in Κυριαρχική, Πλάτων, ποιμενικός τρόπος σκέψης

εισαγωγή στον Ιππία Ελάττονα (3): ο Ἀγαθός είναι ο Δυνατός (ισχυρός), το ἀγαθόν είναι η ισχύς

το γερικο δεντρο (της Αποστολίας)

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα    

    Μερικές φορές οι ειδικοί που ασχολούνται με τη μελέτη και τη μετάφραση αρχαίων ελληνικών κειμένων διαπράττουν κάποιες τερατώδεις μαλακιούλες που περνάνε απαρατήρητες διότι είτε δεν επισημαίνονται, τις περισσότερες φορές, είτε αυτοί, αυτές που τις επισημαίνουν δεν τολμούν να υψώσουν τον τόνο της φωνής τους –  αν τον υψώσουν η ακαδημαϊκή τους σταδιοδρομία θα λήξει άκομψα, λίαν επιεικώς.  Δύο είναι αυτές οι μαλακιούλες: πρώτον, δεν μεταφράζουν λέξεις

 

 που πρέπει να μεταφραστούν κι ένας αναγνώστης που δεν είναι ειδικός δεν θα τις κατανοήσει ακόμα κι αν είναι απόφοιτος της Νομικής, του Πολυτεχνείου ή της Ιατρικής. Ένα πρόσφατο καραμπινάτο κρούσμα αυτής της μαλακιούλας  είναι η μετάφραση της Ιλιάδας από τον Δ. Μαρωνίτη, την οποία έχουμε ήδη εξετάσει. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για συνειδητή επιλογή· το κίνητρο είναι η εμπέδωση της ιδεολογίας ότι μία είναι η ελληνική γλώσσα –  άρα, γιατί να τις μεταφράσουμε τις λέξεις; Αν δεν έχετε διαβάσει την κριτική της μετάφρασης του Μαρωνίτη:    https://www.badarts.gr/2010/04/%cf%80%ce%b1%cf%80%cf%80%ce%ac%ce%ba%ce%b7-%cf%80%ce%b1%cf%80%cf%80%ce%ac%ce%ba%ce%b7-%ce%ad%ce%bd%ce%b1-%cf%86%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%b5%cf%81%cf%8c-%ce%b1%ce%bc%ce%ac%ce%be%ce%b9/

    Η δεύτερη μαλακιούλα:  μερικές φορές οι μεταφραστές αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα το οποίο για μένα είναι ανύπαρκτο. Εάν μεταφραστεί σωστά μια λέξη, η απόδοση θα συγκροτεί ένα νόημα το οποίο είναι απαράδεκτο για την ιδεολογία του μεταφραστή, για την εικόνα που έχει σχηματίσει για το κείμενο, τον συγγραφέα, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Έχουμε ασχοληθεί με μια τέτοια περίπτωση. Πρόκειται για τη μετάφραση της λέξης έργω σε κάποιο σημείο του Επιτάφιου του Περικλέους από τον Ν. Μ. Σκουτερόπουλο. Εκεί πέρα ο Θουκυδίδης γράφει ότι δεν είναι ντροπή να θέλει κάποιος να γίνει πλούσιος έργω αλλά το έργω εδώ δεν είναι η εργασία αλλά ο πόλεμος, η εργασία του πολέμου. Είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι πρέπει να μεταφραστεί (να γίνει πλούσιος) με τον πόλεμο διότι αφενός αυτή είναι η κεντρική ιδέα του Επιταφίου και αφετέρου όσες φορές διαβάζουμε τη λέξη έργω στον Επιτάφιο αυτή σημαίνει πάντα με τον πόλεμο. Τί να υποθέσουμε, φίλες και φίλοι;  Ότι ο φιλόλογος καθηγητής Πανεπιστημίου δεν κατάλαβε γρι ή κατάλαβε και ποιεί την νήσσαν;  Να διαβάσουν τα παιδιά μας στον Επιτάφιο ότι ο Περικλής παροτρύνει τους Αθηναίους άνδρες να γίνουν πλούσιοι με τον πόλεμο; Χριστέ και Παναγία!  Αν δεν έχετε διαβάσει την εν λόγω κριτική της μετάφρασης του καθηγητή Σκουτερόπουλου: https://www.badarts.gr/2011/12/%ce%b3%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%af-%ce%ba%cf%8d%cf%81%ce%b9%ce%b5-%cf%83%ce%ba%ce%bf%cf%85%cf%84%ce%b5%cf%81%cf%8c%cf%80%ce%bf%cf%85%ce%bb%ce%b5-%ce%b3%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%af/

