in 21ος αιώνας

η έκπληξη του κορονοϊού: ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση, αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού, συρρίκνωση του καπιταλισμού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

      ΤΟΝ Νοέμβριο του 1990 ταξίδεψα για πρώτη φορά στο εξωτερικό, στη Γερμανία, στο Αμβούργο, με τη φίλη μου. Μια μέρα, είχαμε κάνει ένα γαράκι, ήμασταν χαρούμενοι, γελούσαμε, περπατούσαμε και μπήκαμε σε ένα σούπερ μάρκετ. Πριν μπούμε, παρατήρησα ότι μας είχε πάρει στο κατόπι ένας τύπος, γύρω στα πενήντα,  αλλά δεν έδωσα σημασία. Μέσα στο σούπερ μάρκετ έγινε η σκιά μας. Ψιλοανησύχησα, ήμουνα και ψιλοφορτωμένος αλλά δεν φαινόταν ο τύπος επικίνδυνος. Απόρησα. Πληρώσαμε, βγήκαμε έξω, από πίσω ο τύπος. Μπήκαμε σε ένα πάρκο, κάποια στιγμή σταματώ και πάω προς το μέρος του. Τον ρωτάω, στα αγγλικά βεβαίως, πολύ ευγενικά, τι θέλει και μας ακολουθεί. Μην ανησυχείτε, μας λέει, είμαι Πολωνός, ναυτικός, έδεσε το καράβι στο Αμβούργο, από Αλάσκα, είμαι ένα μήνα στο Αμβούργο και πρώτη φορά βλέπω ανθρώπους να γελάνε. Μα την Παναγία!

      ΕΠΑΘΑ πλάκα. Έκπληξη. Πολύ μεγάλη έκπληξη. Ξαναταξίδεψα στη Γερμανία, έζησα εκεί, Μόναχο και Βερολίνο, εργάστηκα και βέβαια έκανα πολλές έρευνες. Μία από αυτές ήταν το γέλιο. Παρατηρούσα. Οι άνθρωποι δεν γελούσαν. Πουθενά. Μέσα στο μετρό υπήρχαν κάποιοι που γελούσαν αλλά ήταν παρέες ξένων μεταναστών. Οι Γερμανοί και οι Γερμανίδες, αλλά και αρκετοί μετανάστες,  μόνοι τους, αγέλαστοι, θλιμμένοι, βλοσυροί θα έλεγα. Αργότερα έμαθα ότι και στη Δανία δεν γελούν και στην Σουηδία και σε άλλες αναπτυγμένες κοινωνίες. Συνειδητοποίησα ότι οι άνθρωποι, μισθωτοί και μη, ήταν απομονωμένοι, ήταν φοβισμένοι και ήταν, κατά συνέπεια, και αποπροσανατολισμένοι,  δηλαδή, δεν ήξεραν τι τους συνέβαινε. Και αναρωτήθηκα: είναι άνθρωποι αυτοί οι άνθρωποι; Ο φοβισμένος, απομονωμένος και αποπροσανατολισμένος άνθρωπος είναι άνθρωπος; Ο άνθρωπος που δεν γελά είναι άνθρωπος;

ΕΙΝΑΙ άνθρωπος  που τείνει να χάσει, χάνει,  πολύ βασικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Πρόκειται για ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση, φίλες και φίλοι. Είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει επισημανθεί και μελετηθεί αλλά, πού θα πάει, και θα ερευνηθεί και θα μελετηθεί. Ήρθε η ώρα του. Εγείρονται δύο ερωτήματα. Πού οφείλεται η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση; Τι βιώνει ο άνθρωπος σε αυτή την κατάσταση, πώς είναι να είσαι άνθρωπος που χάνει πολύ βασικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά; Πώς είναι να είσαι άνθρωπος που αργά αλλά σταθερά παύει να είναι άνθρωπος;

ΕΑΝ όντως συμβαίνει κάτι τέτοιο, εάν όντως η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση είναι ένα φαινόμενο της εποχής μας, κατά τη γνώμη μου είναι και συμβαίνει, τότε θα πρέπει να εγκαινιάζει μια νέα εποχή στην ιστορία του ανθρώπινου γένους. Θα απαντήσω σε αυτά τα δύο ερωτήματα, πολύ συνοπτικά και απλά, διότι και σχετίζεται με τον επελαύνοντα κορονοϊό και προδιαγράφει το μέλλον μας, το κοντινό, το άμεσο, όχι το μακρινό.

