in 21ος αιώνας

ο κορονοϊός και η πλατωνική ανθρωποβοσκητική: η ηδονή του Κυρίου όταν μαντρώνει το ανθρώπινο κοπάδι των Υποτελών

μηδέποτε μηδέν ησυχίαν άγειν των ανθρωπίνων

(ποτέ, σε καμία περίσταση, δεν ηρεμούν οι συγκρούσεις μεταξύ των ανθρώπων)

Πλάτων, Πολιτικός, 294b

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες έθεσα το ερώτημα, και απάντησα, σε ποια κατάσταση μάς βρίσκει ο κορονοϊός. Νομίζω πως χρονικά και λογικά είναι το πρώτο ερώτημα που οφείλουμε να θέσουμε. Δεν είναι το μόνο. Σήμερα θα θέσω ένα ακόμα ερώτημα, τα οποία έχει πολλά σκέλη, και τις επόμενες μέρες θα διατυπώσω και τα άλλα. Θα προστρέξουμε σε δύο διαλόγους του Πλάτωνος για να βρούμε βοήθεια να απαντήσουμε σε αυτό – στον Πολιτικόν και τον Φίληβον. Στον πρώτο θα διαβάσουμε ποια είναι η τέλεια κοινωνία, στον δεύτερο το ερώτημα, μεταξύ ηδονής (χαράς)  και Λόγου,  τι πρέπει να διαλέξουμε; Για να σας βοηθήσω να αποφασίσετε, εάν θα συνεχίσετε την ανάγνωση ή όχι, θα διατυπώσω τις απαντήσεις του Πλάτωνος και ο Ζεύς βοηθός. Η τέλεια κοινωνία, η ιδανική κοινωνία, γράφει ο Πλάτων στον Πολιτικό, είναι η καταργημένη κοινωνία, η κοινωνία που δεν έχει νόμους ούτε και πολιτική. Ποια είναι αυτή; Θα το διαβάσετε παρακάτω. Και μεταξύ ηδονής (χαράς)  και Λόγου, σκέψης που συμβάλλει στην αύξηση της ισχύος της Κυριαρχίας (και όχι των μεμονωμένων Κυρίων), προτιμότερος είναι ο Λόγος. Η ηδονή και η χαρά περιορίζονται στην πέμπτη θέση. Πάλι καλά. Βρισκόμαστε στη πηγή του πλατωνικού, και χριστιανικού, ασκητισμού. Ας μην το ξεχνάμε. Και στην πλατωνική ηδονή του Λόγου. Κι αυτό ας μην το ξεχνάμε.

ΘΑ διατυπώσω το σημερινό σύνθετο ερώτημα. Η διαταγή του Κυρίου, ελάτε τώρα, περί διαταγής πρόκειται,  να κλειστούμε τα σπίτια μας  γίνεται για να μην μεταδώσουμε, για να μην κολλήσουμε τον κορονοϊό; Μόνο γι΄αυτό γίνεται; Τι νιώθει ο Κύριος, τι αισθάνεται που μας κλείνει στα σπίτια μας; Θλίψη ή ηδονή, χαρά; Και, πώς μας βλέπει γενικά ο Κύριος, τι αισθάνεται για μάς, τους Υποτελείς, μισθωτούς, παραγωγούς του κοινωνικού πλούτου; Μας αγαπάει, μας συμπαθεί ή μας απεχθάνεται, μας περιφρονεί; 

