το τροχοφόρο σαλόνι

Αντικείμενο του σημερινού μας σημειώματος θα είναι το σαλόνι του αυτοκίνητου, οι δυο πολυθρόνες μπροστά και ο καναπές πίσω. Δε μου πάει η καρδιά να μεταχειριστώ τη λέξη “καθίσματα”, μπροστινά και πίσω: το σαλόνι, ως γνωστόν, απαρτίζεται από αναπαυτικές πολυθρόνες και άνετους καναπέδες. Εκτός εάν φανταστούμε ένα σαλόνι μόνο με καθίσματα· έτσι, ναι, μπορώ να το δεχτώ.

Πέρα από το ότι καθόμαστε (και ο μελλοθάνατος καθόταν στην ηλεκτρική καρέκλα), το σαλόνι του αυτοκινήτου δεν έχει καμιά απολύτως ομοιότητα με το σαλόνι του σπιτιού μας. Και είναι τόσες πολλές αυτές οι διαφορές που μας ωθούν να αναρωτηθούμε εάν ο όρος “σαλόνι” είναι κυριολεξία ή μεταφορά. Πριν δώσουμε μια απάντηση, θα ήθελα να διευκρινίσω τι εννοούμε με τον όρο μεταφορά. Μεταφορά είναι ένα σχήμα λόγου με το οποίο παραβιάζουμε την φυσιολογική τάξη των πραγμάτων, χαρακτηρίζοντας ως γεγονός κάτι το οποίο στην πραγματικότητα είναι αδύνατο. Εάν πω κοιμάται το πουλάκι μου, τότε εκλαμβάνω το παιδί μου ως πουλάκι κι αυτό συνιστά παραβίαση της τάξης των πραγμάτων· εάν πω κοιμάται σαν πουλάκι, τότε συγκρίνω το παιδί μου με το πουλάκι. Τι είναι αυτό όμως που μου επιτρέπει να παραβιάσω τη λογική; Η ύπαρξη παρόμοιων στοιχείων που εντοπίζονται σε δύο πράγματα, τα οποία όμως κατά τα άλλα είναι τελείως διαφορετικά. Πράγματι, ανάμεσα σε ένα τρίχρονο παιδί και σε ένα πουλάκι υπάρχουν κάποια παρόμοια στοιχεία.

Continue reading

τι κάνουμε όταν οδηγούμε;

το πρόσθεν τιμιώτερον και αρχικώτερον

Στο “Τίμαιο” ο Πλάτων μας εξηγεί γιατί κινούμαστε κυρίως προς τα μπρος  και, επομένως, γιατί το πρόσωπο και τα μάτια  είναι μπροστά. Οι θεοί που μας έπλασαν, γράφει ο φιλόσοφος, θεώρησαν ότι “το μπροστά είναι πιο ευγενές  και ηγετικό από το πίσω”(45a)1, οπότε είναι πιο ευγενικό και ηγετικό να κινούμαστε προς τα μπρος. Έτσι, “έβαλαν το πρόσωπο μπροστά και το προίκισαν με όργανα ικανά να εκφράσουν κάθε προσδοκία της ψυχής, προνόησαν δηλαδή η φυσική θέση του ηγετικού στοιχείου να βρίσκεται μπροστά” (45b). Εάν μπορούσαμε να ρωτήσουμε τους θεούς να μας πουν γιατί το μπροστά είναι καλύτερο από το πίσω, θα μας παράπεμπαν στον Πλάτωνα, διότι ό,τι βάζει στο στόμα των θεών ο Πλάτων δεν είναι παρά δικές του γνώσεις, απόψεις και αξίες, δηλαδή απόψεις, γνώσεις και αξίες του κοινωνικού στρώματος στο οποίο ανήκε ή και όλων των κυρίαρχων στρωμάτων της αρχαιοελληνικής δουλοκτητικής κοινωνίας. Η άποψη ότι το μπροστά είναι καλύτερο από το πίσω είναι ένα από το εντονότερα χαρακτηριστικά του αρχαίου ελληνικού δουλοκτητικού πολιτισμού και, συνεπώς, του δυτικού πολιτισμού. Είναι καλύτερο να είσαι μπροστά, να πηγαίνεις μπροστά, να βλέπεις μπροστά. Ποιες είναι οι ρίζες αυτής της πανάρχαιης αντίληψης;

Continue reading