ΜΑΣ πήρε πολλά εκατομμύρια χρόνια για να γίνουμε άνθρωποι. Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα έγιναν πολλές αλλαγές, τις οποίες ταυτίζω με επαναστάσεις. Η γλωσσική επικοινωνία, ένα παράδειγμα, ήταν μια επανάσταση, μια αλλαγή την οποία δεν μπορούμε να αναιρέσουμε, αν και στοιχεία του παρελθόντος επιβιώνουν – μη λεκτική επικοινωνία! Κάποτε δεν γελούσαμε, μετά γελάσαμε – κι αυτό ήταν μια τεράστια αλλαγή, μια επανάσταση. Είμαστε λοιπόν το αποτέλεσμα πολλών επαναστάσεων. Κάθε αλλαγή, κάθε επανάσταση ήταν η λύση σε κάποιο πρόβλημα ή κάποια  περαιτέρω συνέπεια αυτής της λύσης. Πώς τα καταφέραμε; Είναι γνωστό. Ζούσαμε σε ομάδες των 20-30 μελών, μέσα στη φύση, περπατούσαμε και εργαζόμασταν καθημερινά μέσα στη φύση, με το σώμα και με το μυαλό, συνεργαζόμενοι, συγκρουόμενοι, αναζητώντας κάθε μέρα τη γνώση, η οποία κυκλοφορούσε ελεύθερα. Μάθαμε να καλλιεργούμε τη γη, να εκτρέφουμε τα ζώα, ζώντας πάλι μέσα στη φύση αλλά συμβιώνοντας με περισσότερους. Αυτό όμως ήταν απομάκρυνση από τη φύση, ήταν η αρχή της κατασκευής, της επινόησης μιας άλλης φύσης. Έπρεπε να το κάνουμε – λόγω αύξησης πληθυσμού. Έτσι, για πολλές χιλιετίες ζούσαμε σε μικρές αγροτικές κοινότητες. Η επινοημένη από τον άνθρωπο φύση ήταν μέρος της φύσης, ήταν άμεσα εξαρτημένη από αυτήν.

ΑΡΓΟΤΕΡΑ ήρθε η εποχή των πόλεων. Η πόλη δεν είναι μέρος της φύσης, είναι μια νέα φύση. Ανθρώπινη επινόηση. Σήμερα, πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στις πόλεις. Το Τόκιο έχει φτάσει τα 35 εκ!  Ζουν άνθρωποι εκεί μέσα; Ναι, ζουν άνθρωποι αλλά τείνουν να γίνουν κυβόργια, cyborgs!  Υπάρχουν κυβόργια! Πολλοί και πολλές βλέπουν πολλά θετικά στοιχεία στα κυβόργια, στη μείξη φύσης και τεχνικής. Εάν είχαμε μηχανικούς πνεύμονες, ο κορονοϊός δεν θα εξαπλωνόταν, δεν θα είχαμε ούτε έναν νοσούντα, ούτε ένα νεκρό!

ΜΕ συγχωρείτε που είμαι τόσο πολύ συνοπτικός, που κάνω τόσο μεγάλα πηδήματα στην παγκόσμια ιστορία αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Θα εκθέσω ευθύς αμέσως τον στόχο μου: η ζωή μέσα στην ανθρώπινη επινοημένη φύση, τις πόλεις, και όχι μόνο, είναι ασύμβατη με την ανθρώπινη ψυχοσωματική υγεία. Η ανθρώπινη υγεία κλονίζεται, αποδυναμώνεται. Ρωτώ: Αναπνέουμε καθαρό αέρα, πίνουμε καθαρό νερό, τρώμε φυσικές τροφές, περπατάμε, εργαζόμαστε χειρωνακτικά, σκεφτόμαστε, συμβιώνουμε, συνεργαζόμαστε; Όχι, βέβαια!  Ξαναρωτώ: όλα αυτά υποσκάπτουν την υγεία μας; Εσείς τι λέτε;

ΘΑ μου πείτε, δεν υπάρχει βρεφική θνησιμότητα, αντιμετωπίσαμε επιτυχώς πολλές ασθένειες, ζούμε πολλά χρόνια. Ναι, τα κάναμε όλα αυτά. Μπράβο μας. Είναι όμως μια πλευρά του ζητήματος. Την άλλη δεν την βλέπουμε. Δεν βλέπουμε την συνολική αποδυνάμωση της υγείας μας. Δεν βλέπουμε τις πολλές και θανατηφόρες πολιτισμικές επιδημίες (καρκίνος, καρδιά, εγκεφαλικά, σκλήρυνση κατά πλάκας και πολλές άλλες), δεν βλέπουμε την κατάθλιψη, δεν βλέπουμε τις πολλές ασθένειες, των οποίων τις αιτίες δεν γνωρίζουμε και θα δυσκολευτούμε πολύ να μάθουμε.

