φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΑΝ συγκρίνουμε τις σύγχρονες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες, τις κοινωνίες που (σχεδόν) τα πάντα είναι εμπόρευμα, με τις κοινωνίες του παρελθόντος όλων των εποχών της παγκόσμιας ιστορίας, θα επισημάνουμε μια βασική ειδοποιό διαφορά. Στις κοινωνίες του παρελθόντος είτε εργάζονταν όλοι και όλες, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, είτε εργαζόταν το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, με μια πολύ ισχνή μειονότητα, γύρω στο 5%, το οποίο ως άρχουσα τάξη (‘Κύριος’) να επιτηρεί ή να συντονίζει την εργασία και να αρπάζει ένα μεγάλο μέρος του συλλογικά παραγόμενου κοινωνικού πλούτου. Αυτό δεν ισχύει για τις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες. Εκτός από την μειονότητα της άρχουσας τάξης, σήμερα η πλειονότητα του πληθυσμού ζει, επιβιώνει, χωρίς να εργάζεται, να συμμετέχει δηλαδή άμεσα στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου. Ο τεράστιος σήμερα κοινωνικός πλούτος παράγεται και κυκλοφορεί ολοένα και πιο γρήγορα και ολοένα από λιγότερους Υποτελείς. Αυτοί και αυτές που δεν εργάζονται είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που εργάζονται κι αυτοί οι τελευταίοι θα γίνονται ολοένα και λιγότεροι. Παιδιά, έφηβοι, νέοι, ειδικές κοινωνικές κατηγορίες ενηλίκων ανδρών και γυναικών, γέροι και γριές δεν εργάζονται. Επιπλέον, ο αριθμός των μισθωτών εργατών θα μειώνεται λόγω του προϊόντος αυτοματισμού της παραγωγής, ενώ ένα μεγάλο μέρος των αυταπασχολούμενων, ελεύθερων επαγγελματιών και μικρομεσαίων Κυρίων γνωρίζει τι σημαίνει κοινωνική κάθοδος – άλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό της εποχής της συρρίκνωσης του καπιταλισμού.
ΤΗΝ απώλεια της εργασίας οι μικρομεσαίοι και οι συν αυτοίς την βιώνουν ως κοινωνική κάθοδο, ως άλμα στα Τάρταρα του κοινωνικού πάτου. Εκεί, θα κάνουν παρέα, εκόντες άκοντες, με όλους όσοι βρίσκονται εκεί προ πολλού και είναι πολλοί. Είναι ο κόσμος της αεργίας. Εάν από μικρά αφεντικά γίνονταν εργάτες, αυτό θα ήταν κοινωνική κάθοδος. Τώρα όμως που μετεξελίσσονται σε άεργους, εξαθλιωμένους άεργους βεβαίως, όπως όλοι, μας επιτρέπεται να μιλάμε για κοινωνική κάθοδο; Νομίζω πως είναι σαφής η αντίφαση που εμφιλοχωρεί στη φράση εξαθλιωμένοι ή υποφερτά διαβιούντες, επιβιώνοντες άεργοι: να ζεις χωρίς να εξαναγκάζεσαι να εργαστείς. Πρωτοφανές! Μια άλλου τύπου αντίφαση παρατηρείται στην περίπτωση των αέργων που δεν είναι εξαθλιωμένοι, που ζουν, λόγου χάριν, από παντοία και ποικίλα εισοδήματα, τα οποία όμως τείνουν να φθίνουν, έως ότου εξαλειφθούν και η σημερινή άνεση αντικατασταθεί από την ταλαιπωρία.
ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ λοιπόν για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία μια κοινωνία της αεργίας, με την προϋπόθεση όμως ότι κάποιοι εργάζονται. Δυο μεγαλειώδεις αντιφάσεις. Την πρώτη την επισημάναμε – να ζεις, με συγχωρείτε, να επιβιώνεις χωρίς να εξαναγκάζεσαι να δουλέψεις, να εργαστείς. Η δεύτερη: η αεργία των πολλών προϋποθέτει την εργασία των λίγων, η πρώτη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη δεύτερη. Και οι δύο αντιφάσεις είναι αψευδείς μάρτυρες του μεταβατικού χαρακτήρα των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών της εποχής μας. Οπότε, το ερώτημα, πώς φθάσαμε σε αυτές τις αντιφάσεις; είναι ένα από τα πολλά και βασικά ερωτήματα της εποχής μας.
