φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΚΑΤΑ τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της δυτικής φιλοσοφίας, της αρχαίας ελληνική φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας της δυτικής Κυριαρχίας, διατυπώθηκαν δύο θεωρίες σχετικά με τον αριθμό των ανώτατων, ισχυρότατων δυνάμεων (αρχαί) που υπάρχουν και δρουν στη φύση και την κοινωνία. (Δεν γίνεται να μην υπάρχει, υπάρχουν! Θα δούμε γιατί). Κάποιοι αρχαϊκοί φιλόσοφοι (‘προσωκρατικοί’) υποστήριζαν ότι όσον αφορά τη φύση μία είναι αυτή η δύναμη, από την οποία προέρχονται τα πάντα: το νερό, ο αέρας, η φωτιά, το άπειρο. Στους νεώτερους χρόνους αυτές οι αντιλήψεις ονομάστηκαν μονισμός, από το γερμανικό Μonismus, ή και ενισμός. Όσον αφορά την κοινωνία η δύναμη αυτή είναι ο θεός, το Ον, το Έν, ο Εις, ο Ένας (Παρμενίδης, Πλωτίνος). Η δεύτερη θεωρία είναι αυτή του δυισμού, από το γαλλικό dualisme: δύο είναι αυτές οι δυνάμεις, λόγου χάριν ο θεός και ο διάβολος, το καλό και το κακό, η ψυχή και το σώμα. Η σύγκρουση μεταξύ αυτών των δύο δυνάμεων είναι σφοδρή και ατέρμονη, νικήτρια όμως αναδεικνύεται μία: ο θεός, το καλό, η ψυχή. Πώς διαμορφώθηκαν άραγε αυτές οι θεωρίες; Είναι επίκαιρες σήμερα, έχουν κάποια σημασία για μας τώρα, μας βοηθούν να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στις κοινωνίες μας και τον πολιτισμό μας;
ΘΑ υποστηρίξω ότι δύο είναι οι πηγές αυτών των θεωριών: η γενεαλογία και η κυριαρχική σχέση.
ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ, φίλες και φίλοι, ότι οι αριστοκρατικές οικογένειες κατέγραφαν και απαριθμούσαν λεπτομερειακά τους προγόνους τους σε χρονολογική σειρά, μέχρι που έφταναν σε κάποιον πρώτο πρόγονο. Αυτό που έκαναν για τους εαυτούς τους το έκαναν, το πρόβαλλαν, και στους ήρωες της μυθολογίας και στους θεούς της θρησκείας. Χωρίς γενεαλογία δεν υπάρχεις. Το ίδιο διαβάζουμε και στην Παλαιά Διαθήκη. Εγείρονται τα εξής δύο πολύ βασικά ερωτήματα: Γιατί τους ενδιέφερε η γενεαλογία; Ποιος ήταν ο πρώτος πρόγονος;
ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ πολύ καλά ποιος ήταν ο πρώτος, ο απώτατος πρόγονος όλων των αριστοκρατών της αρχαίας Ελλάδας: ο Ζεύς – και κάποια γυναίκα, θνητή ή αθάνατη θεά! Ο απώτατος πρόγονος του οποίου ήταν ο Ουρανός (και η Γη). Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Θεός, ο Γιαχβέ! Αυτός χωρίς γυναίκα! Δε νομίζω ότι θα ήταν σώφρον να πάρουμε τοις μετρητοίς αυτή την αντίληψη! Τι καταλάβαιναν όταν έλεγαν, ο απώτατος πρόγονός μου είναι ο Ζεύς; Ο Ζεύς ήταν αθάνατος θεός, πανίσχυρος, ήταν η προσωποποίηση της ισχύος. Οι ισχυροί πολεμιστές στην Ιλιάδα, και αργότερα, χαρακτηρίζονται ισόθεοι και αντίθεοι – τι δηλώνουν αυτοί οι χαρακτηρισμοί; Είμαι ισόθεος, αντίθεος σημαίνει είμαι πάρα πολύ ισχυρός. Ημίθεος σημαίνει είμαι πάρα πολύ ισχυρός, δεν είμαι όμως θεός, δεν είμαι αθάνατος. Ο απώτατος πρόγονός μου, διατεινόταν ο αριστοκράτης, είναι η ισχύς. Προέρχομαι από την ισχύ, όλα προέρχονται από την ισχύ. Μια από τις λέξεις που δηλώνουν την ισχύ είναι και η λέξη αρχή. Είναι ακραιφνώς ποιμενικής προέλευσης, η αρχική της σημασία ήταν προστασία, η επιτήρηση του ποιμνίου από κάποιον ισχυρό – εξ ου και άρχω, άρχων, αρχόμενος, αρχή (εξουσία) και άλλα.
