in αδρομερές σκιαγράφημα δυο ιστοριών του ανθρώπινου γένους

οι δύο τρόποι σκέψης του ανθρώπινου γένους

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ πεθαίνει κάποιος, συνηθίζουμε να ρωτάμε, πόσο χρονών ήταν; Όταν γνωρίζουμε κάποιον, κάποιαν, ρωτάμε, πόσο χρονών είσαι; Η επισήμανση της ηλικίας είναι μια πρακτική που τη συναντάμε σε πολλές περιπτώσεις και περιστάσεις, λες και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν. Ήταν πάντα έτσι; Πάντα ο άνθρωπος ενδιαφερόταν για την ηλικία του, για την ηλικία θανάτου; Όχι, φίλες και φίλοι, όχι. Κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας οι άνθρωποι δεν γνώριζαν την ηλικία τους, δεν γνώριζαν την ηλικία θανάτου κάποιου. Δεν τους ενδιέφερε. Στις επιτύμβιες στήλες , παγανιστικές και χριστιανικές, άλλων θρησκειών και δογμάτων, δεν αναγραφόταν ποτέ η ηλικία θανάτου. Υπήρχε μια σαφής διάκριση μεταξύ παιδιού, νέου και γέρου αλλά τίποτα περισσότερο. Οι άνθρωποι ζούσαν χωρίς να τους ενδιαφέρει πόσο χρονών ήταν ή πόσο χρονών πέθαιναν. Πώς προέκυψε αυτή η εμμονή με την ηλικία και την ηλικία θανάτου; Νομίζω πως είναι ενδιαφέρον ερώτημα.

ΝΑ ένα άλλο. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος αριθμός που χρησιμοποιεί μια κοινωνία; Σας φαίνεται παράξενο το ερώτημα; Για να δούμε! Εμείς σήμερα γνωρίζουμε τεράστιους αριθμούς, γνωρίζουμε το άπειρο, γνωρίζουμε το 10 στην εκατομμυριοστή, και ακόμα μεγαλύτερους αριθμούς. Τι λέτε, τι φαντάζεστε, ένας homo sapiens το 30.000 π. Χ. γνώριζε τον αριθμό 1.231.897; Όχι, δεν τον γνώριζε! Μήπως τον αριθμό 5.839; Όχι, δεν τον γνώριζε; Μήπως το 851; Ούτε αυτόν τον γνώριζε; Μα είναι δυνατόν; θα αναρωτηθείτε. Ναι, είναι δυνατόν. Μα πώς γίνεται αυτό; Η απάντηση είναι πολύ απλή; Τι να τον κάνει τον αριθμό 851; Άσε τον 1.231.897! Τι να τον κάνει; Είχε 851 αντικείμενα ή κάτι άλλο για να τα μετρήσει; Δεν είχε!

ΠΟΛΥ σχετικό με το παραπάνω ερώτημα είναι και το εξής; Μετρούσαν οι άνθρωποι τότε ή και πολύ πρόσφατα; Ποια ήταν η θέση και ο ρόλος της μέτρησης σε μια τροφοσυλλεκτική ή αγροτική νεολιθική κοινότητα; Δεν μετρούσαν, φίλες και φίλοι, δεν τους ενδιέφερε η μέτρηση. Στις περισσότερες τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες η μέτρηση ήταν τόσο περιθωριακή και περιστασιακή που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε ανύπαρκτη! Μετρούσαν πολύ λίγα πράγματα και ο μεγαλύτερος αριθμός δεν ξεπερνούσε το είκοσι ή ίσως και κάποιο λίγο μεγαλύτερο αριθμό. Μάλλον θα δυσκολευόμαστε να το κατανοήσουμε. Δεν πειράζει. Όπως θα δυσκολευτούμε να κατανοήσουμε και ένα τελευταίο παράδειγμα που θα παραθέσω.

ΠΟΣΑ χρώματα χρησιμοποιούμε και ονοματίζουμε σήμερα, σε μια σημερινή, καπιταλιστική κοινωνία; Πάρα πολλά, χιλιάδες. Πάντα έτσι ήταν; Όχι, κατά κανένα τρόπο! Από μελέτη που έγινε σχετικά με το πόσους χρωματικούς όρους χρησιμοποιεί μια κοινωνία (B. Berlin and Paul kay, Basic color terms: Their Universality and Evolution, 1999, CSLI Publications), αποδείχτηκε το εξής: Όταν μια κοινωνία χρησιμοποιεί δύο όρους, ναι, ναι, υπήρξαν μέχρι πρόσφατα κοινωνίες που είχαν δύο μόνο όρους, οι όροι αυτοί είναι ‘φωτεινό, άσπρο’ και ‘σκοτεινό, μαύρο’!  Εάν χρησιμοποιεί τρεις όρους:  φωτεινό,  σκοτεινό, κόκκινο. Εάν τέσσερις, φωτεινό, σκοτεινό, κόκκινο και μετά οι μισές έχουν για τέταρτο το κίτρινο και οι άλλες μισές το πράσινο. Ακολουθεί το μπλε, το καφέ κτλ. Γιατί υπήρξαν κοινωνίες με τόσο λίγους χρωματικούς όρους και κοινωνίες με ένα τεράστιο αριθμό χρωματικών όρων;

ΘΑ μπορούσα να παραθέσω πολλά άλλα παραδείγματα παρόμοιων παραδοξοτήτων αλλά δεν είναι το παρόντος. Θα επανέλθουμε άλλωστε επί του ζητήματος. Αυτά τα παρέθεσα δίκην εισαγωγής στο κομβικό ερώτημα που θα μας απασχολήσει τις προσεχείς δεκαετίες. Πόσοι τρόποι σκέψης υπάρχουν; Είναι πολλοί; Τι είναι ένας τρόπος σκέψης; Πώς προκύπτει; Θα απαντήσω ευθέως στα ερωτήματα αυτά και θα εκθέσω τα επιχειρήματά μου και τις σκέψεις μου. Αφού πρώτα πιω ένα καφεδάκι και καπινίσω ένα τσιγαράκι στο μπαλκόνι. Ψιλοχαράζει, βροχούλα ποτιστική. Τη χρειαζόμαστε.

