φίλε, φίλη, καλή σου μέρα  

    φίλες, φίλοι, καλή σας μέρα

    Οι μαθητές στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο μαθαίνουν πως τα ονόματα (ουσιαστικά και επίθετα) κλίνονται, έχουν κλίσεις και πως οι πτώσεις είναι τέσσερις στη νεοελληνική και πέντε στην αρχαία ελληνική.  Σήμερα, θα εκθέσουμε μια σύντομη αλλά περιεκτική ιστορία της Κλητικής. Πριν το κάνουμε όμως δεν θα χάσουμε την ευκαιρία να σκεφτούμε πάνω σε κάποιες αντιλήψεις που έχουν παραδοθεί ως βεβαιότητες και αυτονόητα, δεν είναι όμως. 

   Ας ρίξουμε κατ’ αρχήν ένα βλέφαρο στους όρους κλίση και πτώση. Σημασιολογικά, φαίνεται πως η πτώση συμπληρώνει την κλίση: εάν κάτι δεν κλίνει, δεν πέφτει· για να υπάρξει πτώση, πρέπει να υπάρξει κλίση. Στρἐφω την προσοχἠ μου,  και την προσοχή σας, στην αρχική σημασία των όρων κλίση και πτώση. Διότι οι λέξεις αυτές, πριν υιοθετηθούν από τον γραμματικό Διονύσιο τον Θράκα (Α΄ αιώνας π. Χ.), ήταν λέξεις της καθομιλουμένης. Κλίσις σήμαινε αρχικά ξάπλωμα (πρβλ. κλίνη, κρεβάτι!), ενώ η πτώσις δήλωνε αυτό που δηλώνει και σήμερα η πτώση: το πέσιμο από ψηλά ή την όρθια στάση. Είναι σαφές και βέβαιο ότι και η κλίσις, το ξάπλωμα, υπονοεί την όρθια στάση: είμαι όρθιος και ξαπλώνω (κλίνω).

    Εάν λοιπόν η κλίση και η πτώση προϋποθέτουν ένα αρχικό σημείο από το οποίο απομακρινόμαστε, το οποίο είναι η όρθια στάση, τότε, πέραν της καθημερινότητας και της καθομιλουμένης, θα πρέπει και στο επίπεδο της Γραμματικής να υπάρχει κάτι από το οποίο απομακρινόμαστε, αποκλίνουμε, πέφτουμε – έτσι δεν είναι; Έτσι, είναι, φίλες και φίλοι. Ποιό είναι αυτό το σημείο; Ποια είναι η (γραμματική) όρθια στάση των ονομάτων; 

       Εἱναι η Ονομαστική, φίλες και φίλοι. Κατά συνέπεια, η Ονομαστική δεν είναι πτώση, κατά συνέπεια, δεν κλίνεται!  Τί είναι; Η Κλητική; Ούτε η Κλητική είναι πτώση!  Και τί είναι; Και γιατί τις εκλαμβάνουμε ως πτώσεις; Ποιός ευθύνεται γι΄ αυτό το παράδοξο; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Δεν υπάρχει κανένα λάθος στον τίτλο του σημερινού σημειώματος – πρόκειται για λογοπαίγνιο και υπαινιγμό. Εφόσον ο έλεγχος προήλθε από τό έλεγχος,  που σήμαινε ‘ρεζίλι’, όπως διαβάζουμε στην Ιλιάδα, τότε  μας επιτρέπεται να διαβάσουμε τη φράση ως εξής:

είναι δυνατό το απόλυτο ρεζίλι της ανυπακοής;

είναι δυνατός ο απόλυτος έλεγχος της ανυπακοής;

    Το πρώτο ερώτημα διατυπώνεται από τη σκοπιά του Κυρίου μιας και η ανυπακοή γι’ αυτόν είναι το απόλυτο ρεζίλι. Θα μπορούσαμε όμως να το διατυπώσουμε και εμείς ως φίλτατα διακείμενοι προς την αποδιοργάνωση, την σπουδαιογελοιότητα και το τρολάρισμα. Συγχωριανός μου ναυτικός, που επιβίωσε μετά από ναυάγιο και τριήμερο μούλιασμα στην Ερυθρά θάλασσα, όπου τον μάζεψαν Αιγύπτιοι ψαράδες, μου έλεγε ότι είναι κοσμογυρισμένος και κοσμοξεφτιλισμένος. Εάν για τον Κύριο η ανυπακοή είναι τό έλεγχος, το όνειδος, η καταισχύνη, η ντροπή, ο ψόγος, τότε, ναι, είμαστε ξεφτιλισμένοι. Νομίζω όμως πως δεν αρκεί: όχι ξεφτιλισμένοι, κοσμοξεφτιλισμένοι να γίνουμε, κοσμοξεφτιλισμένοι! Οπότε, το ερώτημα διατυπώνεται και ως εξής: είναι δυνατό ένα παγκόσμιο ρεζιλίκι του Κυρίου, είναι δυνατή μια παγκόσμια ανυπακοή;

