in εισαγωγή την Ιστορία της Φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου

η προέλευση και η επιδίωξη του ορισμού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθώ με την προέλευση, την καταγωγή, τη γένεση του ορισμού και θα δείξω ότι ο ορισμός προήλθε από την επιθυμία ενίσχυσης της Κυριαρχίας και κατόπιν χρησιμοποιήθηκε ως μέσον καθυπόταξης της φύσης μέσω της αύξησης της γνώσης. Ο ορισμός είναι ένα από τα εντονότερα χαρακτηριστικά του δυτικού τρόπου σκέψης, του δυτικού πολιτισμού, τουτέστιν της δυτικής Κυριαρχίας. Ο ορισμός είναι πανταχού παρών – πρόκειται για την αυτοκρατορία του ορισμού. Αν δεν κάνω λάθος, και μου φαίνεται πως δεν κάνω, μόνο ο δυτικός πολιτισμός διαθέτει ορισμούς, κανένας άλλος! Εάν μπορούσαμε να ρωτήσουμε έναν τροφοσυλλέκτη ή έναν κινέζο χωρικό, τι είναι γάτα, δεν θα μπορέσει να κατανοήσει το ερώτημα. Η γάτα είναι γάτα, τι άλλο να είναι;

ΚΑΘΕ φορά που προφέρουμε τη λέξη γάτα (το σημαίνον) δεν σχηματίζουμε μόνο μια εικόνα (το σημαινόμενο) αλλά ασυναίσθητα, ασύνειδα συνοδεύουμε νοερά την εικόνα με έναν ορισμό, τον οποίο είμαστε σε θέση ανά πάσα στιγμή να εκφέρουμε: η γάτα είναι ένα θηλαστικό τετράποδο που κάνει νιάου νιάου! (Τι κάνει στα κεραμίδια νιάου νιάου;) Ορισμός είναι κι αυτός!  Ο ορισμός έχει αποικίσει τον εγκέφαλό μας, τη σκέψη μας, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτόν, δεν μπορούμε, και δεν μας επιτρέπεται, να απαλλαγούμε από αυτόν. Ο ορισμός μας φαίνεται κάτι φυσιολογικό, κάτι αυτονόητο, κάτι που όλοι οι άνθρωποι όλων των κοινωνιών διέθεταν. Κι όμως! Ο ορισμός έχει ημερομηνία γέννησης, είναι ένα ιστορικό φαινόμενο, και έχει και πατέρα. Τον Πλάτωνα. Ο ορισμός είναι τέκνο της δυτικής φιλοσοφίας, της δυτικής Κυριαρχίας.

Ο ορισμός εμφανίζεται την εικοσαετία 400-380 π. Χ. στην αρχαία Αθήνα. Δεν υπήρχε πιο πριν. Γιατί δεν υπήρχε και γιατί εμφανίζεται αυτή την εποχή; Τι ώθησε τον Πλάτωνα να επινοήσει τον ορισμό; Ποια ήταν τα κίνητρά του; Ποιοι ήταν οι πρώτοι ορισμοί; Ποιες ήταν και είναι οι συνέπειες του ορισμού;

ΤΟΥΣ πρώτους ορισμούς τους διαβάζουμε στους διαλόγους Χαρμίδης, Λύσις, Λάχης, Ευθύφρων, Μένων και στο πρώτο βιβλίο της Πολιτείας. Ο Πλάτων επιχειρεί να ορίσει ηθικές έννοιες (με τη ίδια σειρά: σωφροσύνη, φιλία, ανδρεία, όσιο, αρετή, δικαιοσύνη) αλλά μετά από πολλές προσπάθειες και πολλές διατυπώσεις ορισμών δεν καταλήγει σε κανένα. Γιατί; Θα δούμε γιατί. Στον Μένωνα, λόγου χάριν,  επιχειρείται να οριστεί η αρετή. Δεν ξέρει ο Πλάτων, δεν ξέρει ο Σωκράτης, δεν ξέρουν οι αριστοκράτες Αθηναίοι  τι είναι αρετή; Όχι, δεν ξέρουν. Μάλλον, και ξέρουν και δεν ξέρουν; Γιατί;

