2001.
Ιούνιος 2019
2019-2029: η δεκαετία της πολιτικής ρευστότητας
Νομίζω πως τώρα, μετά τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωεκλογών, μπορούμε να σκιαγραφήσουμε τις στρατηγικές επιδιώξεις των κομμάτων, το βάσιμο η μη της πραγματοποίησής τους, άρα το μέλλον τους – σε βάθος δεκαετίας. Δεκαετίας έντονης ρευστής κατάστασης, μεταβατικής εποχής
1. Η βασική επιδίωξη της ΝΔ είναι να παραμείνει όσο γίνεται περισσότερο κυβέρνηση, γιατί όχι για τα επόμενα δέκα χρόνια. Δεν θα μπορέσει. Είναι υποχρεωμένη να συνεχίσει το έργο του ΣΥΡΙΖΑ, τη σταθεροποίηση και τη μονιμότητα των επιτυχιών της μεγαλειώδους νίκης της ανηλεούς επίθεσης της άρχουσας τάξης (5% του πληθυσμού) κατά των μικρομεσαίων (30%) και των μισθωτών της εκτέλεσης (65%) κατά την πενταετία 2009-2014 (εξαφάνιση μεγάλου μέρους μικρομεσαίων μέσω φορολόγησης και λιτότητας, περικοπές μισθών και συντάξεων, αύξηση χρόνου εργασίας). Θα διατηρήσει το υπάρχον κοινωνικό κράτος αλλά θα προσανατολιστεί προς την ενθάρρυνση της αύξησης των κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, με επενδύσεις. Η κατάσταση των μικρομεσαίων, που στράφηκαν προς αυτήν δεν θα αλλάξει, θα χειροτερεύσει μάλιστα ενώ οι επενδύσεις θα είναι αναιμικές, λίαν επιεικώς, άρα δεν θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας. Ο σημερινός ενθουσιασμός θα εξανεμιστεί και οι μικρομεσαίοι είτε θα γυρίσουν την πλάτη στην πολιτική (αποχή) είτε θα βρουν καταφύγιο σε ακροδεξιά κόμματα και κομματίδια.
2. Η βασική επιδίωξη του ΣΥΡΙΖΑ είναι να επιστρέψει το συντομότερο δυνατό στην εξουσία, στη διαχείριση του Κράτους. Δεν θα μπορέσει. Δεν μπορεί, από τη φύση του (μικροαστοί, μικρομεσαίοι), να ξεπεράσει την βασική του αντίφαση: είναι κόμμα της άρχουσας τάξης, μια χαρά τα κατάφερε τέσσερα χρόνια τώρα, αλλά εμφανίζεται και ως κόμμα των πολλών, των μισθωτών εργατών και υπαλλήλων, ή και εκπροσωπεί τα συμφέροντά τους. Και μέριμνα να αυξηθούν τα κέρδη (εξαφάνιση μικρομεσαίων, μείωση μισθών, αύξηση χρόνου εργασίας ) και κοινωνική δικαιοσύνη (στήριξη μικρομεσαίων, αύξηση μισθού, συντάξεων, επιδομάτων, μείωση χρόνου εργασίας). Δύο καρπούζια στην ίδια μασχάλη δεν γίνεται! Οι μικρομεσαίοι δεν πρόκειται να επιστρέψουν στον ΣΥΡΙΖΑ και ο λαός δεν πρόκειται να ξαναπιστέψει τις υποσχέσεις που αναγκαστικά είναι υποχρεωμένος να κάνει. Εξαπατήθηκε μια φορά, δεύτερη δεν έχει. Τον προτιμούν όμως από τη ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ και θα επιβιώσει κουτσά στραβά. Να εμπνευστεί όμως από το μέλλον, από την πολιτισμική, πνευματική και κοινωνική επανάσταση της εποχής μας, δεν μπορεί και δεν θέλει, μιας και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το τομάρι τους. 70-100 βολευτικές έδρες, μια χαρά είναι! Όσο περισσότεροι βολευτούν τόσο το καλύτερο. Εμείς στενοχωριόμαστε, αυτοί το γλεντούν, σαν τους οπαδούς της ομάδας που χάνει και τους ποδοσφαιριστές που παίρνουν εκ. ευρά κάθε χρόνο!
το δράμα των μικρομεσαίων
Το αριστουργηματικό ανάγνωσμα Χίλιες και μία νύχτες (1000 μ. Χ.) επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο τις ιστορικές πηγές: την εποχή εκείνη, ήδη από το 700 μ. Χ., στις μουσουλμανικές πόλεις υπήρχαν αγορές (παζάρια) και πολλά μικρομάγαζα, βιοτεχνικά και εμπορικά. Το ίδιο συνέβαινε και στις πόλεις του χριστιανικού Βυζαντίου. Στη Δύση οι αγορές και τα μικρομάγαζα, πρώτα των τεχνιτών και μετά των εμπόρων, που μέχρι τότε ήταν πλανόδιοι, φτωχοί, ρακένδυτοι και άθλιοι, στις κωμοπόλεις, που μετεξελίχθηκαν σε πόλεις, εμφανίζονται τον 11ο αιώνα. Με το πέρασμα του χρόνου πολλοί από αυτούς έγιναν μεγαλέμποροι και αργότερα χρηματιστές και τραπεζίτες. Η πλειονότητα όμως ήταν τα μικρομάγαζα.