  Πριν εξετάσουμε τον τερατουργηματικό τρόπο πρόσληψης και μετάφρασης του Ιππία Ελάττονα, θα ήθελα να παραθέσω την εξήγησή μου σχετικά με την απώτερη προέλευση των συνειδητών ή μη ατοπημάτων των μελετητών και μεταφραστών. Οι τύποι αυτοί έχουν σχηματίσει μια εικόνα για τον Κύριο Θεό ως ένα Θεό Καλό και Δίκαιο και μια εικόνα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό που προέρχεται από τον 19ο αιώνα, πρωτεργάτες του σχηματισμού της οποίας ήταν φιλελεύθεροι αστοί καθηγητές Πανεπιστημίων στην Αγγλία και τη Γερμανία:  δεν υπάρχει ανώτερος πολιτισμός από αυτόν της κλασικής Ελλάδας. Αυτός δεν είναι πολιτισμός, είναι πολιτισμάρα. Τί κάνουμε όμως όταν έρχεται η ώρα να μεταφράσουμε το έργω του Θουκυδίδη;  Κλάνουμε τυρί τριμμένο, κύριε Σκουτερόπουλε!

   Όσο για τον Κύριο και Θεό, αυτός είναι καλός, δίκαιος –  δεν μπορεί να είναι κακός και άδικος! Αν είναι δυνατόν! Είναι παντοδύναμος βέβαια και πανίσχυρος, χρησιμοποιεί όμως τη δύναμή Του και την Ισχύη Του για το καλό και το δίκαιο, για να μας σώσει, να μας προστατέψει! Την ευθύνη για τη διαμόρφωση αυτής της αντίληψης την φέρει ακέραια ο Πλάτων στην Ελλάδα και η Καινή Διαθήκη στην Εβραιάδα. Άλλα μας λένε για τον Κύριο η Ιλιάδα και η Παλαιά Διαθήκη!  Μας λένε ότι ο Κύρ- Θεός είναι ένας αδίστακτος εξοντωτής. Εξοντώνει πολέμιους (ξένους) και εχθρούς (ανυπάκουους Υποτελείς)! Τί έγινε όμως και ο Θεός από αδίστακτος εξοντωτής έγινε καλός και δίκαιος;  Τίποτα δεν έγινε, απολύτως τίποτα – παραμένει αδίσκτακτος:  στους Νόμους του ο Πλάτων μοιράζει την θανατική ποινή για ψύλου πήδημα λες και είναι στραγάλια –  μα την Παναγία! 

    Κάτι όμως έγινε!  Απωθήθηκε, αποσιωπήθηκε ο αδίστακτος εξοντωτής και προβλήθηκε ο καλός και ο δίκαιος.  Και έγινε αυτό διότι ο Κυρ-Θεός μπορεί να είναι αδίστακτος εξοντωτής αλλά είναι και ελεήμων και οικτίρμων και φιλάνθρωπος –  δηλαδή, αν οι Υποτελείς είναι πιστοί και αφοσιωμένοι δεν τους κόβει το κεφάλι –  τους χρειάζεται γαρ. Είναι φιλεύσπλαχνος, δεν μας ξεκοιλιάζει και πετάει αριστερά και δεξιά, στα σκυλιά,  τα σπλάχνα μας!