    Και το δεύτερο ερώτημα διατυπώνεται και από τον Κύριο και από τους Υποτελείς: είναι δυνατός ο απόλυτος έλεγχος της παγκόσμιας ανυπακοής;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλημέρα

    Όλες και όλοι μεταχειριζόμαστε και γνωρίζουμε τι σημαίνει η φράση ‘υπό την αιγίδα’ (του υπουργείου Πολιτισμού, του Κράτους, του ΟΗΕ, κλπ.): υπό την προστασία, μιας και η αιγίδα είναι ασπίδα, και η ασπίδα προστατεύει. Δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι όντως η αιγίδα είναι ασπίδα. Και όμως, φίλες και φίλοι! Σήμερα θα δείξω ότι η αιγίδα δεν είναι ασπίδα! Τίνος είναι αυτή η αιγίδα, η ασπίδα; Ποιος είναι αυτός που παρέχει προστασία; Η απάντηση; Η αιγίδα, ως όπλο,  ανήκει πάντα σε κάποιον ισχυρό μηχανισμό του Κράτους ή κάποιας άλλης οργάνωσης σχετιζόμενης με αυτό. Η σημασία αυτή προέρχεται από το γεγονός ότι την αιγίδα την κρατούν στην Ιλιάδα θεοί, τρεις ισχυροί θεοί. Το ισχυρότερο όπλο του Δία είναι ο κεραυνός· διαθέτει όμως και αιγίδα, ασπίδα. Η ασπίδα όμως είναι αμυντικό όπλο και οι θεοί δεν έχουν, δεν μπορεί να έχουν αμυντικά όπλα! Τι να τα κάνουν; Τι να την κάνει την ασπίδα-αιγίδα ο Ζεύς; Αυτή είναι η ένστασή μου – και απαιτεί μια εξήγηση!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Στο προηγούμενο σημείωμα μελετήσαμε το επίθετο έτοιμος και διαπιστώσαμε ότι στο ε -(τοιμος) λανθάνει το μόρφημα es, το οποίο σημαίνει “υπάρχω, είμαι”· διατυπώσαμε επίσης το συμπέρασμα ότι ”έτοιμος” σημαἰνει “είναι (ε-) αυτός  εκεί (-τοι-) για να κάνει (κάτι)(-μος)”  και εικάσαμε ότι αυτός είναι ο ήρωας ποιμένας, ὀτι βρίσκεται εκεί, στο πεδίο της μάχης για να πολεμήσει. Σήμερα θα εξετάσουμε αυτή την εικασία.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα καταπιαστούμε με τη λέξη έτοιμος·  η μελέτη της  θα μας βοηθήσει να μάθουμε πολλά για τον Κύριο, μιας και είναι δική Του η λέξη. Ο Κύριος είναι έτοιμος σημαίνει ‘ο Κύριος είναι ετοιμοπόλεμος’ , είναι προετοιμασμένος για πόλεμο. Αφορμή για το σημερινό σημείωμα είναι οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Κράτους των τελευταίων μηνών και ημερών (Ξένιος Ζεύς, Villa Amalia, κλπ), οι στρατιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες γίνονται για να εκδιωχθούν από μια περιοχή οι τελευταίες δυνάμεις ηττημένου, ή θεωρουμένου ως ηττημένου,  αντιπάλου. Ο Κύριος δεν είναι απλώς  πολεμιστής, είναι πολεμιστής που προετοιμάζεται διαρκώς και συνεχώς, ο Κύριος είναι πάντα ετοιμοπόλεμος πολεμιστής.

Continue reading →

Οι αρχαιότερες μαρτυρίες του όρου “αγών” δείχνουν ότι οι πρώτες σημασίες της λέξης δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τις σημερινές αντίστοιχες. Η λέξη “αγώνας” στις μέρες μας σημαίνει άλλοτε την έντονη ή επίπονη προσπάθεια που κάνουμε για να πραγματοποιήσουμε κάποιο δύσκολο ή αξιόλογο σκοπό και άλλοτε κάποιας μορφής σύγκρουση ή και την προσπάθεια που κάνουμε για να νικήσουμε. Λέμε, λ.χ., πως έκανε αγώνα για να μεγαλώσει τα παιδιά της, ο αγώνας τώρα δικαιώνεται, οι αγώνες του ελληνικού έθνους για την ελευθερία, έχουμε αναλάβει την διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων, αγώνας δρόμου, θα τον δούμε τον αγώνα; Ποιές ήταν όμως οι αρχαιότερες σημασίες του όρου; Πώς απέκτησε τις σημασίες που έχει σήμερα; Πώς ο όρος απέκτησε την σημασία του αγωνίσματος, της αθλητικής σύγκρουσης;