Ο συνδυασμός δύο παραγόντων θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αυτές τις δύο αντιφάσεις. Ο πρώτος παράγοντας αφορά την επιθυμία των Κυρίων να αυξάνουν τον πλούτο τους και μέσω αυτού και την ισχύ τους, να αυξάνουν δηλαδή την αρπαγή του κοινωνικού πλούτου. Ο ιδιόκτητος αλλά μη ιδιόχρηστος (αρπαγή) πλούτος αυξάνει μόνο όταν αυξάνει ο κοινωνικός πλούτος. Γνωρίζουμε ότι το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 50% του τεράστιου παγκόσμιου κοινωνικού πλούτου, ή, το 20% του πληθυσμού το 80% του πλούτου. Ο δεύτερος παράγοντας αφορά την έκβαση του (εμμενούς) κοινωνικού πολέμου. Η σημερινή κοινωνική κατάσταση είναι αποτέλεσμα των νικών των Υποτελών, οι οποίες μας αποκαλύπτονται ως παραχωρήσεις των Κυρίων, τις οποίες οφείλουμε να διακρίνουμε από τις τακτικές υποχωρήσεις στο πολιτικό πεδίο. Ενώ έχουν γραφεί πολλά για τις νίκες και τους θριάμβους των Κυρίων, δεν έχει γραφεί σχεδόν τίποτα, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω, για τις ήττες, για τις παραχωρήσεις τους καθ΄ όλη τη διάρκεια του δυτικού πολιτισμού. Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε μια πολύ σχετική πτυχή του ζητήματος: την σύγκρουση μεταξύ των Κυρίων σχετικά με την στρατηγική του τρόπου διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου, η οποία στις μέρες του καπιταλισμού εμφανίζεται ως σύγκρουση μεταξύ επιείκειας και σκληρότητας, μεταξύ παραχωρήσεων και βάναυσης καταστολής, με άλλα λόγια μεταξύ φιλελευθερισμού και συντηρητισμού και των ακραίων εκδοχών του τελευταίου (φασισμός, ναζισμός).
ΤΟ βασικό επιχείρημα των υποστηρικτών των παραχωρήσεων είναι ότι οι παραχωρήσεις ενισχύουν την Κυριαρχία, την διαιωνίζουν, την αναπαράγουν, ενώ η σκληρότητα, η καταστολή και η εξόντωση την αποσταθεροποιούν. Μάρτυρας η ιστορία. Μπορούμε να φανταστούμε σε ποιο σημείο απόγνωσης και φόβου έφτασαν οι πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες της Αττικής για να προβούν σε παραχωρήσεις που προσωποποιούνται στη νομοθεσία του Σόλωνα: είχαν χεστεί πάνω τους. Μια άλλη καλά μαρτυρημένη παραχώρηση είναι αυτή την εποχή της συρρίκνωσης του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής, όταν ελλείψει δούλων, λόγω του γεωγραφικού περιορισμού της επέκτασης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι γαιοκτήμονες αφενός νοίκιαζαν τη γη σε ελεύθερους αλλά εξαθλιωμένους αγρότες αντί να τους κάνουν δούλους και αφετέρου παραχωρούσαν στους ίδιους τους δούλους την βιολογική αναπαραγωγή (οικογένεια), επιτρέποντάς τους ταυτόχρονα να συντονίζουν οι ίδιοι την εργασία τους, παραδίδοντας ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής – υπό την απειλή των όπλων βεβαίως. Οι δύο αυτές σχετικές παραχωρήσεις των δουλοκτητών σε συνδυασμό με τις κοινωνικές σχέσεις των εισβολέων νομαδικογεωργικών φύλων της στέπας και της βόρειας και ανατολικής Ευρώπης προκάλεσαν την διαμόρφωση του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής.