ΘΑ επαναλάβω άκρως συνοπτικά την απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα για να το συνδέσω με το σημερινό.  Ο κορονοϊός εμφανίζεται σε μια στιγμή που η υγεία των Υποτελών όλου του πλανήτη είναι αποδυναμωμένη, λόγω των συνθηκών στις πόλεις των αναπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών αφενός και της εξαθλίωσης των υπολοίπων περιοχών· εμφανίζεται σε μια εποχή που η προϊούσα ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση είναι πλέον εμφανής και αναμφισβήτητη, κι αυτή λόγω των καπιταλιστικών συνθηκών και σχέσεων – απομόνωση, φόβος, ανταγωνισμός, ατομικισμός, κτητικότητα και άλλα πολλά ηρωικά και ποιμενικά. Μας βρίσκει σε μια εποχή που το διανοητικό και πολιτισμικό μοντελάκι της δυτικής Κυριαρχίας αρχίζει να ξεφτίζει, ότι δηλαδή με τη σκέψη, τη γνώση, την επιστήμη και την τεχνική θα κάνουμε ό,τι θέλουμε, θα γίνουμε ό,τι θέλουμε. Θεοί, αθάνατοι! Μας βρίσκει σε μια φάση όπου ο καπιταλισμός, μετά από μια επέκταση τεσσάρων αιώνων τουλάχιστον τείνει προς την αναπόφευκτη συρρίκνωσή του. Ο κορονοϊός και ό,τι άλλο εμφανιστεί στο μέλλον, και θα είναι πολλά, επιδεινώνει όλα αυτά και επιταχύνει την Ιστορία. Ζούμε ιστορικές στιγμές, όλοι και όλες το έχουμε κατανοήσει, αν κι εγώ ακόμα τσιμπιέμαι για να δω εάν αυτό που βλέπω και ζω είναι πραγματικότητα ή όνειρο. Ακόμα δεν μπορώ να το πιστέψω. Πριν διατυπώσω τις απαντήσεις μου στα ερωτήματα που έθεσα, θα κάνω μια σύντομη παρέκβαση – θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε σε αυτά.

ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ: αυτό μας λέει να κάνουμε ο Κύριος και οι σύμβουλοί του. Για να μην μεταδοθεί ο κορονοϊός, για να μην πεθάνουμε, για να πεθάνουν όσο γίνεται λιγότεροι. Κι εμείς συμφωνούμε και κλεινόμαστε στα σπίτια μας. Καλά κάνουμε, ας το δεχτούμε. Νομίζετε ότι εδώ εξαντλείτε το όλο ζήτημα; Λυπάμαι πολύ, εάν το νομίζετε. Πριν θέσω το ερώτημα του σημερινού κειμένου, ας δούμε πώς θα μείνουμε στα σπίτια μας. Εννοώ πόσοι θα είμαστε μέσα σε κάθε σπίτι, τι σχέσεις θα έχουμε μεταξύ μας;  Μέσα λοιπόν σε κάθε σπίτι θα είναι μόνο ένας ή μία, θα είναι δύο, θα είναι τρεις, τέσσερις και σε μερικές περιπτώσεις πολυτέκνων οικογενειών πέντε και έξι και εφτά κτλ. Πόσοι και πόσες θα είναι μόνοι τους και μόνες τους; Ποιοι θα είναι αυτοί; Θα είναι γέροι και γριές, θα είναι μοναχικοί και μοναχικές όλων των ηλικιών; Τι μέρος του πληθυσμού θα εγκλειστεί στο σπίτι του και θα είναι μόνοι ή  μόνες για ένα μήνα ή και περισσότερο ; Στην Ελλάδα το υπολογίζω γύρω στο 20-30%, στην Αγγλία πρέπει να πλησιάζει, μπορεί και να ξεπερνάει το 50%. Τα ζευγάρια θα είναι άλλο ένα 5-10%,  τριμελείς οικογένειες άλλο ένα 20%, τετραμελείς άλλο ένα 30% και το υπόλοιπο 5-15 %  πενταμελείς κοκ. Η ακρίβεια της εκτίμησης δεν παίζει κανένα απολύτως ρόλο στο όλο ζήτημα. Σε γενικές γραμμές αυτή είναι η κατάσταση.

