φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα, όσο κρύο κι αν κάνει
Εάν συγκρίνουμε τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής με τους προκαπιταλιστικούς, θα παρατηρήσουμε ότι εμφανίζει πολλά κοινά στοιχεία περισσότερο με τον ποιμενικό τρόπο παραγωγής παρά με τον δουλοκτητικό ή φεουδαρχικό. Το εργοστάσιο είναι ένα μαντρί και οι υποτελείς Παραγωγοί ιnstrumenta vocalia, ομιλούντα εργαλεία, και δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο Μαρξ στο Κεφάλαιο το έχει προσέξει, περιοριζόμενος όμως σε σε σποραδικές παρομοιώσεις – τις οποίες και θα μελετήσουμε μόλις μας δοθεί ευκαιρία. Και στους δύο αυτούς τρόπους παραγωγής, η αρπαγή γίνεται με τη βία (διαρκής ”πρωταρχική” συσσώρευση) και την απάτη (εμπόρευμα, χρήμα, πίστωση), η αναπαραγωγή της κοινωνίας βασίζεται στον ανταγωνισμό που επιφέρει την εξόντωση των ανταγωνιζομένων (ανταγωνισμός μεταξύ των κεφαλαίων και μεταξύ καπιταλιστών και εργατών) μέσω της κρίσης , κι αν αυτή δεν αρκεί, μέσω του πολέμου. Ο φασισμός είναι μια αναβίωση του ποιμενισμού υπό καπιταλιστικές συνθήκες.
Ένα άλλο κοινό σημείο είναι η εργαλειοφαγία, η καταστροφή, η απαξίωση των εργαλείων. Υπάρχουν μόνο δυο τρόποι παραγωγής που έχουν την τάση να καταστρέφουν, να τρώνε τα εργαλεία τους: ο ποιμενικός και ο καπιταλιστικός. Τυχαίο; Δε νομίζω. Με αυτό το ζήτημα θα ασχοληθούμε σήμερα. Οι μαρξιστές δεν ασχολούνται, ούτε οι αναρχικοί. Τι να κάνουμε, θα ασχοληθεί η High Scool of Bad Arts. . .
Θα αρχίσουμε με την διασαφήνιση της έννοιας ‘ηθική φθορά της μηχανής’. Τι είναι αυτή; Γράφει λοιπόν ο Μαρξ (Τόμος Α’, Μέρος Τέταρτο. Κεφάλαιο Δέκατο Τρίτο, υποκ. β’) ότι ‘η υλική φθορά της μηχανής είναι διπλή. Η μία πηγάζει από τη χρήση της. . .’, μιας και είναι κατασκευασμένη με φθαρτά υλικά. Υπάρχει όμως και μια άλλη φθορά, η ηθική φθορά. Ας υποθέσουμε ότι ένας καπιταλιστής έχει μια μηχανή που παράγει νήμα και συγκεκριμένα 1οο κιλά την ώρα, την έχει αγοράσει πριν από ένα χρόνο έναντι χ χρηματικού ποσού. Η μηχανή δεν έχει πρόβλημα, είναι καινούργια, παράγει περισσότερο νήμα από την προηγούμενη, όλα πάνε ρολόι. Σκάει μύτη όμως στην αγορά μια μηχανή που παράγει 50% παραπάνω νήμα και είναι ακριβή. Ο καπιταλιστής μας θα κόψει τον κώλο του και πάει να αγοράσει την καινούρια μηχανή, εάν δεν θέλει να του κλείσουν το σπίτι οι ανταγωνιστές του. Τη μηχανή που έχει θα την πετάξει, κι ας είναι καινούρια. Είναι βέβαιος ότι παρ’ όλη τη ζημιά θα βγεί κερδισμένος, μιας και θα μπορεί να πουλά φθηνότερα το νήμα του και να έχει το πλεονέκτημα στην αγορά. Αυτή είναι η ηθική φθορά. (‘Neben dem materiellen unterliegt die Maschine aber auch sozusagen moralischen Verscliess. Sie verliert Tauschwertin Maee, worin entweder Maschinen derselben Kunstruktion wohlweiler reproduziert werder konnen oder bessre Maschinen konkurrirend neben sie treten’).