ΟΙ παραχωρήσεις των καπιταλιστών Κυρίων είναι όψιμο φαινόμενο στην ιστορία του καπιταλισμού. Και ήταν αποτέλεσμα της όξυνσης του κοινωνικού πολέμου. Η μείωση του χρόνου εργασίας, η κατάργηση της παιδικής εργασίας, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οι συντάξεις, τα επιδόματα ανεργίας όπως και πολλά άλλα ήταν το αποτέλεσμα των νικών των Υποτελών. Ας μην συγχέουμε τις παραχωρήσεις αυτές με την βιοπολιτική φροντίδα της αναπαραγωγής των πρώτων αιώνων της επέκτασης του καπιταλισμού. Αν το δούμε από την πλευρά των Κυρίων, ήταν το αποτέλεσμα της ήττας τους. Παραχωρήσεις σημαίνει ήττα και η λέξη ήττα, στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ‘λιγότερο᾿. Δεν άργησαν όμως να αντιληφθούν ότι οι παραχωρήσεις τους ενώ υποκειμενικά βιώνονταν ως ήττα, απώλεια, μείωση πλούτου και ταπείνωση, μείωση ισχύος δηλαδή, αντικειμενικά ενίσχυαν την καπιταλιστική Κυριαρχία. Η κατανάλωση, για την οποία πολλοί κόπτονται και ενοχλούνται, είναι αποτέλεσμα νικών – ή ήττας, εάν είσαι Κύριος. Οι παραχωρήσεις τους, η επιείκειά τους ήταν ένας τρόπος κατασίγασης του κοινωνικού πολέμου. Όχι βία και σκληρότητα – επιείκεια και παραχωρήσεις. Οι παραχωρήσεις των Κυρίων σχετίζονται με τη μετάβαση από την ταυτόχρονη και υστερόχρονη καταστολή και πειθάρχηση στην προληπτική καταστολή, με άλλα λόγια στην προληπτική αντεπανάσταση. Πώς μπορούμε να εξοβελίσουμε τον κοινωνικό πόλεμο, να εξαλείψουμε διαμαρτυρία, αιτήματα, απεργίες, ταραχές, εξεγέρσεις, λεηλασίες και εμπρησμούς, ένοπλες επαναστάσεις και κοινωνική και πολιτική αστάθεια; Φροντίζοντας πριν από σας για σας!
ΤΟ πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα προληπτικής παραχώρησης είναι το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, το κοινωνικό επίδομα αλληλεγγύης. Δεν είναι το μόνο. Τώρα με τον κορονοϊό, είδαμε με πόση βιασύνη έσπευσαν να παράσχουν διάφορα επιδόματα. Δεν προλάβουμε ούτε καν να διατυπώσουμε αιτήματα. Βέβαια, ένα μεγάλος μέρος του πληθυσμού μένει εκτός αλλά δεν ξέρουμε για πόσο χρονικό διάστημα θα μένει. Τι τα θέλουν τα επιδόματα αυτοί, πώς ζούσαν τόσο καιρό χωρίς επιδόματα; αναρωτήθηκε ένας υπουργός της κυβέρνησης.
ΤΟ ερώτημα του υπουργού φέρνει στην επιφάνεια ένα κομβικό ερώτημα: ποια είναι τα όρια των προληπτικών παραχωρήσεων; Διότι από παραχώρηση σε παραχώρηση φτάσαμε στην κοινωνία της αεργίας. Εάν το 70% του πληθυσμού δεν εργάζεται, κι αν αυτό γίνει περισσότερο, τι σκατά καπιταλιστική κοινωνία είναι αυτή; Εάν αυτό το 70% επιβιώνει στοιχειωδώς, στοιχειωδώς θα επιβιώνει και ο καπιταλισμός, άρα θα τείνει να μην επεκτείνεται, άρα θα τείνει να συρρικνώνεται. Εάν καταργηθούν οι ιστορικές παραχωρήσεις, εάν δηλαδή σταματήσει να καταναλώνει αυτό το 70%, σε πόσες μέρες θα καταρρεύσει ο καπιταλισμός;
ΕΥΚΟΛΑΚΙ: σε μία μέρα. Αυτό δεν είναι και πολύ μεγάλο πρόβλημα. Υπάρχει κάτι χειρότερο: Ποιες θα είναι οι βραχυ- και μακροπρόθεσμες εξελίξεις στην καπιταλιστική κοινωνία της αεργίας; Δεν θα είναι κοσμογονικές μόνο εάν τους περιορίσουμε όλους και όλες μέσα στα σπίτια τους, μόνο εάν τους επιτρέψουμε το μόνο που θα κάνουν να είναι μαμ, κακά, τιβί και νάνι. Και όταν θα βγαίνουν έξω, θα μας ρωτάνε. Κι όταν θα τους αφήνουμε, θα πηγαίνουν να πιουν ένα ποτάκι, και πολύ είναι, στο μαντρί, στο μπαράκι, θα κάθονται στη ποτίστρα, στη μπάρα, δύο μέτρα ο ένας από την άλλην.