ΑΣ δούμε τώρα τι γίνεται και τι θα γίνει. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ήδη κλεισμένοι στα σπίτια τους: νοικοκυρές, γέροι και γριές, μοναχικοί και μοναχικές όλων των ηλικιών. Έχουν συνηθίσει τον οικιακό εγκλεισμό, δεν τον βιώνουν ούτε καν ως εγκλεισμό. Το καλώς ή κακώς δεν μας ενδιαφέρει. Υπάρχουν όμως κι άνθρωποι που δεν το μπορούν το σπίτι, πάνε μόνο να φάνε και να κοιμηθούν. Ο εξηντάρης που περνάει τη μέρα του από καφενείο σε καφενείο και παίζει χαρτιά με τους φίλους του, πίνει και κάνα ουισκάκι, κλεισμένος μέσα στο σπίτι ένα μήνα θα φρικάρει! Οι αλκοολικοί με την εργασία θα φρικάρουν! Θα υπάρξουν αυτοκτονίες; Λίγες, πολλές; Θα το δούμε. Αυτή είναι  η μία πτυχή του ζητήματος. Υπάρχει και άλλη μία, πιο σοβαρή. Ο άντρας (σύζυγος)  λείπει όλη τη μέρα (στη δουλειά), κατά τη διάρκεια της οποίας συναντά και την ερωμένη του· η γυναίκα (σύζυγος) λείπει όλη τη μέρα (στη δουλειά), κατά τη διάρκεια της οποίας συναντά και τον εραστή της. Έχουν δύο παιδιά, τα οποία έχουν παρκάρει στο νηπιαγωγείο, στο σχολείο, στο μάθημα μουσικής, στο φροντιστήριο και όλοι αυτοί συναντιούνται το βράδυ, επιδίδονται στον καθημερινό συνηθισμένο καυγά τους, καμιά φορά βγαίνουν και μαχαίρια, πέφτει και ξύλο, κοιμούνται και την άλλη μέρα το ίδιο. Κι αυτοί οι άνθρωποι θα κλειστούν μέσα στο σπίτι για ένα μήνα!  Παναγία μου, βοήθησε αυτούς τους άνδρες, βοήθησε αυτές τις γυναίκες, αυτά  τα παιδάκια να μην τρελαθούν μέσα στη σφηκοφωλιά – ο χαρακτηρισμός δεν είναι δικός μου, είναι του Σιγισμούνδου Φροϊδέως. Θα υπάρξει ασφαλώς κι ένα μέρος του πληθυσμού, γύρω στο 30%, πάνω κάτω, που θα περάσει ζάχαρη: διακοπές, ξεκούραση, τεμπελιά, διάβασμα, μαγείρεμα, παιχνίδι, περίπατοι, τσιπουράκι και κουβεντούλα με φίλους. Είναι το μέλλον μας. Παρακαταθήκη, για πολλά. Η όλη αυτή κατάσταση εγείρει ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, το οποίο θα διατυπώσουμε μια άλλη μέρα. Το ζήτημα της μεταμόρφωσης του Υποκειμένου, του Υποτελούς – αυτός είναι Υποκείμενο, υπόκειται δηλαδή στην Κυριαρχία του Κυρίου.

ΑΣ αρχίσουμε με το πρώτο σκέλος του ερωτήματος: τι νιώθουν, τι αισθάνονται για τους Υποτελείς οι Κύριοι; Τους συμπαθούν, τους αγαπούν ή τους περιφρονούν και τους απεχθάνονται; Η απάντηση είναι βέβαιη, αναντίρρητη θα έλεγα: μας περιφρονούν και μας απεχθάνονται. Αψευδείς μάρτυρες η Ιστορία, η θρησκεία (παγανιστική και χριστιανική), η δυτική γραμματεία, κυρίως λογοτεχνία. Οι δουλοκτήτες, οι φεουδάρχες, οι καπιταλιστές μας έβλεπαν και μας βλέπουν σαν σκουπίδια, σαν περιττώματα. Όταν περνάμε καλά, υποφέρουν· όταν υποφέρουμε, χαίρονται, περνάνε πολύ καλά. Δεν μας γουστάρουν καθόλου, καθόλου μα καθόλου. Δεν μας βλέπουν μόνο σαν σκουπίδια ή περιττώματα, μας βλέπουν κυρίως σαν εκτρεφόμενα ζώα, σαν πρόβατα, σαν ανθρώπινο κοπάδι. Η απάντηση αυτή εγείρει άλλο ένα ερώτημα: γιατί μας περιφρονούν και μας απεχθάνονται; Διότι μας χρειάζονται. Δεν μπόρεσαν, δεν μπορούν να ζήσουν, να υπάρξουν χωρίς εμάς. Είναι εξαρτημένοι από εμάς. Αυτή η εξάρτηση τούς είναι πολύ οχληρή. Είμαστε όχλος – η αρχική σημασία της λέξης είναι ενόχληση, δυσφορία, ας μην το ξεχνάμε! Είναι οχληρή διότι βάζει όρια στην επιθυμία αύξησης της ισχύος έναντι ημών κι έναντι της φύσης (ασθένεια, πόνος, γηρατειά, θάνατος). Τους ενοχλεί τα μάλα η μείωση και η απώλεια ισχύος. Και γιατί μας βλέπουν σαν κοπάδι λογικών προβάτων; Διότι ο υποβιβασμός αυτός, λόγω της απέχθειάς τους, τους βοηθά να μας καθυποτάξουν.