ΚΑΘ΄ όλη τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, η οποία διήρκεσε μπορεί και πάνω από 2 εκ. χρόνια, καθ΄όλη τη διάρκεια σχεδόν της τροφοσυλλεκτικής/κυνηγητικής περιόδου του ανθρώπου, που καλύπτει τα 9/10 της ύπαρξης του hominis sapientis, απανταχού της Γης, υπήρχε μόνο ένας τρόπος σκέψης. Εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης και λειτούργησε ανατροφοδοτικά, αλληλοενισχυτικά (feed back): συνέβαλε τα μέγιστα στην διαμόρφωση του ανθρώπινου είδους, το οποίο ανέπτυξε περαιτέρω αυτόν τον τρόπο σκέψης, κοκ. Ο τρόπος αυτός σκέψης βασίζεται στην διαπίστωση ότι ο άνθρωπος και η κοινωνία για να υπάρξει εξαρτάται από τη φύση και τους άλλους ανθρώπους. Ο μεμονωμένος άνθρωπος είναι μέρος της φύσης και της κοινωνίας και η κοινωνία είναι μέρος της φύσης αλλά και κάτι πέραν αυτής. Είναι ο τρόπος σκέψης της εξάρτησης. Το δάσος είναι η μητέρας μας, από την οποία εξαρτιόμαστε. Η φύση είναι μητέρα αλλά είναι κακή μητριά, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Η κοινωνία είναι απάντηση σε αυτή την κακή μητριά. Αλλά πρώτα και πάνω από όλα είναι μητέρα. Η μητέρα μας ταΐζει, το δάσος μας ταΐζει. Όλα σχετίζονται μεταξύ τους, όλα εξαρτώνται το ένα από το άλλο. Ως μέρος της φύσης δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς αυτήν, αυτή όμως μπορεί να υπάρξει χωρίς εμάς. Και υπήρξε, και θα υπάρξει, εάν εξαφανιστούμε μια μέρα των ημερών.

ΑΥΤΟΣ ο τρόπος σκέψης εμφανίζεται με πολλές μορφές, παραλλαγές, προσαρμογές, μεταβολές, επεξεργασίες αλλά ο πυρήνας του, η βαθειά δομή του είναι σταθερή. Ως ανθρώπινα όντα δεν μπορούμε να μην σκεφτόμαστε με αυτόν τον τρόπο, όποια κι αν είναι η μορφή της κοινωνίας. Έτσι σκεφτόμαστε και σήμερα, μόνο που δεν το κατανοούμε, δεν το αντιλαμβανόμαστε. Δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά, είμαστε άνθρωποι. Γιατί δεν το αντιλαμβανόμαστε, γιατί τον απαξιώνουμε αυτόν τον τρόπο σκέψης; Γιατί δεν του δίνουμε τη σημασία που πρέπει, που του οφείλουμε;

Η απάντηση νομίζω πως είναι πολύ απλή. Διότι μας καταδυναστεύει ένας άλλος τρόπος σκέψης. Οι δύο αυτοί τρόποι σκέψης συνυπάρχουν, συγκρούονται, συμπλέκονται, υπάρχουν εποχές που άλλοτε επικρατεί ο ένας και εποχές που επικρατεί ο άλλος. Αυτή είναι η πυρηνική πολιτισμική σύγκρουση που αναζωπυρώνει κατά περιόδους τον κοινωνικό πόλεμο. Ο τρόπος σκέψης που μας καταδυναστεύει και μας ταλαιπωρεί, ο τρόπος σκέψης που προκαλεί όλα τα μεγάλα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα ως παγκόσμια κοινότητα είναι ο τρόπος σκέψης που ερείδεται στην επιδίωξη της κατάργησης της εξάρτησης. Που απαξιώνει και υποτιμά, που περιφρονεί την εξάρτηση και επιθυμεί να την καταργήσει.

Ο τρόπος σκέψης της κατάργησης της εξάρτησης είναι το θεμέλιο του δυτικού πολιτισμού, της δυτικής Κυριαρχίας, της δυτικής κυριαρχικής σχέσης. Δεν μπορούμε, δεν μας επιτρέπεται να αποφύγουμε τα παρακάτω ερωτήματα; Πώς εμφανίστηκε και επιβλήθηκε αυτός ο τρόπος σκέψης; Από ποιους, πότε, γιατί; Ποιες ήταν οι συνέπειες; Ποιο είναι το μέλλον του;

ΘΑ απαντήσουμε ένα άλλο πρωινό. Πριν όμως θα κάνουμε μια παρέκβαση και θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο ζήτημα της σχέσης του τρόπου σκέψης με τη γνώση. Θα το κάνουμε αύριο το πρωί. Όπως υπάρχουν δύο τρόποι σκέψης έτσι υπάρχουν και δύο μορφές γνώσης.

Σχολιάστε ελεύθερα!