Ο όρος “αγών” απαντά 23 φορές στην Ιλιάδα (πάντα στον ενικό) και 6 στην Οδύσσεια (μια φορά στον πληθυντικό). Στην ραψωδία Ψ απαντά 15 φορές. Εκεί διαβάζουμε για τους πρώτους αθλητικούς αγώνες του δυτικού πολιτισμού. Ο όρος όμως δεν έχει καμία σχέση με τον αθλητισμό.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

‘ Η έρευνα που κάνω τώρα είναι μια αρχαιολογία της προσταγής, είναι μια απόπειρα επιστροφής προς τα πίσω για να κατανοήσω ποιο είναι το νόημα της προσταγής σήμερα.’

Αυτά λέει ο Giorgio Agaben στον Άκη Γαβριηλίδη στην συνέντευξη-συζήτηση που σας έλεγα χτες. Κλείνοντας τη συζήτηση, ο Γαβριηλίδης ευχαριστεί τον Αγκάμπεν ως εξής:

‘Κύριε Αγκάμπεν σας ευχαριστούμε πολύ και ελπίζουμε κάποια από αυτά να τα διατυπώσετε και γραπτά σε άρθρα ή βιβλία σας ώστε να μεταφραστούν και στα ελληνικά, ή σε άλλες γλώσσες, και να τα διαβάσουμε’.

Περιμένω κι εγώ με λαχτάρα να διαβάσω για τα ζητήματα που θίγει στη συνέντευξη ο Αγκάμπεν – είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος ότι θα μάθω πολλά που δεν γνωρίζω και θα σκεφτώ πολλά που δεν έχω σκεφτεί, κυρίως  πάνω στο ζήτημα της προσταγής. Ο Αγκάμπεν διαπιστώνει ότι ενώ έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για την υπακοή, το ζήτημα της προσταγής είναι ένα αντικείμενο έρευνας σχεδόν ανεξερεύνητο. Θα έλεγα ότι, αν και έχουν γραφτεί πολλά γιατην υπακοή, την εθελοδουλεία, την υποτέλεια, υπάρχουν πολλές πτυχές του ζητήματος που δεν έχουν προσεγγιστεί. Διότι, εάν έχουμε πολλά να ερευνήσουμε για την προσταγή, θα έχουμε και πολλά να πούμε και για την υπακοή! Η έρευνα για την προσταγή θα φωτίσει πτυχές της υπακοής που δεν έχουμε ερευνήσει. Και απομένει να εξετάσουμε την προσταγή σε σχέση με την υπακοή, ή την υπακοή σε σχέση με την προσταγή, και όχι μεμονωμένα και άρα αποσπασματικά.

Continue reading →

Φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα καταπιαστούμε με τα προβλήματα φωνητικής που εμφανίζει η ανάγνωση της μινωικής σφραγίδας και αύριο θα τελειώσουμε με μια εξέταση ζητημάτων γραφής και ανάγνωσης που επιχειρεί ο γλωσσολόγος-ιστορικός Γεώργιος  Πολύμερος. Μιας και η φωνητική είναι κι αυτή ένα πολύ λεπτό ζήτημα, θα κάνω μια σύντομη εισαγωγή για να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε την ανάγνωση που επιχειρείται.

Ας υποθέσουμε ότι ένας  νεοέλληνας, πάρα πολύ χαμηλού, πολύ χαμηλού, χαμηλού, μετρίου, μέσου, ανώτερου, υψηλού, πολύ υψηλού, πάρα πολύ υψηλού μορφωτικού επιπέδου, ανοίγει τους Αχαρνείς του Αριστοφάνη κι αρχίζει να διαβάζει τους πρώτους τέσσερις στίχους.

Ὅσα δή δέδηγμαι τήν ἐμαυτοῦ  καρδίαν,     

ἥσθην δέ βαιά, πάνυ δέ βαιά, τέτταρα·  

ἅ δ΄ ὠδυνήθην ψαμμακοσιογάργαρα.  

