ο Κορνήλιος Καστοριάδης μπροστά στον (Γ΄ παγκόσμιο) πόλεμο

” Όταν θα έχει γίνει η αυτοψία του Τρίτου παγκόσμιου πολέμου από τους ιστορικούς του 21ου αιώνα –  εάν παρ΄ όλα αυτά ο αιώνας αυτός μπορέσει να έχει την πολυτέλεια των ιστορικών  –  θα ανακαλυφθεί αναμφίβολα ένα πλήθος αισθητά σημαντικώτερο  –  αναλογικά με το γεγονός –  τεράστιων ανοησιών που θα έχουν διαπραχθεί και από τις δύο μεριές.”

Κορνήλιος Καστοριάδης, Μπροστά στον πόλεμο (Devant la guerre, 1981)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ και αύριο θα κάνουμε μια παρένθεση και θα ασχοληθούμε με τον Κ. Καστοριάδη, μου το ζήτησε φίλος (φίλος φίλος, όχι από το fb) κι αφού μου το ζήτησε θα το κάνω. Αύριο θα ασχοληθούμε για την αμηχανία του Κ. Καστοριάδη μπροστά στην αρχαία σπαρτιάτικη κοινωνία. Και θα επανέλθω να συνεχίσω την ιστορία της Ιλιάδας.

ΤΟ 1981 δημοσιεύτηκε στη Γαλλία το βιβλίο του Κ. Καστοριάδη Devant la guerre, το οποίο μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1986 (εκδ. Ύψιλον, μετ. Ζωή Χριστοφορίδου – Καστοριάδη) με τον τίτλο Μπροστά στον πόλεμο. Το βιβλίο αυτό χάθηκε, δεν το μνημονεύει κανένας από τους αναγνώστες, μελετητές και οπαδούς του φιλοσόφου, από τους πολλούς που υπάρχουν στην Ελλάδα. Ο λόγος είναι προφανής: στο βιβλίο αυτό, στο πρώτο κεφάλαιο δηλαδή, ο Καστοριάδης διατυπώνει πολλές προβλέψεις (διατυπώνει τη γνώμη του, αφού στην πολιτική μόνο γνώμες μπορούμε να διατυπώνουμε, όπως λέει), μόνο που μέχρι που πέθανε, το 1996, ούτε μία πραγματοποιήθηκε. Η μόνη που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί τα επόμενα τέσσερα χρόνια, μέχρι το 2000, ήταν αυτή του Τρίτου Παγκοσμίου πολέμου αλλά ούτε αυτή πραγματοποιήθηκε. Αυτό το συμπέρασμα συνάγεται από το απόσπασμα που παρέθεσα ως προμετωπίδα.

Continue reading

το ρομπότ, τα drones, η διαφήμιση και η διαμαρτυρία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ drones είναι ένα σημείο συνάντησης, σύγκλισης δύο επιθυμιών του Κυρίου. Η μία είναι εμφανής, η άλλη καλυμμένη. Η πρώτη είναι εμφανής γιατί έχει εκπληρωθεί. Η δεύτερη δεν έχει εκπληρωθεί –  και δεν πρόκειται. Η πρώτη είναι ένα παυσίπονο, μια παρηγοριά για τη δεύτερη. Ποιες όμως είναι αυτές οι επιθυμίες;

Η πρώτη είναι η επιθυμία απεξάρτησης του Κυρίου από τους Υποτελείς. Ο Κύριος υπάρχει και ζει γιατί συνάπτει μια σχέση με τους Υποτελείς, άλλοτε χρησιμοποιώντας βία κι άλλοτε την πειθώ, τη συναίνεση –  ή και τα δύο μαζί. Η βία όμως έχει το προβάδισμα. Είναι προϋπόθεση, χωρίς αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει η κυριαρχική σχέση. Το ότι συνάπτει σχέση το φέρει βαρέως. Τον ενοχλεί πολύ η σύναψη των σχέσεων αλλά δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτα. Κάθε σχέση, κάθε εξάρτηση δηλαδή,  είναι περιορισμός της ισχύος Του. Και εδώ βρίσκεται μια κομβική αντίφαση: επιθυμεί την διαρκή αύξηση της ισχύος του εντός μιας σχέσης!

