in ιστορία των τρόπων σκέψης

ο δεύτερος τρόπος σκέψης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες διατύπωσα τη γνώμη πως ο άνθρωπος σκέφτεται με δύο διαφορετικούς τρόπους, ότι υπάρχουν μόνο δύο τρόποι σκέψης. Ο πρώτος, ο τρόπος σκέψης της εξάρτησης,  καλύπτει όλη τη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιονέγενεσης και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Ο τρόπος αυτός σκέψης προήλθε από τον τρόπο ζωής της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους ανθρώπους, χωρίς αυτή η εξάρτηση να γίνεται εμμονή και τυραννία. Καλή η ασφάλεια αλλά καλή και η ελευθερία. Εξαρτώμαι από τη φύση αλλά δεν θα εγκαταλείψω το άρρωστο παιδί, όπως η τίγρη το αδύναμο τιγράκι. Θα συνεργαστώ μαζί σου για να κυνηγήσουμε αλλά δεν θα κάνω και ό,τι μου πεις, δεν θα γίνω υπηρέτης σου.

ΚΑΠΟΙΑ στιγμή, πριν τρεις μόνο χιλιάδες χρόνια, εμφανίστηκε ένας άλλος τρόπος σκέψης, ο οποίος ερείδεται πάνω σε μια επιθυμία, την επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και τους άλλους ανθρώπους. Τι σημαίνει κατάργηση της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους ανθρώπους; Ποια είναι η σχέση μεταξύ αυτών των δύο τρόπων σκέψης; Μπορεί ο δεύτερος αυτός  τρόπος σκέψης να υπάρχει αυτόνομα ή εξαρτάται από τον πρώτο; Εάν εξαρτάται από τον πρώτο, δεν αυτοακυρώνεται; Που, πότε, από ποιους, πώς εμφανίστηκε;  Υπάρχουν κάποια κείμενα τα οποία μας παρέχουν τις πρώτες ενδείξεις; Αν ναι, ποια είναι αυτά; 

ΕΡΩΤΩ: Θα μπορούσε μια μέρα του 32.544 π. Χ. ένα οχτάχρονο παιδί να ζητήσει από τον πατέρα του να του αγοράσει ένα τάμπλετ; Όχι βέβαια! Ούτε αγορά υπήρχε ούτε τάμπλετ. Τι κάνουμε με το τάμπλετ; Βλέπουμε και ακούμε από μακριά. Υπήρχε τότε αυτή η επιθυμία, να βλέπουμε και να ακούμε από μακριά; Όχι! Δε νομίζω! Πώς φτιάχθηκε το τάμπλετ; Ήταν ένα αποτέλεσμα της ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας μόνο; Όχι, ήταν το αποτέλεσμα μιας επιθυμίας, να βλέπουμε και να ακούμε από μακριά. Και πότε εμφανίστηκε αυτή η επιθυμία πρώτη φορά; Αυτό είναι ένα πολύ βασικό ερώτημα. Διότι η επιθυμία, φίλες και φίλοι, δεν προέρχεται μόνο από το ασυνείδητο αλλά έχει κοινωνική και ιστορική προέλευση. Οι περισσότερες επιθυμίες των ανθρώπων έχουν κοινωνική και ιστορική προέλευση.

ΑΣ διατυπώσουμε άλλη μια ερώτηση. Θα μπορούσε να επιθυμήσει ο πατέρας του αγοριού να μην γεράσει, να είναι πάντα νέος και να μην πεθάνει; Δε νομίζω. Ακόμα κι αυτή η επιθυμία έχει ιστορική και κοινωνική βάση. Και γιατί δεν θα μπορούσε να έχει μια τέτοια επιθυμία; Διότι ήταν αδιανόητη, όπως και η επιθυμία για το τάμπλετ. Όχι μόνο γι΄ αυτόν αλλά για όλους και όλες, για όλες τις κοινωνίες όλου του πλανήτη. Εμείς σήμερα θα θέλαμε να ήμασταν αθάνατοι, παρόλο που είμαστε βέβαιοι ότι θα πεθάνουμε. Επιθυμούμε κάτι τέτοιο γιατί ζούμε σε μια κοινωνία που αυτή η επιθυμία είναι διάχυτη, είναι μία από τις πιο κομβικές. Εμφανίστηκε κάπου, κάποτε, από κάποιους.