    Εάν προσέλθουμε στο μελετητήριο και προσλάβουμε τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, 99% κείμενα του δουλοκτήτη γαιοκτήμονα Κυρίου, απογόνου τσομπαναραίων, έχοντας στο μυαλό την αντίληψη ενός δίκαιου και ενάρετου και φιλεύσπλαχνου Θεού, και την αντίληψη ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι και γαμάω πολιτισμός, τότε, φίλες και φίλοι, θα πατήσουμε πολλές μπανανόφλουδες, θα πέσουμε και θα χτυπήσουμε –  οι πληγές και οι μώλωπες είναι εμφανείς. Εάν όμως τα προσλάβουμε έχοντας στο μυαλό την αντίληψη ότι ο Θεός είναι και αδίστακτος εξοντωτής, και κυρίως αυτό είναι, ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δεν είναι και γαμάω πολιτισμός, τότε δεν θα αντιμετωπίσουμε κανένα πρόβλημα, καμιά δυσχέρεια, καμιά παραδοξότητα, καμιά παραξενιά, κανένα αίνιγμα. Εάν τα προσλάβουμε δηλαδή από μαρξιστικής αναρχοκομμουνιστικής έποψης:  τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι κείμενα του δουλοκτήτη γαιοκτήμονα Κυρίου, δεν είναι κείμενα που τα έγραψαν γενικά και αόριστα σοφοί και μεγαλοφυείς άνθρωποι. Τελεία και παύλα μη πάρω ανάποδες κι αρχίσω τις χριστοπαναγίες. Συγχώρα με Θεούλη μου!

  Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση του ζητήματος· πρόκειται για τον τρόπο ανάγνωσης και μελέτης των κειμένων του αρχαιοέλληνος Κυρίου. Τα κείμενά Του πρέπει να τα διαβάζουμε δυο φορές –  όταν δεν χρειάζεται να τα διαβάσουμε περισσότερες. Τη πρώτη φορά τα διαβάζουμε ως αυτόνομα κείμενα και τη δεύτερη τα διαβάζουμε αφού έχουμε διαβάσει όλα τα άλλα. Όταν λέω όλα τα άλλα εννοώ είτε όλα τα άλλα του ίδιου συγγραφέα είτε όλα τα άλλα όλων των συγγραφέων. Θα τρομάξετε, αλλά έτσι είναι. Χρειάζεται πολύς χρόνος, δεκαετίες αλλά τί να κάνουμε;  

   Εάν λοιπόν διαβάσουμε τον Ιππία Ελάττονα για πρώτη φορά, έχοντας και εμείς στο μυαλό τις αντιλήψεις του καλού Θεού και του υπεργαμάτου αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, τότε θα μας φανεί παράδοξος και παράξενος και αινιγματικός. Εάν τον διαβάσουμε όμως αφού έχουμε διαβάσει όλον τον Πλάτωνα ή όλη την αρχαία ελληνική γραμματεία (μέχρι και τον Αριστοτέλη) ή και άλλα ποιμενικά κείμενα (Παλαιά Διαθήκη, Αβέστα, Μαχαμπαράτα – δεν την έχω διαβάσει) τότε οι εν λόγω αντιλήψεις θα εξανεμιστούν και θα φανεί ότι εξεταζόμενος διάλογος ούτε παράδοξος είναι ούτε παράξενος ούτε αινιγματικός. Διότι με αυτό που καταπιάνεται ο Πλάτων σε αυτόν τον διάλογο καταπιάνονται όλα τα ποιμενικά κείμενα –  αρχαία ελληνικά, εβραϊκά, περσικά, ινδικά, αραβικά και άλλα: το πυρηνικό μέλημα όλων αυτών των κειμένων είναι η ισχύς του Κυρίου, η επίδειξή της, η εξύμνησή της·  και, αναπόφευκτα,  η αναζήτηση τρόπων αύξησης της.

     Δεν είναι αναγκαίο να αναλύσουμε λεπτομερειακά τον διάλογο, φίλες και φίλοι. Αρκεί να παραθέσουμε τις τρεις χαρακτηριστικότερες θέσεις του Σωκράτη. Υποστηρίζει λοιπόν ο μέντορας και  θεωρητικός και  σύμβουλος και δάσκαλος  των ολιγαρχικών αριστοκρατών γαιοκτημόνων δουλοκτητών ότι αυτός που λέει ψέματα κι αυτός που λέει αλήθεια ταυτίζονται –  μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο. Πω πω ηθικό παράδοξο!  Εμείς, φίλες και φίλοι, είμαστε το ίδιο πρόσωπο – ο Χ φίλος μου, η Ψ φίλη μου μου λένε και αλήθειες και ψέματα;  Εγώ σας λέω και αλήθειες και ψέματα;