Continue reading

Αλήθεια, Ήττα, Θεός· Πόλεμος, Πολιτική, Επιστήμη

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ το εντονότερο, το κομβικό, το κεντρικό χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού, άλλως, της δυτικής Κυριαρχίας, είναι η επιθυμία της αύξησης της ισχύος, αυτό θα είναι και το εντονότερο χαρακτηριστικό, το βαθύ περιεχόμενο της δυτικής φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου. Το χαρακτηριστικό αυτό εμποτίζει κάθε πεδίο, κάθε πρακτική, κάθε έκφραση της Κυριαρχίας. Όταν λέμε ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών, θέλουμε να πούμε και το λέμε ότι η επιθυμία αυτή είναι πανταχού παρούσα. Η επιθυμία του Κυρίου να πραγματοποιήσει την επιθυμία αύξησης της ισχύος, να επιτύχει την απόλυτη ισχύ,  έχει δύο όρια. Το όριο της παντελούς απώλειας της ισχύος και το όριο της παντελούς αύξησης της ισχύος. Το πρώτο όριο εμφανίζεται με τη μορφή του Θανάτου, του Χάροντος, της απώλειας ήτοι της ζωής, του πλούτου, της φήμης·  το δεύτερο όριο με τη μορφή του Θεού, της φαντασιακής ικανοποίησης της επιθυμίας υπερνίκησης του Θανάτου, της επίτευξης της σωματικής αθανασίας. Μεταξύ αυτών των δύο ορίων υπάρχουν δύο τάσεις, δύο διαδικασίες – αυτές της αύξησης και της μείωσης της ισχύος. Τα αποτελέσματα αυτών των δύο διαδικασιών εμφανίζονται άλλοτε ως φθορά, απώλεια, ήττα, αιχμαλωσία κι άλλοτε ως νίκη, υπεροχή, θρίαμβος.

Η εμμένεια της επιθυμίας αύξησης της ισχύος είναι μια διαρκής παραπομπή στην Ήττα (ηκ-ja:διαδικασία [ ja] της μείωσης [ηκ-] – πρβλ. ήσσων: λιγότερος, μικρότερος!), είναι μια αέναη υπενθύμιση της ‘Ηττας. Εάν ξεχάσουμε την Ήττα, τη μείωση της ισχύος, δεν θα επιθυμούμε την αύξησή της· με άλλα λόγια, εάν ξεχάσουμε, λησμονήσουμε τον Θάνατο, θα λησμονήσουμε και την επιθυμία της αθανασίας, θα λησμονήσουμε τον Θεό. Όσο ο Κύριος επιθυμεί, δεν λησμονεί: αυτή είναι η Αλήθεια, φίλες και φίλοι. Αλήθεια για τον Κύριο σημαίνει: δεν λησμονώ την Ήττα, δεν λησμονώ τον Θεό, τη σωματική αθανασία, δεν λησμονώ τα όρια της μείωσης και της αύξησης της ισχύος. Αλήθεια < αληθής <α-ληθ-ής, πρβλ. λήθη, έλαθον: λησμόνησα, ξέχασα, μου διέφυγε, αστόχησα!

Continue reading

οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου ως πλούσιο και ισχυρό ποιμενικό γένος

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΧΑ μάθει στο σχολείο ότι η θεά Δήμητρα και ο θεός Διόνυσος (Δημήτηρ και Διώνυσος στην Ιλιάδα) δεν συγκαταλέγονταν μεταξύ των δώδεκα θεών του Ολύμπου. Πριν λίγα λεπτά της ώρας ψάχνοντας στο διαδίκτυο είδα με έκπληξη ότι η θεά Δήμητρα είναι μία των δώδεκα θεών. Μεγάλο, αδιανόητο ατόπημα. Γιατί είναι ατόπημα; Ποιος θεός απομακρύνθηκε και τη θέση του πήρε η Δήμητρα; Γιατί αυτή και όχι ο Διόνυσος;

ΓΙΑΤΙ είναι ατόπημα; Οι θεοί του Ολύμπου είναι όλοι συγγενείς μεταξύ τους. Όποιος κι όποια δεν είναι συγγενής με αυτούς, δεν ανήκει σε αυτούς, είναι ξένος ή ξένη (ή εχθρός ή φιλοξενούμενος). Η Δήμητρα δεν έχει την παραμικρή συγγενική σχέση με τους θεούς του Ολύμπου. Ο Διόνυσος όμως έχει – κι όμως, προτιμήθηκε η Δήμητρα όχι ο Διόνυσος! Όπως δημιουργήθηκε συγγενική σχέση του Διονύσου με τον Δία, επινόηση ασφαλώς, κατά τον ίδιο τρόπο θα μπορούσε να δημιουργηθεί και για την Δήμητρα. Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε.