Αλλά ο καπιταλισμός καταστρέφει και τα εργαλεία που παράγει και με έναν άλλο τρόπο. Ενσωματώνει συνειδητά και προγραμματισμένα τη φθορά μέσα στα διαρκή καταναλωτικά εμπορεύματα που πουλάει για να πουλάει συνεχώς και περισσότερα: η διάρκεια ζωής των οικιακών πλυντηρίων ήταν 20 χρόνια, κατέβηκε στα 10 και τώρα στα 5 παρουσιάζουν προβλήματα. Όταν το 1932 η Φίλιπς, εάν δεν κάνω λάθος, κατασκεύασε ηλεκτρικούς λαμπτήρες που η διάρκεια ζωής τους ήταν 10.000 ώρες. Τώρα, μετά από τόσες δεκαετίες επιστήμης και τεχνολογίας αντί να γίνουν 20 ή και 30.000 ώρες έπεσε στις 1.500!
Και βέβαια δεν πρέπει να λησμονούμε και τη διαρκή αντικατάσταση, άρα και απαξίωση των εργαλείων-καταναλωτικών αγαθών από νέα (αυτοκίνητα, κινητά, τηλεοράσεις κλπ).
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των κεφαλαίων εξαναγκάζει τους καπιταλιστές να καταστρέφουν τα εργαλεία τους, είτε πρόκειται για τις εργαλειομηχανές με τις οποίες παράγουν τα εμπορεύματα τους είτε για την καταστροφή (ενσωματωμένη φθορά, αντικατάσταση από νέα μοντέλα) ενός μεγάλου μέρους αυτών των εμπορευμάτων.
Στον φεουδαρχικό και τον δουλοκτηρικό τρόπο παραγωγής τα εργαλεία είναι αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας: η επιδίωξη των παραγωγών και των χρηστών είναι η μεγαλύτερη δυνατή διαρκεια της ζωής τους, η διαρκής συντήρηση και επιδιόρθωση.Τι γίνεται όμως στον ποιμενικό τρόπο παραγωγής; Ποια είναι η ιδιαιτερότητά του;
Ο ποιμενικός τρόπος παραγωγής εμφανίζει ένα χαρακτηριστικό που τον ξεχωρίζει από όλους τους άλλους τρόπους παραγωγής: τα μέσα εργασίας, τα εργαλεία, ταυτίζονται με το αντικείμενο της εργασίας! Όταν καλλιεργούμε τη γη με το σκαλιστήρι, υπάρχει διάκριση του μέσου της εργασίας με το αντικείμενο της εργασίας: το σκαλιστήρι από τη μια, η γη από την άλλη. Επειδή διακρίνονται, μπορούν και να αλλάξουν και να εξελιχθούν. Το σκαλιστήρι να γίνει αλέτρι και το αλέτρι, τρακτέρ θεόρατο και μάλιστα τηλεκατευθυνόμενο! Όταν άρχισαν να καλλιεργούν οι άνθρωποι το καλαμπόκι, παρήγαγε 7-8 σπόρια και τώρα παράγει πάνω από 200 σπόρια! Ένα στρέμμα παρήγαγε 50-150 κιλά σιτάρι, τώρα μπορεί να ξεπεράσει τα 600 κιλά!
Στον ποιμενικό τρόπο παραγωγής όμως το εργαλείο και το αντικείμενο εργασίας είναι το ίδιο: το εκτρεφόεμενο ζώο, η κατσίκα ας πούμε. Η κατσίκα παράγει τη τροφή, είναι εργαλείο και προϊόν μαζί. Δεν μπορεί να υπάρξει καμιά επέμβαση στη φύση: η κατσίκα γεννούσε και γεννάει δυο κατσικάκια ανώ από την άλλη αδύνατη ήταν και η επέμβαση στη γη: εάν δεν υπάρχει χορτάρι, τα εργαλεία θα πεθάνουν και μαζί με αυτά και το προϊόν της εργασίας.