Πάρτι, πάρτι, πάρτι – δεν μας σώζει τίποτα άλλο!
Νομίζω ότι στην ελληνική κοινωνία το ποσοστό αεργίας είναι μεταξύ 50 και 60%, όχι βέβαια ότι αυτό αναιρεί την άποψη σου με την οποία σύμφωνω και προβληματίζομαι κι εγώ. Εδώ και καιρό έχω ξεπεράσει την παλιά μου πίστη πως οι εξουσιαστές φταίνε για όλα αντιλαμβανόμενος ότι είμαστε όλοι εν δυνάμει εξουσιαστές . Έτσι κατόρθωσα να τους δω με άλλο μάτι, σαν ποντίκια που κατάφεραν να τρυπώσουν στην αποθήκη ενώ τα άλλα περιμένουν απέξω, αδυνατώντας να μπουν μέσα. Ή αίγλη τους ως κυρίαρχων διανοιων που ελέγχουν τον κόσμο, σχεδιάζουν και διευθύνουν έχοντας σχέδιο και γνωρίζοντας τον δρόμο που έχουν πάρει, κατέρρευσε. Τώρα δεν είναι παρά τυροπιταδες που κάνουν το μαγαζί τους πιο ανταγωνιστικό προκειμένου να μην τους κλείσουν οι άλλοι. Αυτοί οι τυροπιταδες λοιπο ν φτάνουν κι αυτοί σε αδιέξοδα όπως αυτό: ποιος θα φάει τις τυρόπιτες τους, αφού κανείς δεν δουλεύει; Νομίζω λοιπόν ότι θα συνεχίσουν να τις πουλούν , οι μικρότεροι θα χαθούν, άρα θα πάρουν μεγαλυτερο κομμάτι πίτας αυτοί κα θα ακολουθήσουν αυτόν τον φαύλο κύκλο, ως εκεί που πάει. Θα ζούμε λοιπόν αεργοι με επιδόματα ως εκεί που πάει. Όταν δεν πάει πια άλλο θα υπάρχουν κι άλλα προβλήματα, πιο σπουδαία και θα πάρουμε τις αποφασεις που οι εξέλιξε ις θα μας αναγκάσουν να πάρουμε. Όπως λοιπόν κι εμείς συνεχιζουμε τον δρόμο μας όπως μας έχει δοθεί, φοβούμενοι να τον αλλαξουμε, μόνο διαμαρτυρόμενοι κι αφοριστικοι αλλά δειλοί στην αλλαγή, έτσι θα κάνουν κι αυτοί. Καμιά ανησυχία λοιπόν, επίδομα και βλέπουμε.
Και όταν λέω ότι είμαστε εν δυνάμει εξουσιαστές- κυρίαρχοι φυσικά δεν εννοώ ότι είμαστε ανηθικοι ούτε επίσης ότι οι εξουσιαστές μας είναι ανηθικοι. Εννοώ πώς οι πράξεις μας είναι σχεδον ανεξαρτητες από τη θέληση μας και νομοτελειακά καθορισμένες. Οπότε ότι ζούμε είναι το αποτέλεσμα μιας εξίσωσης που εμείς (η ανθρωπότητα, κύριοι και δουλοι) δεν βαλαμε τους όρους. Ποιοι τους έβαλαν; Κανείς, μπήκαν μόνοι τους. Απλά κάποιοι τους εκμεταλλεύονται καλύτερα από τους άλλους και φυσικά εκμεταλλεύονται και τους υπόλοιπους από εμάς, κάτι που θα κάναμε κι εμείς και όλα τα άλλα ζώα κατά το δυνατόν. Το παράδειγμα της έρευνας σε εναπομείναντες πρωτόγονους πληθυσμούς , ο πρωτόγονος κομμουνισμος, χάθηκε μέσα στα χρόνια πρώτα από όλα λόγω δημογραφικής ανάπτυξης, γίναμε πολλοί δηλαδή και νομίζω μετά λόγω γεωργίας κτηνοτροφίας , λόγω αφθονίας και ανεξαρτησίας μεταξύ των ανθρώπων. Δεν σε έχω ανάγκη, σε γράφω στα αρχιδια μου. Έτσι νομιζω προέκυψαν οι κυριαρχοι και έγιναν αποδεκτοί από τους άλλους.