ΕΑΝ ρίξουμε μια προσεκτική ματιά στις συγγενικές σχέσεις των θεών του Ολύμπου, θα παρατηρήσουμε ότι οι περισσότερες συγγενικές  σχέσεις είναι επινοήσεις. Οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου είναι μια διευρυμένη οικογένεια. Πριν εξετάσουμε προσεκτικά τις σχέσεις μέσα σε αυτήν την οικογένεια, ας θέσουμε τα παρακάτω ερωτήματα. Πότε διαμορφώθηκε, πότε ολοκληρώθηκε η διαμόρφωση αυτής της οικογένειας; Από ποιους έγινε; Ποιες είναι οι πηγές μας; Ποιοι λάτρευαν τους δώδεκα θεούς; Και τι σημαίνει αυτή η λατρεία;

Continue reading

υγιής: μια ζωή γεμάτη βία λέγεται βίος

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΑ μέρος της μελέτης Η γένεση του θεού θα έχει τον τίτλο Η Ισχύς. Μερικά από τα κεφάλαια αυτού του μέρους θα είναι: το λεξιλόγιο της  Ισχύος, η λατρεία της Ισχύος, η επιθυμία της διαρκούς αύξησης της ισχύος  –  η επιθυμία αυτή, θα υποστηρίξω, είναι  το κομβικό, το χαρακτηριστικό γνώρισμα της δυτικής Κυριαρχίας, του αρχαίου ελληνικού, του δυτικού πολιτισμού. Εάν δούμε από αυτή την οπτική γωνία τη γένεση της φιλοσοφίας, λόγου χάριν, θα έχουμε παρά πολλά και πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα – θα κατανοήσουμε την εμφάνιση της φιλοσοφίας όσο και όπως δεν έχει κατανοηθεί μέχρι τώρα. Γι αυτό το ζήτημα όμως μια άλλη μέρα.

ΜΙΑ από τις πηγές που θα ερευνήσω θα είναι η γλώσσα. Η αρχαία ελληνική γλώσσα διαθέτει ένα πλουσιότατο λεξιλόγιο για την ισχύ, το σθένος, τη ρώμη, τη δύναμη και δεν μας επιτρέπεται να μην αναρωτηθούμε γιατί αυτό το λεξιλόγιο να είναι τόσο πλούσιο, εάν σκεφτούμε επιπλέον ότι το λεξιλόγιο της αγάπης, της ειρήνης, της φιλίας είναι τόσο φτωχό. Το λεξιλόγιο της Ισχύος μας δείχνει ότι η ισχύς και η βία εμπότιζε σε τέτοιο βαθμό την καθημερινή ζωή ώστε η λέξη βίος να δηλώνει την κοινωνική ζωή που έχει αποικιστεί από την βίαν, που η αρχική σημασία του όρου ήταν ισχύς. Την εκτιμούσαν τόσο πολύ την βίαν, την ισχύ, ώστε πολύ συχνά, όπως διαβάζουμε στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια,  δεν έλεγαν Πρίαμος, Ηρακλής, Διομήδης, Έλενος αλλά βίη Πριάμοιο, βίη Ηρακλήος, βίη Διομήδεος, βίη Ελένοιο. Για να κατανοήσουμε πλήρως αυτή την πρακτική: αντί να λέγαμε σήμερα  συνάντησα τον Νικόλα, θα λέγαμε, και θα ήταν απολύτως ταυτόσημο, συνάντησα την ισχύ του Νικόλα! 