Η αντιμετώπιση της επιδείνωσης της υγείας έχει εκθρέψει μια τεράστια βιομηχανία – τη βιομηχανία της περίθαλψης. Κοντά σε αυτήν, μια ακόμα πιο τεράστια: η βιομηχανία της αντιμετώπισης της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης. Δεν περπατάτε; Γυμναστήρια. Δεν ζείτε στη φύση; Τουρισμός. Μονοτονία; Εξτρίμ σπορτς και περιπέτειες στον κινηματογράφο. Μοναξιά και κατάθλιψη; Ψυχοφάρμακα και ναρκωτικά. Ατονία και ακεφιά; Ψυχοφάρμακα και ναρκωτικά. Δε γαμάτε; Τσόντες!

ΚΑΙ σκάει μύτη ένας κορονοϊός εν μέσω κατάρρευσης της υγείας, εν μέσω ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης. Και τα κάνει όλα άνω κάτω. Έκπληξη; Ναι, έκπληξη – θα γράψω παρακάτω για την έκπληξη. Θα είναι η πρώτη και η τελευταία; Δεν νομίζω. Είμαι βέβαιος, βεβαιότατος: δεν θα είναι. Δεύτερη φορά δεν θα είναι έκπληξη – εσείς τι λέτε, θα είναι; Είναι η αρχή. Και τα πλήγματα δεν θα προέλθουν μόνο από τους ιούς.

ΑΛΛΑ ο κορονοϊός δεν είναι απλά και μόνο ταυτόχρονος μόνο με την αποδυνάμωση της υγείας και την ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση. Παρατηρούμε εδώ ένα πολύ έντονο feed back: ο κορονοϊός επισπεύδει και επιταχύνει την αποδυνάμωση της υγείας και της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης κι αυτά τα δύο επιτρέπουν την εξάπλωση του κορονοϊού. Ο οποίος εμφανίζεται, όπως και άλλα πολλά δεινά του μέλλοντος, σε μια εποχή αποσύνθεσης και παρακμής, κατάρρευσης θα έλεγα, του δυτικού πολιτισμού, που είναι πια παγκόσμιος. Παρατηρούμε εδώ ένα ακόμα πολύ έντονο feed back: ο κορονοϊός επισπεύδει και επιταχύνει και επιδεινώνει την αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού και η αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού επιτρέπει την εξάπλωση του κορονοϊού. Οπότε, είμαι αναγκασμένος μέσα σε λίγες σειρές να εκθέσω την άποψή μου για τον δυτικό πολιτισμό και για την αποσύνθεσή  του, την παρακμή του. Σε καραντίνα ζούμε, έχουμε χρόνο να διαβάσουμε. Κάντε καφεδάκι, καπνείστε κάνα τσιγαράκι, δεν μας κυνηγάει κανένας, δεν έχουμε δουλειά, τις αρμέξαμε τις αγελάδες, όπως λέμε εμείς εδώ στα χωριά.

ΜΕΧΡΙ κάποια στιγμή, οι άνθρωποι είχαν επίγνωση ότι εξαρτιόνταν από τη φύση και τους άλλους – αυτός είναι άλλωστε και ο ορισμός της κοινωνίας, κατά τη γνώμη μου. Ζω από τη φύση, μια μέρα θα πεθάνω, δεν μπορώ να ζήσω χωρίς τους άλλους. Σχέση σημαίνει εξάρτηση – δεν υπάρχει ασφάλεια, απομάκρυνση του φόβου δηλαδή, δεν υπάρχει ελευθερία, δεν υπάρχει ισότητα, δεν υπάρχει δικαιοσύνη χωρίς σχέση, χωρίς εξάρτηση.  Κάποια στιγμή όμως εμφανίζεται ένα καρκίνωμα στην παγκόσμια ιστορία: η επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης, επιθυμία κατάργησης της σχέσης τόσο με τη φύση όσο και με τους άλλους. Το καρκίνωμα αυτό λέγεται δυτικός πολιτισμός και εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα, στην αρχαϊκή εποχή, την εποχή της γένεσης της δυτικής φιλοσοφίας, μεταξύ των άλλων.