ΠΟΤΕ ο άνθρωπος επιθύμησε να βλέπει και να ακούει από μακριά; Πότε επιθύμησε να μην γερνάει, να είναι πάντα νέος, να είναι αθάνατος; Πότε δηλαδή επιθύμησε να είναι απολύτως ισχυρός, να είναι πιο ισχυρός από τη φύση; Πότε επιθύμησε να είναι τόσο ισχυρός ώστε να μην χρειάζεται τους άλλους ανθρώπους; Πότε έγινε αυτή η τομή, αυτό το ρήγμα;

ΟΠΟΙΟΣ και όποια ενδιαφέρεται να μελετήσει και να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα οφείλει να στραφεί στην Ιλιάδα και στον Πλάτωνα. Σε αυτά τα δύο κείμενα (ο Πλάτων ως κείμενο) θα βρούμε τις πρώτες ενδείξεις του τρόπου σκέψης της κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους. Ο Έκτωρ κάποια στιγμή διατυπώνει εξαίσια την επιθυμία να μην γεράσει ποτέ, να είναι για πάντα νέος, να είναι αθάνατος (Θ 539):

είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα

ΠΟΙΟΣ είναι στην Ιλιάδα αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα;

Οι θεοί!

ΕΑΝ, φίλες και φίλοι, θέλουμε να μελετήσουμε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, την αρχαία ελληνική κοινωνία, τον δυτικό πολιτισμό, τον δεύτερο τρόπο σκέψης, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να μελετήσουμε τους θεούς της Ιλιάδας. Οι θεοί της Ιλιάδας δεν είχαν αρχικά καμία απολύτως σχέση με τη θρησκεία. Πιθανόν να σας παραξενέψει αυτό που είπα. Εντάχθηκαν στη θρησκεία πολύ αργότερα. Πριν δείξω γιατί αυτοί οι θεοί δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με τη θρησκεία, ας διαβάσουμε τι έγραψαν τρεις ελληνιστές φιλόλογοι. ‘Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε ένα ποίημα λιγότερο θρησκευτικό απ΄ όσο η Ιλιάδα’ (Mazon –  Introduction a l Iliade, 294). ‘ (Η ομηρική θρησκεία) στην πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου θρησκεία’  (G. Murray –  Rise of Greek Epic, 265). ‘ Αυτό το ολοκληρωτικά ανθρωπομορφικό σύστημα φυσικά δεν έχει καμιά σχέση με την αληθινή θρησκεία ή ηθική. Οι θεοί αυτοί αποτελούν μια τερπνή,  ευχάριστη επινόηση των ποιητών’ (Bowra –  Tradition and Design in the Iliad, 222) (Τα παραθέματα στο Ε. R, Dodds, Οι Έλληνες και το παράλογο, σελ. 22).

ΠΟΙΟΙ είναι λοιπόν οι θεοί; Γιατί είναι πολλοί; Γιατί είναι άνδρες και γυναίκες; Οι δώδεκα θεοί είναι μια διευρυμένη οικογένεια, παρόμοια ακριβώς με αυτήν των ποιμένων ηρώων του 10ου και 9ου π. Χ. αιώνα. Οι θεοί είναι οι ήρωες οι οποίοι έχουν εκπληρώσει φαντασιακά τις επιθυμίες τους. Οι ήρωες ταυτίζονταν με τους θεούς και αυτή η ταύτιση ήταν το μεγάλο επίτευγμα των αοιδών ποιητών.’ Έτσι δεν θα θέλατε να ήσασταν; Δεν θα θέλατε να ήσασταν πάρα πολύ ισχυροί, να ζούσατε πάρα πολύ ψηλά, να μην είχατε καμία απολύτως σχέση με άλλους, να ήσασταν πάντα νέοι και αθάνατοι; Δεν θα θέλατε να γνωρίζετε τα πάντα, να βλέπετε και να ακούτε από μακριά τους άλλους;’  Ναι, αυτό θα ήθελαν – μόνο που δεν μπορούσαν. Αυτές οι επιθυμίες και άλλες πολλές είναι η βάση του δεύτερου τρόπου σκέψης, της αρχαίας ελληνικής,  άρα και δυτικής, φιλοσοφίας, του δυτικού πολιτισμού, της δυτικής Κυριαρχίας δηλαδή.