Continue reading

φιλοσοφία της Ιατρικής (1): ο υγιής και ο ασθενής

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΝΑΙ επιστήμη η Ιατρική; Αυτό το ερώτημα εγείρει η φιλοσοφία της Ιατρικής και απαντά. Γιατί όμως και πότε διατυπώθηκε αυτό το ερώτημα; Πώς εμφανίζεται η φιλοσοφία της Ιατρικής; 

ΜΕΧΡΙ τα μέσα του 19ου αιώνα δεν υπήρχε καμία αμφιβολία ότι η Ιατρική είναι επιστήμη, με θεμελιωτή της τον Ιπποκράτη. Από τα μέσα όμως του 19ου αιώνα αρχίζει η διατύπωση επιφυλάξεων και ενστάσεων. Αυτή η παράδοση της αμφιβολίας εκβάλλει το 1943 στη διδακτορική διατριβή ενός γιατρού, που  επρόκειτο να γίνει ένα από τα βασικά κείμενα πάνω στα οποία στηρίχθηκε η γαλλική φιλοσοφία. Ο τίτλος της διατριβής είναι Δοκίμια επί ορισμένων προβλημάτων που αφορούν το κανονικό και το παθολογικό. Ο γιατρός ονομάζεται Ζορζ Κανγκιλέμ (1901 – 1995), στρατεύθηκε στην αντιναζιστική αντίσταση ως γιατρός των ανταρτών, έγινε καθηγητής Πανεπιστημίου και ήταν ένας από τους δασκάλους, για να μη πω ο δάσκαλος, των Φουκό, Αλτουσέρ, Λακάν, Ντελέζ, Μασερέ, Μπολιμπάρ, Λεκούρ, Μπουρντιέ, Μπαντιού και άλλων. (Δάσκαλοί του ήταν ο Μπερξόν και ο Μπασελάρ).  Το 1963 γράφει ένα συμπληρωματικό κείμενο (Νέες σκέψεις σχετικά με το παθολογικό και το κανονικό) και τα δύο αυτά κείμενα αποτελούν το βιβλίο Το κανονικό και το παθολογικό που εκδόθηκε το 2007 από τις εκδόσεις Νήσος σε μετάφραση, προλογικό σημείωμα και επίμετρο του Γιώργου Φουρτούνη, από όπου αντλώ και τις πληροφορίες που παραθέτω, και μια εισαγωγή  του Μισέλ Φουκό (Ζορζ Κανγκιλέμ: ο φιλόσοφος του σφάλματος). Εάν δεν το έχετε διαβάσει, και εάν θέλετε να αλλάξετε τρόπο σκέψης πάνω σε πολλά ζητήματα που αφορούν την Ιατρική, την υγεία, την ασθένεια, το κανονικό, το παθολογικό, το φυσιολογικό, το ανώμαλο, το νοσηρό, το τερατόμορφο, να το διαβάσετε – για να δοκιμάσετε άλλωστε και την διανοητική σας τόλμη. Η αλλαγή είναι ένα πολύ καλό, πολύ ωραίο, πολύ όμορφο πρόβλημα.

Continue reading

πως η φιλοσοφία και η επιστήμη εκβάλλουν στις αντιγηραντικές κρέμες

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟΝ  χρόνο, τις γυναίκες και τα παιδιά δεν μπορούμε να τα νικήσουμε, διατείνεται μια λαϊκή ρήση. Οι γυναίκες όμως, όχι όλες, και ολοένα και περισσότεροι άνδρες,  αλείφουν το πρόσωπό τους με αντιγηραντικές κρέμες θέλοντας και προσπαθώντας να νικήσουν το γήρας, τα γηρατειά. Δεν είναι ο μόνος τρόπος, υπάρχει και η πλαστική χειρουργική και οι ενέσεις και τα υπερτρόφιμα, και άλλα που δεν τα γνωρίζω,  αλλά εστιάζω στις αλοιφές γιατί ήταν ένας από τους δύο τρόπους να γίνει κανείς αγήρως και αθάνατος στην ηρωική ποίηση της αρχαϊκής περιόδου (Ησίοδος). Ο άλλος (Ιλιάδα, Οδύσσεια και ομηρικοί ύμνοι) ήταν τα υπερτρόφιμα νέκταρ (ποτό) και αμβροσία (φαγητό). Το νέκταρ είναι ο κύριος(-ταρ) του θανάτου (νεκ-) και η αμβροσία η έλλειψη (α-)  του θανάτου (βροτός: θνητός).