Και συνέβαινε πολύ συχνά να μην υπάρχει χορτάρι λόγω της στενοχωρίας και της υπερβόσκησης. Έτσι, οι ποιμένες αναγκάζονταν να τρώνε τα ίδια τους τα εργαλεία: τα θηλυκά ζώα αναπαραγωγής τα οποία παρείχαν το κρέας με τα ζώα που γεννούσαν. Και χωρίς εργαλεία καμιά κοινωνία δεν μπορεί να αναπαραχθεί. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να αρπάξει τον πλούτο του γειτονικού ποιμενικού γένους, διώχνοντας ή εξοντώνοντας τα μέλη του. Την κατανάλωση αυτή των ζβντανών εργαλείων την αποκαλώ ποιμενική εργαλειοφαγία.
Η ποιμενική εργαλειοφαγία έχει αφήσει αποτυπώματα, ρητά και υπόρρητα, στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Είναι ένα θέμα το οποίο θα παρουσιάσουμε διεξοδικά μόλις μας δοθεί η ευκαιρία, αλλά προκαταβολικά μπορούμε να πούμε μερικά πράγματα. Η εργαλειοφαγία είναι μια λύση όταν υπάρχει μείωση της τροφής, των εργαλείων δηλαδή, μια μείωση που επιφέρει πείνα, ασθένειες, έριδες, μίση, με λίγα λόγια τον όλεθρο και την καταστροφή. Δεν παραξενευόμαστε λοιπόν που παρατηρούμε ότι οι λέξεις ολίγος, λιμός (πείνα), λοιμός (ασθένεια) και λοιγός (όλεθρος, καταστροφή) προέρχονται από τις συγγενικές ρίζες (πρωτογενή μορφήματα) lei-, loi και , li- . που η αρχική τους σημασία ήταν ‘μαρασμός, φθίση, μείωση, ελάττωση’. Στη λέξη μίσος εντοπίζουμε τη ρίζα που εντοπίζουμε και στο συγκριτικού νβαθμού επίθετο μείων (<mei-: ελάττωση, μείωση). Μίσος είναι η έχθρα που προέρχεται από τη μείωση. τηη ελάττωση της τροφής, ενώ αγάπη σημαίνει την πολλή τροφή (άγαν πα-, πρβλ. πατέομαι: τρώω, τρέφομαι). Η έλλειψη της τροφής προκαλεί ταλαιπωρία, κούραση και πόνο και δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι λέξεις πείνα, που σημαίνει έλλειψη, πενία (ένδεια) και πόνος (μόχθος, ταλαιπωρία, πόνος,. οδύνη) προέρχονται από την ίδια ρίζα πεν-/πον-.
Η βούβρωστις είναι μια λέξη που αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο την (ποιμενικής προέλευσης) εργαλειοφαγία. Πρόκειται για μια αρχαία λέξη, απαντάται στην Ιλιάδα ( Ω 532) και σημαίνει τη μεγάλη πείνα, τον μεγάλο και τρομακτικό λιμό. Η ίδια η λέξη όμως μας λέει με σαφήνεια ότι η αρχική σημασία ήταν το φάγωμα του βοδιού ή των βοδιών. Γιατί όμως το φάγωμα του βοδιού να δηλώνει τη μεγάλη πείνα, την παντελή έλλειψη της τροφής;
Για ποιο βόδι πρόκειται; Πρόκειται για ένα ζώο εργαλείο, για ένα ζώο έλξης, πρόκειται για τον αροτήρα βουν, για το βόδι που τραβούσε το αλέτρι, ζώο ανεκτίμητης αξίας για το όργωμα των χωραφιών. Το φάγωμα αυτών των βοδιών ήταν μια λύση απελπισίας: προσωρινά αντιμετωπίζεται το πρόβλημα αλλά μακροπρόθεσμα η κατάσταση θα χειροτερέψει χωρίς την ύπαρξη των εργαλείων
Εάν επιχειρούσαμε να συνοψίζουμε το Κεφάλαιο του Κ. Μαρξ σε μια πρόταση, αυτή θα μπορούσε να ήταν κι αυτή:
προσωρινά αντιμετωπίζεται το πρόβλημα αλλά μακροπρόθεσμα η κατάσταση θα χειροτερέψει.
Μήπως σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε σήμερα;
Οι καπιταλιστές τα φάγανε τα βόδια τους.
Σχολιάστε ελεύθερα!