ΕΦ΄ όσον λοιπόν είμαστε ένα κοπάδι λογικών προβάτων, δεν σταματάν ποτέ να επιχειρούν να μας μαντρώνουν. Να μας ακινητοποιούν δηλαδή. Στο σημείο αυτό εγείρεται άλλο ένα ζήτημα, με το οποίο θα ασχοληθούμε άλλη μέρα. Το ζήτημα της κίνησης, της ακινησίας, της κινητοποίησης και της ακινητοποίησης – των Υποτελών. Είναι πολύ σημαντικό ζήτημα – αρκεί να θυμηθούμε τον ορισμό του Αριστοτέλη για τον θεό: το πρώτο Ακίνητο Κινούν (Μεταφυσικά)! Το πρώτο (ιεραρχία, δεν νοείται Κυριαρχία χωρίς ιεραρχία) που ενώ είναι ακίνητο, κινεί τα άλλα όντα. Εάν ο θεός είναι η προσωποποίησης της υπέρτατης κοινωνικής ισχύος, τότε η υπέρτατη κοινωνική ισχύς ταυτίζεται με την δυνατότητα κινητοποίησης/ακινητοποίησης από ένα ακίνητο ον, το οποίο δεν είναι άλλος παρά ο επίγειος Κύριος. Η ακινητοποίηση του Υποτελούς είναι ο απόλυτος έλεγχος, η απόλυτη τάξη, η απόλυτη πειθαρχία. Και ερωτώ: τι νιώθουν, τι αισθάνονται όταν μπορούν και μας μαντρώνουν; Πολύ μεγάλη ηδονή, είναι η απάντησή μου. Παρατηρήστε, σας παρακαλώ, υπουργούς και πρωθυπουργούς, παρατηρήστε το πρόσωπό τους στην τηλεόραση, όταν διατάζουν να κλειστούμε στα σπίτια μας: λάμπουν, δεν μπορούν να κρύψουν την ικανοποίησή τους, τη χαρά τους, την ηδονή τους. Θα μου πείτε ότι αυτή η ακινητοποίηση τους δημιουργεί πολλά προβλήματα. Ναι, συμφωνώ. Αυτό όμως είναι άλλο ένα ζήτημα, με το οποίο θα καταπιαστούμε όταν θα εξετάσουμε το ζήτημα της σχέσης της Κυριαρχίας με την κίνηση, ακινησία, κινητοποίηση, ακινητοποίηση.