Γιάννη αυτό που λες για τη δημογραφική ανάπτυξη έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον, αξίζει να το σκεφτούμε διεξοδικότερα. Δεν νομίζω ότι εξηγεί την εμφάνιση της σημερινής μορφής κυριαρχίας γιατί αυτή έχει ξεκάθαρα ποιμενική καταγωγή, το δείχνει ο Αθανάσιος στις γλωσσολογικές αναλύσεις του. Βέβαια από την άλλη έχουμε και την αγροτικής προέλευσης κυριαρχία (κράτος). Ουσιαστικά το σημερινό φαινόμενο είναι το πάντρεμα των δύο (μεγάλη επιτυχία το συνοικέσιο!).
Μια τέτοια ανάλυση θα βοηθούσε στην επιλογή τρόπου δράσης για τη μεταβολή της κοινωνίας στο ανθρωπινότερο. Προφανώς δεν μπορούμε σήμερα να έχουμε τον κομμουνισμό των πρώτων κοινωνιών, ειδικά στις μεγαλουπόλεις. Άρα μια απόδραση στην επαρχία φαινεται να είναι μια πρώτη λύση (ωραία δράση η απόδραση). Η εξάπλωση της τηλεργασίας θα βοηθήσει σε αυτό, ήδη αποτι διαβάζω φοριέται πολύ από φέτος στο Αμέρικα. Για όσους μείνουν στις πόλεις, δεν ξέρω, ας αρχίσουν να κοιτάνε τους δίπλα τους και να φυτεύουν καμμία γλάστρα στο μπαλκόνι τους.
Γενικά νομίζω το σύνθημα είναι αποκλιμάκωση, μπας και επιστρέψουμε σε πιο ανθρώπινη κλίμακα. Στα μεγάλα μεγέθη αυτό που μας έκανε ανθρώπους, έχεις δίκιο μάλλον, χάνεται. Φταίει το ότι δεν σε έχω ανάγκη, φταίει ο φόβος του ότι δεν σε ξέρω; Δεν ξέρω, τροφή για σκέψη που λέει και ο Θανάσης.
Φίλε κκ, στους πληθυσμούς που μελέτησε ο Κλαστρ ο αρχηγός δεν είχε εξουσία. Εξουσία δινόταν σε κατάσταση πολέμου σε πολέμαρχο και μετά του την αφαιρούσαν. Όταν τα χωριά της ίδιας φυλής έγιναν πολυπληθή και κάλυπταν μεγάλη εδαφική έκταση, παρουσιάστηκε η ανάγκη συγκέντρωσης της εξουσίας σε έναν πολέμαρχο με στρατιώτες που τους τάιζαν τα χωριά. Ή συνέχεια είναι γνωστή. Δεν εννοώ πώς η άποψη μου είναι η σωστή, απλά ας σκεφτούμε και με αυτή την οπτική. Αν πράγματι η μεγένθυση του πληθυσμού δικαιολογεί την αποδοχή της κυριαρχίας, την απομάκρυνση των ανθρώπων, την ανάγκη για φύλακες, νόμους και όλα αυτά τα σκατά που έχουμε σήμερα. Ακόμη και σε μία κοινωνία κοινοκτημοσύνη ς θα ήταν απαραίτητοι; Κι αν ναι πόσο μάλλον σε μία κοινωνία ιδιοκτησίας. Τώρα για τα υπόλοιπα τα συμπερανα, ρωτώντας ηλικιωμένους κατοίκους χωριών. Οι άνθρωποι ζούσαν μαζί, έχτιζαν μαζί τα σπίτια τους, μάζευαν τη σοδειά τους, έτρωγαν το σφακτο τους, ξενυχτουσαν. Δεν υπήρχαν εργάτες γής, δεν υπήρχαν οικοδόμοι, δεν υπήρχαν ψυγεία ούτε τηλεόραση, ούτε λεφτά. Ή ανάγκη τους έκανε ανθρώπους. Αν και νομίζω ότι στην πραγματικότητα, ή ανάγκη τους κράταγε πιο κοντά στην ζωική αγγελαια φύση τους, που είναι αυτό που ονομάζουμε εσφαλμένα ανθρωπιά. Ταπεινή μου άποψη βέβαια, ούτε κι εγώ γνωρίζω.