φέρ’ ἴδω, τί δ’ ἥσθην ἄξιον χαιρηδόνος;

Τι θα καταλάβει; Δε θα καταλάβει τίποτα! Θα αναγνωρίσει κάποιες λέξεις αλλά το πόσες και ποιες θα είναι θα προσδιοριστεί από το μέγεθος του πολιτιστικού και μορφωτικού κεφαλαίου που διαθέτει. Ένας αγρότης ενδέχεται να αναγνωρίσει τις λέξεις όσα και καρδίαν κι  ένας γιατρός άλλες δύο (τέτταρα, άξιον), όλοι μα όλοι δεν θα καταλάβουν τι λέει ο Αριστοφάνης. Αυτό το δέδηγμαι  τί είναι; ἥσθην,  τι σημαίνει; Ψαμμακοσιογάργαρα; Χαιρηδόνος; Για να καταλάβουν θα πρέπει να ανοίξουν μια μετάφραση, από τις πολλές που έχουν γίνει για τους Αχαρνείς. Εάν διάβαζε τη μετάφραση του Χρ. Χρηστίδη, θα καταλάβαινε:

 Αχ, πόσες πίκρες την καρδιά μου έχουν σπαράξει!  

Είν’ οι χαρές μου λιγοστές, τέσσερις μόνο,      

ενώ οι πόνοι που ‘νιωσα βουνά από άμμο. 

Ας δω τι χάρηκα που τη χαρά ν’ αξίζει;

 Εάν ο Αριστοφάνης ζωντάνευε και καθόταν μεταξύ των θεατών της Επιδαύρου κι άκουγε αυτά τα λόγια από το στόμα του ηθοποιού, τι θα καταλάβαινε; Απολύτως τίποτα! Γιατί δεν καταλαβαίνουμε τα αρχαία ελληνικά κείμενα και πρέπει να τα μεταφράσουμε; Ένας που δεν γνωρίζει αγγλικά δεν θα καταλάβει τον Μακμπέθ του Σέξπυρ – ένας που δεν γνωρίζει αρχαία ελληνικά , δεν θα καταλάβει τον Αριστοφάνη. Αλλά και αρχαία ελληνικά να γνωρίζει πάλι θα δυσκολευτεί, όπως θα δυσκολευτεί κι ένας φοιτητής φιλολογίας κι ένας καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο και θα καταφύγει σε βοηθήματα.

Continue reading →

[Κυριακή, 24 Ιουνίου]

Σήμερα,  φίλες  και φίλοι, θα ελέγξουμε τη σύνταξη της πρότασης λήρ’ ή μώμ’ ώχου, κι αύριο θα δούμε τα φωνητικά προβλήματα που παρουσιάζει. Θα κάνω ένα διάλειμμα μιας βδομάδας, λόγω υγείας, δε θα γράψω τίποτα και θα επανέλθω με την εξέταση της δεύτερης και τρίτης ανάγνωσης και με τη διατύπωση κάποιων σκέψεων σχετικά με την αποκρυπτογράφηση της κρητικής ιερογλυφικής και της Γραμμικής Α΄ που επιχειρεί ο Γ. Πολύμερος, γλωσσολόγος-ιστορικός.

Μιας και το ζήτημα της σύνταξης είναι ιδιαίτερα λεπτό, απαιτεί δηλαδή έναν ιδιαίτερο χειρισμό στην αντιμετώπισή του, χρειάζεται  με άλλα λόγια ιδιαίτερη προσοχή και ακρίβεια, θα διατυπώσω κάποιες σκέψεις για να μπορέσουμε και να κατανοήσουμε κάποια πράγματα και, άρα, να συννενοηθούμε.

 1. Τη φράση ο ήλιος καίει για μας τους γκέι θα μπορούσαμε να τη διατυπώσουμε με πολλούς τρόπους. Καίει ο ήλιος για μας τους γκέι. Για μας τους γκέι καίει ο ήλιος. Για μας τους γκέι ο ήλιος καίει. Όλες αυτές οι προτάσεις είναι σωστές από γραμματικής πλευράς. Η σημασία τους είναι η ίδια και αυτή αλλά κάθε πρόταση έχει ιδιαίτερες παραδηλώσεις, παρασημάνσεις που τις δημιουργεί η τάξη των λέξεων. Εάν σας πω ότι είχα κάτι λεφτουδάκια και αγόρασα ένα οικοπεδάκι, θα καταλάβετε, χωρίς να το διατυπώσω ρητά, ότι τα λεφτά ήταν λίγα, τα μάζεψα σιγά σιγά και ότι το οικόπεδο που αγόρασα είναι μικρό και σίγουρα όχι στην Εκάλη. Όλα αυτά που θα αντιληφθείτε χωρίς να τα δηλώσω,  είναι παραδηλώσεις, παρασημάνσεις. 

Continue reading →