ΔΕΝ ξέρουν γιατί βρίσκονται σε μια μεταβατική εποχή, στην εποχή μετάβασης από την ποιμενική ηθική στην δουλοκτητική. Κάποτε ήξεραν τι ήταν η αρετή κι αν διδάσκεται ή όχι. Αρετή είχαν μόνο οι ισχυροί αριστοκράτες: αρετή είναι η ικανότητα αύξησης του πλούτου και της ισχύος με τη βία. Η λέξη ετυμολογικά συγγενεύει με τον άριστο και τον Άρη, θεό του πολέμου. Όλες αυτές οι λέξεις προέρχονται από την λέξη (η) αρή, την διαβάζουμε στην Ιλιάδα, και σημαίνει τον όλεθρο, την καταστροφή, την εξόντωση, η οποία είναι προϋπόθεση της νίκης, της επιβίωσης, της αύξησης του πλούτου και της ισχύος. Άλλη είναι η αρά, που σημαίνει κατάρα. Όλα αυτά όταν οι πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες ήταν ποιμένες ήρωες πολεμιστές και πολεμούσαν μεταξύ τους.

ΟΤΑΝ εγκατέλειψαν την εκτροφή των ζώων και πέρασαν στην καλλιέργεια της γης με τη χρήση των δούλων, διαδικασία που άρχισε το 850 ή το 800 π. Χ. και έληξε μετά από ένα, ενάμισι αιώνα, η αύξηση του πλούτου και της ισχύος δεν εξασφαλίζονταν με την εξόντωση του γειτονικού οίκου αλλά με τον περιορισμό της βίας, με την αυτοσυγκράτηση και την συνύπαρξη των αριστοκρατών. Αιτία η ύπαρξη του μεγάλου αριθμού των δούλων. Έτσι, η αρπακτικότητα στράφηκε προς τη γη του πλήθους των μικροκαλλιεργητών. Δεν θα αρπάζει ο ένας την περιουσία του άλλου αλλά θα συνεργαζόμαστε αφενός να αντιμετωπίσουμε τους δούλους και αφετέρου να αρπάζουμε τη γη των μικροκαλλιεργητών. Οι σχέσεις βίας μεταξύ των πλούσιων ποιμένων άλλαξαν, έγιναν σχέσεις συνύπαρξης. Διαμορφώθηκαν δύο στρατηγικές, δύο παρατάξεις. Η μία, οι πλουσιότεροι και οι ισχυρότεροι αριστοκράτες,  δεν ήταν και πολύ πρόθυμοι να απομακρυνθούν από την ποιμενική ηθική αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν κι αλλιώς (οι ολιγαρχικοί)· η άλλη, οι λιγότερο πλούσιοι και ισχυροί, έδειξαν μεγάλη προθυμία – λόγω αδυναμίας, βεβαίως.

ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ λοιπόν μια ηθική αβεβαιότητα, μια ηθική ρευστότητα, σαφής ηθική σύγχυση.  Είδαμε πρόσφατα ότι η ποιμενική, ηρωική ηθική (αρετή) ήταν το πλέγμα των ιδιοτήτων της ευγενικής καταγωγής, του κάλλους, του πλούτου και της επιτυχίας – όλες αυτές παραπέμπουν στην ισχύ και στην επιθυμία αύξησης της ισχύος. Τώρα, η δουλοκτητική ηθική είναι κάτι άλλο: είναι το πλέγμα των ιδιοτήτων της σοφίας, της ανδρείας, της δικαιοσύνης και της εγκράτειας (σωφροσύνης). Χρειάστηκε να περάσει πολύς χρόνος για να ξεκαθαρίσει η κατάσταση, να αποκρυσταλλωθεί η δουλοκτητική ηθική – συνέβαλαν τα μέγιστα ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης.