ΟΠΟΙΟΣ και όποια θέλει να νικήσει τα γηρατειά, θέλει να γίνει αθάνατος. Πίσω από τις αντιγηραντικές κρέμες καιροφυλακτεί η επιθυμία της σωματικής αθανασίας. Ένας από τους βασικούς λόγους που θα θέλαμε να είμαστε αθάνατοι είναι να  είμαστε πάντα νέοι, και όχι αθάνατοι αλλά γέροι πολλών αιώνων και πολλών χιλιετιών. Να είσαι αθάνατη και γριά δεν θα το ήθελε καμιά γυναίκα – ούτε άνδρας, αν και δεν είμαι και πολύ βέβαιος. Έτσι, οι αντιγηραντικές κρέμες δεν είναι τίποτα άλλο παρά η απόπειρα υλοποίησης της επιθυμίας που καταγράφεται στον λογότυπο αγήρως και αθάνατος (ή αθάνατος και αγήρως) που διαβάζουμε αρκετές φορές στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια, τους ομηρικούς ύμνους και τον Ησίοδο.

ΟΙ Θ 538-540  είναι  από τους διασημότερους στίχους της Ιλιάδας. Εκεί, ο Έκτωρ εύχεται, επιθυμεί δηλαδή,  και λέει, γιατί εάν εγώ  (538, ει γάρ εγών ως/)  ήμουνα αθάνατος και αγέραστος για πάντα (539, είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα), θα με τιμούσαν όπως τιμούν την Αθηνά και τον Απόλλωνα (540, τιοίμην δ΄ ως τίετ΄ Αθηναίη και Απόλλων). Πιο σαφής διακήρυξη της επιθυμίας να γίνει θεός ο ήρωας τσομπάνης πολεμιστής δεν υπάρχει. Διακήρυξη που διαυγάζει με τον καλύτερο τρόπο το φλέγον ζήτημα ποιοι ήταν οι θεοί. Ας δούμε τώρα πως μπλέκονται στα πόδια των αντιγηραντικών κρεμών η φιλοσοφία και η επιστήμη – και η πολιτική ασφαλώς.

Continue reading

βουλιάζει η χώρα από τους πρόσφυγες: η δείνωσις και η δραματοποίηση

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΚΟΥΜΕ και διαβάζουμε πολύ συχνά ότι η χώρα βουλιάζει από τους 10 ή 70 η 200 χιλιάδες πρόσφυγες που βρίσκονται στην εδαφική επικράτεια του ελληνικού Κράτους. Βουλιάζει, τώρα – όχι θα βουλιάξει. Η χώρα παρουσιάζεται ως ένα πλεούμενο, ένα σκάφος το οποίο πλέει στα τρικυμιώδη νερά της Ιστορίας και του μέλλοντος και βουλιάζει γιατί πάνω σε αυτό βρίσκονται περισσότεροι από ό,τι θα έπρεπε, και αυτοί οι περισσότεροι είναι οι πρόσφυγες. Τι θα κάνουμε για να σωθούμε; Ένας τρόπος υπάρχει – να πετάξουμε στη θάλασσα τους υπεράριθμους επιβάτες. Να σας θυμίσω ότι η εικόνα αυτή, η μεταφορά αυτή  για πρώτη φορά επινοήθηκε κατά τον 6ο π. Χ. αιώνα στη Λέσβο από τον αριστοκράτη ποιητή Αλκαίο, συνομήλικο της Σαπφούς. Έκτοτε έγινε κοινός τόπος, τόσο στην ποίηση όσο και στην πολιτική. Ο δε ηγέτης δεν μπορεί παρά να είναι ο κυβερνήτης του σκάφους, ο οποίος κρατάει στα στιβαρά του χέρια το τιμόνι – εικόνα πολύ προσφιλής στον Πλάτωνα.

ΕΙΝΑΙ, φίλες και φίλοι, δυνατόν να βουλιάξει η χώρα από μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες; Κατά κανένα τρόπο. Μα, θα μας πει κάποιος, πρόκειται για μεταφορά! Ακόμα χειρότερα! Η μεταφορά θέλει να μας πει ότι υπάρχει ένα πρόβλημα, των προσφύγων, που είναι τόσο σοβαρό ώστε διακυβεύεται  η ίδια η ύπαρξη του ελληνικού έθνους, του ελληνικού Κράτους. Όταν ένα πρόβλημα δεν προσλαμβάνεται με τις πραγματικές του διαστάσεις αλλά μεγεθύνεται και παραμορφώνεται τότε το πρόβλημα γίνεται δράμα, δραματοποιείται – αυτή είναι η δραματοποίηση ενός προβλήματος. Ποιος όμως είναι ο σκοπός της δραματοποίησης; Ο εκφοβισμός και η επιβολή ή διαιώνιση της επιθυμίας να μην επιλυθεί το πρόβλημα.

Continue reading