    Υποστηρίζει ότι αυτός που ψεύδεται συνειδητά είναι καλύτερος από αυτόν που ψεύδεται άθελά του· ο δρομέας που τρέχει αργά με τη θέλησή του είναι καλύτερος από αυτόν που τρέχει αργά παρά τη θέλησή του· ο παλαιστής που πέφτει με τη θέλησή του είναι καλύτερος από αυτόν που πέφτει παρά τη θέλησή του. Πω πω παράδοξο! Παράδοξο το α και το ω της διεξαγωγής του πολέμου!

Και, τέλος, ό διάλογος τελειώνει με τα  εξής δύο παράδοξα, παράξενα και αινιγματικά συμπεράσματα (376b). Δεν θα τα μεταφράσω εγώ –  θα παραθέσουμε τη μετάφραση του Ν. Μ. Σκουτερόπουλου –  να τος πάλι μπροστά μας ο Κύριος καθηγητής. Πρώτον: 

Είναι, επομένως, γνώρισμα του αγαθού ανθρώπου να κάνει με τη θέλησή του το κακό, και του κακού ανθρώπου να κάνει το κακό παρά τη θέλησή του, εφόσον,  βέβαια,  ο αγαθός άνθρωπος έχει αγαθή ψυχή. 

Βρε ψωλομπουκωμένε Άνδρα, μεταφράζεις το αγαθός ανήρ με το αγαθός άνθρωπος; Και το κακός ανήρ με το κακός άνθρωπος;  Όταν ο Πλάτων έγραφε ανήρ εννοούσε άνθρωπος;  Για τους ανθρώπους έγραφε ο Πλάτων, αυτούς είχε στο μυαλό του;  Όταν λες αγαθός εννοείς ενάρετος;  Γιατί δεν μεταφράζεις ενάρετος;  Τί να καταλάβω εγώ με τη μετάφραση αγαθός;  Όταν λέμε εμείς σήμερα εννοούμε τον ενάρετο;  Μόνο λίγοι θεολόγοι και φιλόλογοι το εννοούν! Ο κακός ανήρ είναι ο κακός άνθρωπος –  έλα μουνί στον τόπο σου! 

Δεύτερο και τελευταίο συμπέρασμα του Σωκράτη –  η μετάφραση πάλι του Σκουτερόπουλου:

   Επομένως, Ιππία, αυτός που εκούσια λαθεύει και κάνει άσχημα και άδικα πράγματα, εφόσον, βέβαια, υπάρχει  τέτοιος άνθρωπος, δεν είναι δυνατόν να είναι άλλος άνθρωπος παρά ο αγαθός. 

Αχ, να πεθάνω να ησυχάσω, δεν μπορώ, δεν αντέχω! Μα την Παναγία!  Αγαθός, ενάρετος δηλαδή, δίκαιος, ηθικός είναι αυτός που λαθεύει και κάνει άσχημα και άδικα πράγματα εκούσια – εμείς, εγώ, εσείς, φίλες και φίλοι, δεν λαθεύουμε με τη θέλησή μας, δεν κάνουμε άσχημα και άδικα πράγματα με τη θέλησή μας, άρα, δεν είμαστε αγαθοί, ενάρετοι, καλοί, δίκαιοι. Εάν εμείς αυτά όλα δεν τα κάνουμε με τη θέλησή μας, ποιος τα κάνει, γαμώ τη σκατωμένη κωλοτρυπίδα του Θεού; 

Μα ο Κύριος, φίλες και φίλοι, ποιός άλλος; Για να θολώσει τα νερά, για να μας ρίξει στάχτη στα μάτια, ο Πλάτων κάνει μια απενενοημένη προσπάθεια να κρύψει τον Κύριο με τη φράση εφόσον, βέβαια, υπάρχει τέτοιος άνθρωπος (είπερ τίς έστιν ούτος!) Μπα, δεν υπάρχει, Πλάτων,  κανένας τέτοιος άνθρωπος, μην ανησυχείς, δεν τον πήραμε χαμπάρι! Αν μεταφράσουμε τη λέξη αγαθός με το δυνατός (πλατωνικός όρος), ισχυρός, γενναίος, εννοείται άνδρας, και τη λέξη κακός με αυτό που εννοούσε ο Πλάτων και οι άλλοι γαιοκτήμονες και όλοι οι αρχαίοι Έλληνες, δηλαδή με το δειλός, ανίσχυρος, αδύναμος τότε το νόημα είναι διαυγέστατο και δεν υπάρχει κανένα παράδοξο, καμιά παραξενιά, κανένα αίνιγμα.