ΓΙΑ να κατανοήσουμε γρήγορα, εύκολα και απλά το (πολιτισμικό, κατ΄αρχάς)  καρκίνωμα του δυτικού πολιτισμού θα φέρουμε μπροστά μας την έννοια του θεού (ή Θεού, η διαφορά είναι πολύ μικρή). Ο οποίος είναι επίσης καρκίνωμα. Τι είναι ο θεός; Μια αθάνατη οντότητα, η οποία δεν σχετίζεται με τη φύση και τους άλλους, έχει καταργήσει την εξάρτηση και από τη φύση και από τους άλλους, καταργεί και τον άνθρωπο και την κοινωνία. Ο θεός είναι το αποτέλεσμα αλλά και το τελικό αίτιο (σκοπός) της επιθυμίας της διαρκούς αύξησης της ισχύος έναντι της φύσης και των άλλων. Δεν θα πεθαίνω (φύση), δεν χρειάζομαι τους άλλους (κοινωνία). Γιατί; Γιατί ο θάνατος είναι ήττα, απώλεια της ισχύος. Γιατί η εξάρτηση από τους άλλους είναι επίσης ένδειξη έλλειψης ισχύος. Ποιος επινόησε τον θεό, ποιος διατύπωσε τις επιθυμίες κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και τους άλλους. Ο αριστοκράτης δουλοκτήτης γαιοκτήμονας της αρχαϊκής εποχής στην αρχαία Ελλάδα- όλοι οι φιλόσοφοι ήταν αριστοκράτες, ξεπεσμένοι οι περισσότεροι, αριστοκράτες όμως, που επιζητούσαν περισσότερη ισχύ και πλούτο. Για να γίνουμε θεοί, να εξαλείψουμε την κατάργηση χρειαζόμαστε τη γνώση και την επιστήμη. Αυτός είναι ο ρόλος της δυτικής γνώσης και της δυτικής φιλοσοφίας. Έτσι λοιπόν έχουμε εδώ άλλο ένα feedback, άλλη μία ανατροφοδότηση. Πολύ σημαντική: μεταξύ της αποδυνάμωση της υγείας/ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης και του δυτικού πολιτισμού: τα πρώτα ενισχύουν τον δεύτερο και ο δεύτερος επιδεινώνει τα πρώτα.

ΥΠΑΡΧΟΥΝ όμως κι άλλα feedback. Ακόμα πιο σημαντικά. Μέσα στο καρκίνωμα του δυτικού πολιτισμού εμφανίστηκε ένα άλλο καρκίνωμα, ο καπιταλισμός. Έχουμε την ανατροφοδότηση μεταξύ ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης και καπιταλισμού και μεταξύ δυτικού πολιτισμού και καπιταλισμού. Το ένα σκέλος της ανατροφοδότησης δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο, το ένα σκέλος ενισχύει το άλλο. Το εμπόρευμα, κυρίως η εργασιακή δύναμη, ήταν η χαριστική βολή. Ο καπιταλισμός επιδείνωσε όλα τα αρνητικά και ζει από αυτά. Όσο πιο πολύ ζει από αυτά, τόσο τα επιδεινώνει. Όσο τα επιδεινώνει, τόσο πιο πολύ επεκτείνεται, τόσο πιο ισχυρός γίνεται. Τι θα γίνει όμως όταν παύσει να επεκτείνεται; Θα σταματήσει να επεκτείνεται;

ΔΕΝ υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία – η γνώμη μου. Δεν μπορεί να επεκταθεί γεωγραφικά, δεν μπορεί να επεκταθεί κοινωνικά – τι άλλο να κάνουμε εμπόρευμα;  Και όταν σταματήσει να επεκτείνεται, όταν αρχίσει να συρρικνώνεται, τότε η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση και ο δυτικός πολιτισμός θα συμβάλλουν στη συρρίκνωσή του. Και η συρρίκνωση θα επιδεινώσει και την ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση και την αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού – δεν μπορούμε να γίνουμε θεοί. Αρχίζει λοιπόν η κατρακύλα, αρχίζει μια μειονική σπείρα, δηλαδή, θα βαδίζουμε από το κακό στο χειρότερο. Αρχίζει η εποχή της απαισιοδοξίας.

ΑΥΤΗ είναι η συγκυρία εμφάνισης του κορονοϊού. Ο ιός αυτός θα επιταχύνει την ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση, την αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού, τη συρρίκνωση του καπιταλισμού. Και όλα αυτά, θα δημιουργήσουν τις συνθήκες εμφάνισης πολλών άλλων δεινών. Φαντάζεστε τι έχει να γίνει, λόγου χάριν, εάν υπάρξουν κάνα δυο χρονιές μειωμένης παραγωγής της βασικής διατροφής (σιτάρι, ρύζι, καλαμπόκι); Φαντάζεστε παγκόσμιο λιμό; Τον λοιμό τον ζούμε.