ΑΠΟ που προήλθαν όμως αυτές οι επιθυμίες; Από την κυριαρχική σχέση, από τη σχέση μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς. Στη σχέση αυτή ο Κύριος είναι εξαρτημένος από τον Υποτελή, χωρίς τον Υποτελή δεν μπορεί να ζήσει, δεν μπορεί να υπάρξει. Εάν ο Υποτελής φύγει ή πεθάνει ή καταλύσει τη σχέση, ο Κύριος ηττάται, περιέρχεται σε έσχατη ένδεια. Το ίδιο παθαίνει κι όταν πεθαίνει, από γηρατειά, όχι μόνο από βίαιο θάνατο: χάνει τα πάντα, ηττάται, χάνει ισχύ και πλούτο. Δύο επιλογές έχει ο Κύριος: ή να καταργήσει την εξάρτηση ή να την αντιστρέψει: να εξαρτηθεί ο Υποτελής από τον Κύριο.

Η ιστορία του δεύτερου τρόπου σκέψης, η ιστορία του δυτικού πολιτισμού μαρτυρεί ότι ο Κύριος βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο. Δεν έχει σταματήσει ποτέ να επιχειρεί να καταργήσει την εξάρτηση από τη φύση και από τους Υποτελείς, δεν έχει σταματήσει ποτέ να επιχειρεί να εξαρτήσει τους Υποτελείς από αυτόν. Ως προς το πρώτο, έχει κάνει μια τρύπα στο νερό, μια οπή περιωπής. Ως προς το δεύτερο, έχει κάνει πολλά βήματα. Όντως. Αυτά τα βήματα όμως θα είναι το τέλος του.

ΠΩΣ είναι δυνατόν να εξαρτηθούν οι Υποτελείς από τον ενδεή Κύριο; Πώς είναι δυνατόν να εξαρτηθούν οι Υποτελείς παραγωγοί του κοινωνικού πλούτου από τον Κύριο; Μόνο ένας τρόπος υπάρχει: μόνο εάν ο Κύριος συντονίζει την παραγωγή του κοινωνικού πλούτου, την αρπαγή του και την καταστροφή του. Εάν κατέχει τον πλούτο που οι Υποτελείς παράγουν, οι Υποτελείς θα είναι εξαρτημένοι από αυτόν. Παράγετε οι ίδιοι φάρμακα; Λάθος! Εγώ θα τα παράγω, εγώ θα τα κατέχω!  Κρατάτε σπόρους για την καλλιέργεια; Λάθος! Εάν θέλετε σπόρους, ελάτε σε μένα. Αν μια μέρα δεν σας δώσω, θα πεθάνετε από την πείνα. Ενέργεια; Όλη δική μου! Γνώση; Επικοινωνία; Όλα δικά μου. Επειδή όμως τίποτα από αυτά δεν μπορεί να κάνει χωρίς τους Υποτελείς, επιτηρεί την όλη διαδικασία με το δάχτυλο στη σκανδάλη. Τα όπλα στο παρασκήνιο αλλά πάνω από όλα τα όπλα.  Το δάχτυλο στην σκανδάλη μας λέει ότι όσο πιο πολύ οι Υποτελείς εξαρτώνται από τον Κύριο, τόσο πιο πολύ ο Κύριος εξαρτάται από αυτούς.

ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ ότι θα επανέλθουμε. Ούτε καν σε ένα ερώτημα δεν απαντήσαμε! Εν τω μεταξύ, προετοιμαστείτε ψυχικά και διανοητικά για το αυριανό κείμενο:

Ιστορία της λατρείας του χρυσού και ο δεύτερος τρόπος σκέψης

Σχολιάστε ελεύθερα!