Ο βιομηχανικός καπιταλισμός και αργότερα ο χρηματιστικός τα εξαφάνισε. Δεν ήταν διαδικασία μικρής διάρκειας αλλά αιώνων. Στη Νέα Υόρκη παρατήρησα ότι δεν υπάρχουν μικρομάγαζα, μόνο ελάχιστοι μικροπωλητές στους δρόμους (φρούτα, χοτ ντογκ, καφέ). Εδώ κι εκεί μπορείς να δεις καμιά κάβα, κάνα παλαιοβιβλιοπωλείο, σχεδόν τίποτα άλλο. Το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες – αυτό θα πει, μεταξύ των άλλων, ανάπτυξη και πρόοδος! Εκεί τα μικρομάγαζα, οι μικροεπιχειρήσεις και οι μικρομεσαίοι έχουν συρρικνωθεί στο ελάχιστο και υπάρχουν μόνο στον τομέα των Υπηρεσιών (στελέχη επιχειρήσεων και τραπεζών, ανώτεροι κρατικοί/δημόσιοι υπάλληλοι)
Με κριτήριο την ύπαρξη και τον αριθμό των μικρομάγαζων, μικρών επιχειρήσεων και βιοτεχνιών η ελληνική κοινωνία είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αρχαϊσμού. Μία από τις βασικές επιδιώξεις του νεοφιλελευθερισμού είναι η εξαφάνισή τους: η εξαφάνισή τους σημαίνει αύξηση κερδών για τους μεγάλους, η ύπαρξή τους απώλεια κερδών. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, απαιτείται χρόνος. Το πρώτο βήμα όμως έγινε (2009-2014) και ήταν αποφασιστικό, στρατηγικής σημασίας, χτύπημα. Θα υπάρξει μια περίοδος λίγων ετών σταθεροποίησης και μετά από λίγα χρόνια θα επέλθει ένα δεύτερο, εξ ίσου αποφασιστικό και ανηλεές, σφυροκόπημα. Δεν νομίζω ότι θα το κάνει η επόμενη κυβέρνηση, όποια και να είναι. Μπορεί να κάνω και λάθος. Θα δούμε.
ο Μαρξ και το εμπόρευμα (merx)
Ο φίλος Καρλ Μαρξ ήταν παιδί της πόλης.Γεννήθηκε σε πόλη, έζησε σε πόλεις (Βρυξέλλες, Παρίσι) και πέθανε στο κέντρο του κόσμου (Λονδίνο). Όπως όλα τα παιδιά της πόλης δεν μπορούν να ζήσουν μακριά από αυτήν, έτσι και ο Μαρξ δεν μπορούσε να ζήσει παρά μόνο σε πόλη. Απεχθανόταν τα χωριά, δεν έσκαψε ποτέ, δεν έφαγε κεράσια από δέντρο, δεν φρόντισε γλάστρα ποτέ του. Απεχθανόταν, σαν παιδί της πόλης, το χώμα.
Λάτρευε το εμπόρευμα – τα εμπορεύματα του εξασφάλιζαν τη ζωή, αυτά του χάριζαν και τις απολαύσεις. Δεν ήταν πλούσιος, άρα του έλειπαν πολλά, θα ήθελε περισσότερα – πάλι καλά που ο φίλος του, ο Ένγκελς, γιος βιομηχάνου, του έστελνε χρήματα για να τα κάνει εμπορεύματα. Ήταν αδιανόητο να ζήσει μακριά από πόλη και χωρίς εμπορεύματα.
Γιατί ασχολήθηκε ο Μαρξ με το εμπόρευμα; Δύο εικασίες σκέφτομαι. Η πρώτη: Στα λατινικά το εμπόρευμα είναι merx, γενική mercis. Η αγορά, όπου υπάρχουν τα εμπορεύματα, στα γερμανικά είναι Μarkt και το νόμισμα, Mark (και το μεδούλι των οστών!). Πιθανότατα, υποσυνείδητα συνέδεσε τις παραπάνω λέξεις με το όνομα του. Η δεύτερη: ενώ λάτρευε το εμπόρευμα, δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτά, του έλειπαν κι αυτή η έλλειψη ήταν πηγή έντονης δυσφορίας.
Είδε όμως το εμπόρευμα από την οπτική γωνία της πόλης, της κατανάλωσης, όχι από την οπτική γωνία της υπαίθρου, όχι από την οπτική της κοινωνικής αποθήκευσης. Ως κάτοικος της πόλης ο Μαρξ δεν έζησε τη σύγκρουση, τον σφοδρό κοινωνικό πόλεμο μεταξύ κοινωνικής αποθήκευσης (δώρου, γενναιοδωρίας, αμοιβαιότητας, ανταλλαγής σε είδος) και του εμπορεύματος. Το Κεφάλαιό του βλέπει το εμπόρευμα από την οπτική της πόλης, της κατανάλωσης, της ανταλλακτικής αξίας, της μισθωτής εργασίας, του χρήματος, του καπιταλισμού. Είναι ελλιπές. Ένα δεύτερο Κεφάλαιο θα δει το εμπόρευμα από την οπτική γωνία της κοινωνικής αποθήκευσης, του κοινωνικού πολέμου μεταξύ κοινωνικής αποθήκευσης και εμπορεύματος,