ΘΑ μου επιτρέψετε τρεις σκέψεις ακόμα, πολύ συνοπτικά, και τελειώνω. Θα επανέλθω άλλωστε, λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης. Η πρώτη: ήταν βαλτός ο ιός ή μια φυσιολογική εμφάνιση; Συνωμοσία ή όχι. Κατηγορηματικά όχι, αυτή είναι η γνώμη μου. Και γιατί δεν τον άφησαν να διαδοθεί αλλά έσπευσαν να τον αντιμετωπίσουν; Γιατί δεν γνώριζαν και δεν γνωρίζουν τι είναι ο κορονοϊός. Δεν είναι ένας άλλος ιός της γρίπης. Ήταν έκπληξη. Η οποία είναι ένα μεγάλο πρόβλημα γι΄ αυτούς. Θα ήθελαν πολύ να μην υπάρχει αλλά μάταια. Θέλουν την τάξη και την ομοιομορφία για να μην υπάρχει η έκπληξη, ο κίνδυνος δηλαδή. Αλλά τάξη και ομοιομορφία δεν μπορεί να υπάρξει, δεν υπάρχει ούτε στην κοινωνία ούτε στη φύση.

Η δεύτερη. Το οξυγόνο του καπιταλισμού είναι η κίνηση, η κινητοποίηση του Υποτελούς – κινητοποίηση για εργασία και κατανάλωση. Η ταχύτατη κυκλοφορία του εμπορεύματος και του χρήματος. Με την συρρίκνωση του καπιταλισμού, η κινητοποίηση για εργασία και κατανάλωση υποσκάπτονται. Η αντιμετώπιση του κορονοϊού απαιτεί ακινητοποίηση, ακινησία (καραντίνα). Ακινητοποίηση, ακινησία της εργασίας και της κατανάλωσης σημαίνει και την ακινητοποίηση και ακινησία του εμπορεύματος/χρήματος. Σημαίνει επιτάχυνση της συρρίκνωσης του καπιταλισμού.

Η τρίτη. Όλα αυτά, η αποδυνάμωση της υγείας, η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση, η αποσύνθεση του δυτικού πολιτισμού, η συρρίκνωση του καπιταλισμού είναι καταστάσεις που θα αντιμετωπιστούν. Εάν αντιμετωπιστούν με γνώμονα τη σωτηρία του πολιτισμού και του καπιταλισμού, αυτό που θα ζήσουμε δεν θα είναι εφιάλτης, θα είναι Κόλαση και Αποκάλυψη. Εάν αντιμετωπιστούν ως κοινωνικά προβλήματα που θα αναγκαστούμε να επιλύσουμε, θα προκύψουν αλλαγές που θα λάβουν χαρακτηριστικά επανάστασης. Η ζωή μας, ο πολιτισμός μας δεν θα είναι πια όπως ήταν – εκτός αν πέσουμε στην πιο φριχτή βαρβαρότητα, τέτοια που δεν έχουμε που δεν έχουμε ζήσει στο παρελθόν.

Πάω στο αμπέλι να κλαδέψω.

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Κάτι μου λέει ότι αυτά που θα δούμε θα κάνουν το 2010 να μοιάζει παιχνιδακι

  2. για να δούμε τι θα δούμε… το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι ένας συνδυασμός 9/11 και 2008, δηλαδή σοβαρή οικονομική κρίση και αύξηση του ελέγχου με δάνεια από το κινεζικό μοντέλο – μαζί με προσφυγικές φούσκες και πιθανές αλλαγές λόγω κλίματος η σούμα είναι εκρηκτική

    πάντως είναι μα την αλήθεια και μια καλή ευκαιρία να βγούμε κι εμείς όσο μπορούμε προς τα έξω να πούμε πως δεν δουλεύουν όλες αυτές οι μαλακίες που τρώμε στη μάπα, ούτε και στο πρακτικό επίπεδο

    δεν ξέρω αν είδες αυτή την ωραία <a href="https://kaboomzine.gr/synenteyxi-me-ton-anthropologo-james-c-scott/"συνέντευξη του james c. scott που ανεβάσαμε τις προάλλες

    φιλιά και καλή δύναμη,

    σ

  3. Τη διάβασα. Πολλές ιστορικές ανακρίβειες, θέτει το θέμα σε λάθος βάσεις. Θα ήθελα να τη σχολιάσω με κείμενο, για να το δημοσιεύσετε, εάν θέλετε.