ΜΑΣ περιφρονούν και μας απεχθάνονται, μας βλέπουν ως κοπάδι λογικών προβάτων. Ηδονίζονται τα μάλα όταν μπορούν και μας μαντρώνουν. Γιατί όμως μας μαντρώνουν; Μόνο για τον έλεγχο, την τάξη και την πειθαρχία; Όχι μόνο γι΄ αυτό. Ας ρίξουμε τώρα μια ματιά στον Πολιτικόν του Πλάτωνος. Στον διάλογο αυτόν ο θείος Πλάτων επιχειρεί να διατυπώσει έναν ορισμό του πολιτικού ανδρός (και της πολιτικής) και διατυπώνει όχι έναν αλλά δύο. Και εκθέτει την άποψή του για την τέλεια, ιδεώδη, ιδανική κοινωνία – ας μην ξεχνάμε ότι το κεφάλι του Πλάτωνος είναι γεμάτο ιδανικά και τελειότητες και ιδεώδη (υποδείγματα, τα λέει). Πριν εκθέσω την άποψή του, μην το ξεχάσω, θα ήθελα να σημειώσω το εξής. Όσοι και όσες ασχολούνται με την κοινωνική θεωρία, την πολιτισμική θεωρία, τη θεωρία του κοινωνικού πολέμου, της επανάστασης είναι αναγκασμένοι να κάνουν μια στάση και να μελετήσουν τον Πλάτωνα, έστω την Πολιτεία και τον Πολιτικό -και βέβαια τον Φαίδωνα (διάκριση σώματος ψυχής) και τον Τίμαιο (την αναδιαμόρφωση του κόσμου με βάση τη γνώση του επιστήμονος-τεχνίτη, του Δημιουργού).

Ο Πλάτων γράφει ότι η τέλεια, ιδανική κοινωνία (ο μύθος του Κρόνου) είναι η κοινωνία που δεν έχει νόμους και πολιτική. Είναι μια κοινωνία που είναι αγέλη ανθρώπων, μια κοινωνία χωρίς αντιθέσεις και συγκρούσεις – υπάρχουν αντιθέσεις και συγκρούσεις μέσα στο κοπάδι; Όχι, βέβαια! Η αγέλη όμως χρειάζεται έναν ποιμένα, που να την φροντίζει. Είναι ο θείος ποιμήν, ο Κρόνος. Τον πρώτο ορισμό που δίνει λοιπόν ο Πλάτων είναι ότι ο πολιτικός είναι ποιμήν, βοσκός ανθρώπων, επιμελείται, φροντίζει την ανθρώπινη αγέλη και η πολιτική δεν είναι παρά φροντίδα και επιμέλεια της ανθρώπινης αγέλης, η πολιτική είναι ανθρωπονομική, ανθρωποβοσκητική δηλαδή. Θα κάνω άλλη μια μικρή παρέκβαση για να τονίσω για χιλιοστή φορά την πηγή της βιοπολιτικής, βιοεξουσίας του Φουκό.  Είναι η Πολιτεία και ο Πολιτικός του Πλάτωνος. Δεν ξέρω αν τον αναφέρει κι εγώ δεν το σημειώνω ως μομφή προς τον Φουκό. Όχι, ποτέ!  Δεν με ενδιαφέρει εάν η παράλειψη του Πλάτωνος έγινε συνειδητά ή υποσυνείδητα, διάβασε δηλαδή νεαρός τον Πλάτωνα κι αργότερα υπό την επίδρασή του διατύπωσε τις απόψεις του. Το σημειώνω μόνο και μόνο για να αντιληφθούμε την σημαντικότητα της πλατωνικής σκέψης όσον αφορά την κατανόηση της δυτικής Κυριαρχίας. Αυτό που σημειώνω για τον Φουκό ισχύει εν πολλοίς και για τον Αγκάμπεν.

ΤΙ κάνει ο Πλάτων όταν θεωρεί ως τέλεια κοινωνία την αγέλη των ανθρώπων; Καταργεί την κοινωνία! Γιατί την καταργεί; Μπορεί, φίλες και φίλοι, το κεφάλι του Πλάτωνος να ήταν γεμάτο με ιδεώδη, ιδανικά, με υποδείγματα, αλλά ο Πλάτων ήταν ένας οξυδερκέστατος παρατηρητής της κοινωνίας που ζούσε. Ο Πλάτων δεν είναι μόνο κανονιστικός, είναι και περιγραφικός! Και οι δύο προσεγγίσεις του είναι πολύ ενδιαφέρουσες. Η κανονιστικότητα αφορά τους στόχους (<στοχαστής, στοχάζομαι!) της Κυριαρχίας, την αύξηση της ισχύος της Κυριαρχίας. Η περιγραφικότητα αφορά την κατάσταση ως έχει: μηδέποτε μηδέν ησυχίαν άγειν των ανθρωπίνων!  Πώς από εδώ που είμαστε (περιορισμένη η ισχύς μας έναντι της φύσης και των Υποτελών προβάτων)  θα φτάσουμε εκεί που θέλουμε (στην αύξηση της ισχύος έναντι της φύσης και του Υποτελούς οχληρού πλήθους);