   Πρέπει να βάλω τα ψωμιά στο φούρνο. Αύριο πάλι. Αραχτοί και σήμερα –  έβρεχε όλη τη νύχτα – θα έχουμε νερά το καλοκαίρι!

 

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Αγαπητέ Αθανάσιε. Μα το διάολο έχεις δίκιο, όσον αφορά τον Ιππία τουλάχιστον! Το θέμα απλά γίνεται περίπλοκον, αν κάποιος δεχτεί πως είναι αναγκαίο να γίνει ομοίωμα, ενίοτε και σκιάχτρο αυτού του κυρίαρχου ανδρός. Και μιλώ για την “δικτατορία του προλεταριάτου”. Μα θα πεις ”βρε άνθρωπε πως σου ρθε βραδιάτικα να ενώσεις αυτή την αμφισβητούμενη έννοια με τον διάλογο αυτό;”. Μα Αθανάσιε αν ο Κύριος είναι τόσο “κακός” μπορεί κανείς να είναι τόσο “καλός” απέναντί του; Αν ο Κύριος τα λέει τόσο ώμα, και μαλλον έχεις δίκιο, και πάψουμε να μπερδευομαστε με τις μαλακιούλες των “φιλισταίων” μεταφραστών, πως να τον αντιπαλέψεις; Σε τελική ανάλυση ένας κακός εχθρός των τσομπάνηδων είναι ο Λύκος ή ακόμα και η Αρκούδα.

  2. Μα, Γιάννη, εδώ πέρα, στην Κακιά Σχολή, μελετάμε τα κείμενα του Κυρίου ημών για να γνωρίσουμε τον εχθρό μας, όχι να γίνουμε ακαδημαϊκοί. Και θέλουμε να τον γνωρίσουμε για να τον νικήσουμε, γιατί αν δεν τον νικήσουμε όσους δεν θα σφάξει θα τους κάνει σκλάβους στα επόμενα πέντε δέκα χρόνια. Ζούμε τη μετάβαση (‘κρίση’)σε μια κοινωνική κατάσταση, τη φρίκη της οποίας δεν αντιλαμβανόμαστε. Να τον νικήσουμε όμως με τέτοιο τρόπο που να μην βάλουμε άλλους Κυρίους στο κεφάλι μας. Ναι, αυτό που λεγαμε κάποτε, και μερικοί συνεχίζουν να το λένε, δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι παρά η νίκη των Υποτελών και η υπεράσπιση της νίκης, μιας νίκης όμως χωρίς όπλα, χωρίς την κατάκτηση του Κράτους, χωρίς ένα κόμμα-Κράτος : μόνο αν πάψουμε να είμαστε προλετάριοι θα μπορέσουμε να νικήσουμε τον Κύριο.

  3. Μας τον έκανες φτερά και πούπουλα τον θείο Πλάτωνα Αθανάσιε. Γήινος σαν το χώμα που πιάνουμε και πατάμε.

  4. Ευχαριστώ σε, ω Διόγενες, για τα καλά σου λόγια. Πήξαμε στην εξιδανίκευση και την ωραιοποίηση! Δεν είναι καιρός πια να προσεγγίσουμε την αρχαία ελληνική γραμματεία με τη δική μας ματιά. Ὀσο περνάει ο καιρός αντιλαμβάνομαι ότι πρόκειται για πολύ γόνιμη ματιά – ελπίζω να τη συνεχίσουν άλλοι κι άλλες, νεώτεροι και νεώτερες. Θα είμαι πολύ ευχαριστημένος εάν η δική μου ματιά αναδειχτεί απλά μαγιά.