ΑΚΟΜΑ και στις αρχές του 4ου αιώνα τα πράγματα δεν είχαν ξεκαθαρίσει. Αυτό οφείλεται στην απροθυμία των ισχυρών αριστοκρατών. Ο τρόπος παραγωγής αλλάζει εύκολα, όχι όμως η ιδεολογία, η ηθική, οι αξίες! Η ρευστότητα αυτή λοιπόν, η μεταβατικότητα, η σύγχυση είναι που παρωθεί τον Πλάτωνα να ξεκαθαρίσει τα πράγματα. Ως ξεπεσμένος αριστοκράτης (δεν ήταν πολύ πλούσιος, είχε δύο κτήματα εκεί που είναι σήμερα η Φιλοθέη) ήταν μεν πρόθυμος να απομακρυνθεί από την ποιμενική ηθική αλλά δεν ήταν και πολύ βέβαιος προς τα που να κινηθεί. Ενώ η αρετή ήταν συνώνυμη της αύξησης της ισχύος μέσω της καταγωγής και της βίας, τώρα μας λέει ότι η αρετή είναι επιστήμη, γνώση δηλαδή (η αρχαία ελληνική γλώσσα δεν διαθέτει κάποια λέξη γι αυτό που εμείς σήμερα λέμε επιστήμη). Η ισχύς δηλαδή αυξάνεται με τη γνώση όχι με τη βία μόνο! Και συνεχίζει, στον Μένωνα: η γνώση είναι ωφέλιμον, άρα η αρετή είναι ωφέλιμον, αυξάνει δηλαδή την ισχύ. Βλέπουμε πως απομακρύνεται ενώ είναι κολλημένος στο παρελθόν: ωφέλιμον είναι αυτό που συμβάλλει στην αύξηση της ισχύος. Ούτε με τη δικαιοσύνη ξέρει τι να κάνει! Δικαιοσύνη είναι η επιθυμία του ισχυρού αλλά είναι και η αγαστή συνύπαρξη με τον άλλον,  αριστοκράτη εννοείται, όχι με τον δούλο ή τον ακτήμονα ή τον μικροκαλλιεργητή (Α΄βιβλίο της Πολιτείας). Έτσι θέτει τις βάσεις της ευδαιμονίας (ευημερίας) που δεν στηρίζεται στην ισχύ και τον πλούτο αλλά στις σχέσεις με τον άλλον – μπορεί να είναι κάποιος ευδαίμων χωρίς να έχει πλούτο ή ισχύ. Οι στωικοί έφτασαν στα άκρα αυτού του ηθικού σπέρματος.

Ο ορισμός είναι έκφραση της ανησυχίας και της αγωνίας του αδύναμου αριστοκράτη. Θέλει να ξεκαθαρίσει τα πράγματα μέσω της γνώσης κι έτσι να συμβάλει στην αύξηση της ισχύος. Η γνώση τώρα και όχι η βία εξασφαλίσει την ισχύ και την αύξησή της. Με τον ορισμό έχουμε αύξηση της γνώσης. Για να πραγματοποιηθεί αυτή η αύξηση, το οριζόμενο αντικείμενο πρέπει να απομονωθεί, να τεθούν όρια, να εξοβελιστούν οι σχέσεις με άλλα αντικείμενα. Εδώ, στον ορισμό, βρίσκεται η πηγή του δυτικού αναγωγισμού. Ο ορισμός είναι κάτι που επιβάλλεται από τον ισχυρό. Στους Νόμους ο Πλάτων αναφέρει ένα επίθετο του Διός (προσωποποίηση της Ισχύος) που είναι πολύ χαρακτηριστικό: Ζεύς όριος, ο Ζεύς που επιβάλλει όρια, που ξεχωρίζει.

ΔΥΟ είναι οι σημαντικότερες συνέπειες  του ορισμού. Με τον Αριστοτέλη ο ορισμός επεκτείνεται σε άλλα πεδία, πέραν της ηθικής. Ο πιο διάσημος ορισμός του δυτικού πολιτισμού από αυτόν έχει γραφεί: έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας. . .! Και δεν έπαυσε ποτέ να επεκτείνεται, μέχρι που σήμερα έχει γίνει πανούκλα και δηλητηρίαση της σκέψης και της ζωής. Η δεύτερη συνέπεια: το ορίζω και ο ορισμός διευρύνθηκαν σημασιολογικά και απόκτησαν τις σημασίες διοικώ, κυβερνώ, διατάζω, διαταγή αλλά και επιθυμώ, επιθυμία! Δεν είναι καταπληκτικό; Ο Θεός ορίζει όλον τον κόσμο! Ανοίγουμε τον υπολογιστή και διαβάζουμε: καλώς ορίσατε! Δηλαδή, καλώς να εκφράσετε τις διαταγές σας, τις επιθυμίες σας! Όρισε κληρονόμο τον τάδε – επιθυμία!

Καλήν εσπέρα άρχοντες, αν είναι ορισμός σας!

Αύριο θα εξετάσουμε πώς η κοινωνικοποίηση του παιδιού είναι ένα πεδίο μάχης του κοινωνικού πολέμου μεταξύ Κυριαρχίας και ζωντανού κομμουνισμού, μια μάχη την οποία η Κυριαρχία έχανε, χάνει και πάντα θα χάνει όσο κι αν προσπαθεί να νικήσει. Θα αρχίσουμε ένα νέο ερευνητικό πεδίο: την αναζήτηση των νικών του ζωντανού κομμουνισμού επί της Κυριαρχίας!

Σχολιάστε ελεύθερα!