Η κατάργηση της κοινωνίας είναι η υπέρτατη ένδειξη της απόλυτης ισχύος μας. Όταν θα καταργήσουμε την κοινωνία, δεν θα χρειαζόμαστε ούτε νόμους ούτε πολιτικούς. Μόνο έναν ποιμένα. Τι κάνει λοιπόν στις μέρες  ο Κύριός μας; Επιχειρεί, με πρόσχημα την προστασία από την μετάδοση του κορονοϊού, να καταργήσει την κοινωνία! Όπως τα πρόβατα αρμέγονται, κουρεύονται και σφάζονται ένα ένα, έτσι κι εμείς θα περιμένουμε έξω από τα σούπερ μάρκετ και τα φαρμακεία, ένας ένας, μία μία, ως πρόβατα. Προσωρινή  ασφαλώς κατάργηση και μερική, αποσπασματική. Διεξάγει ένα τεράστιο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ. Το αντιλαμβάνεστε; Η Κυριαρχία επιδίδεται μετά μανίας και ιδιαίτερης ηδονής και ευχαρίστησης σε κοινωνικά πειράματα. Μπορεί όμως να καταργήσει εξ ολοκλήρου και δια παντός την κοινωνία; Είναι αδύνατον. Διότι μπορεί να μένουμε σπίτι αλλά, προς το παρόν, και τροφή υπάρχει και νερό και ενέργεια και υγεία και επικοινωνία και συγκοινωνία. Όσο πιο πολύ παρατείνεται το πείραμα που διεξάγει, τόσο πιο πολύ θα καταργείται η κοινωνία, δηλαδή θα καταρρέουν τα συστήματα που μόλις προανέφερα. Το πρώτο που κινδυνεύει να καταρρεύσει είναι αυτό της υγείας και της περίθαλψης.

ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ να εστιάσουμε στο ζήτημα της ηδονής του Κυρίου, της ηδονής που προκαλείται στις σχέσεις του με τους Υποτελείς. Θα πρέπει όμως να εξετάσουμε και το ζήτημα της ηδονής καθ΄ εαυτής. Τι πρόβλημα είχε ο Πλάτων με την ηδονή; Δεν του σηκωνόταν; Όχι, όχι, κατά κανένα τρόπο. Έγραψε πολύ ωραία πράγματα για τον έρωτα (Συμπόσιον, Φαίδρος). Άλλο ήταν το πρόβλημά του: η ηδονή του μεμονωμένου Κυρίου μειώνει την ισχύ του, σε βαθμό που ενδέχεται να την χάσει (απώλεια ισχύος). Αυτό είναι το πρόβλημά του. Με τη σκέψη όμως η ισχύς αυξάνεται. Σκέψη λοιπόν, όχι ηδονή. Η μόνη ηδονή που επιτρέπεται είναι η ηδονή του Λόγου, η ηδονή που προκαλείται από την καθυπόταξη της φύσης και των Υποτελών, από την ενίσχυση και συνέχιση της Κυριαρχίας.

ΑΥΤΑ  για σήμερα. Το επόμενο ερώτημα που θα μας απασχολήσει είναι το εξής: συμβάλλει, θα συμβάλει  ο κορονοϊός στην αλλαγή του συσχετισμού δύναμης, της κατανομής ισχύος μεταξύ Κυρίου και Υποτελών; Με άλλα λόγια, ο κορονοϊός είναι σύμμαχος του Κυρίου για να αυξήσει την ισχύ του;

Ο κορονοϊός είναι, μπορεί να είναι, μπορεί να γίνει δικός μας σύμμαχος; Πώς;

Σχολιάστε ελεύθερα!