ΔΕΝ μπορούμε να κατανοήσουμε πώς οι πρώτοι αρχαϊκοί φιλόσοφοι υπέθεσαν ότι υπάρχει μια πρώτη, ισχυρή αρχή, από την οποία προέρχονται τα πάντα, εάν δεν λάβουμε υπ΄ όψει μας την πρακτική της γενεαλογίας. Δεν έχουμε μπορέσει να καταλήξουμε σε μια γενικά αποδεκτή θεωρία για την προέλευση της δυτικής φιλοσοφίας επειδή δεν έχουμε εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν οι πρώτοι φιλόσοφοι, οι οποίοι ήταν μεν αριστοκρατικής καταγωγής αλλά όλοι τους ξεπεσμένοι, όχι πολύ πλούσιοι και ισχυροί. Επειδή δεν έχουμε εξετάσει τις αντιλήψεις τους, τον τρόπο σκέψης τους και, πολύ βασικό, τις επιθυμίες τους. Όταν θα το κάνουμε, θα μπορέσουμε να φτάσουμε σε κάποιες βάσιμες εικασίες. Προς αυτή την κατεύθυνση κινούμαι και ερευνώ.
Η εμμονή της γενεαλογίας, η εμμονή της αναζήτησης του απώτατου προγόνου, που ήταν η ισχύς, από την οποία προέρχονται τα πάντα, ήταν η αναγκαία συνθήκη για να αναζητήσουν και στη φύση τον απώτατο πρόγονο, μια απώτατη ισχυρή δύναμη: το νερό, τον αέρα, το άπειρο, τη φωτιά. Η αρχή αυτή ήταν και η αιτία, η οποία είναι επίσης μια ισχυρή δύναμη, μια ισχυρή αιτιώδης δύναμη. Αναπόφευκτα, διατυπώθηκε το ερώτημα: κατάγομαι από την ισχύ, από την ισχύ προέρχονται όλα, είμαι όμως ισχυρός; Είμαι τόσο ισχυρός όσο θα ήθελα; Τα έθεσαν όντως αυτά τα ερωτήματα οι φιλόσοφοι και οι αριστοκράτες; Και βέβαια τα έθεσαν. Η βασική επιθυμία τους ήταν η αύξηση του πλούτου τους και της ισχύος τους – δεν υπάρχει απολύτως καμία αμφιβολία περί αυτού, όλη η αρχαία ελληνική γραμματεία αυτό μας λέει. Οι ξεπεσμένοι αριστοκράτες μας λένε και κάτι άλλο, θα δούμε τι μας λένε. Η ισχύς λοιπόν δεν είναι μόνο αρχή, δεν είναι μόνο αιτία αλλά και σκοπός. Αυτός ο σκοπός είναι η πραγματική αιτία – είναι η γνωστή μας τελική αιτία, όπου τέλος είναι ο σκοπός και τέλειος αυτός που έχει πραγματοποιήσει τον σκοπό του. Τέλειος όμως είναι μόνο ο αθάνατος θεός – εμείς είμαστε ατελείς. Σκοπός μας όμως είναι να γίνουμε τέλειοι – αθάνατοι.
ΤΟΣΟ η γενεαλογία, η αναζήτηση της ισχυρής καταγωγής, όσο και οι αντιλήψεις για την αρχήν και την αιτίαν της φύσης νομιμοποιούν την κοινωνική ισχύ και την κοινωνική θέση των αριστοκρατών. Εάν δεν υπήρχε η γενεαλογία, δεν θα υπήρχε η αρχαία ελληνική φιλοσοφία – αναγκαία συνθήκη αλλά όχι επαρκής. Έπρεπε να υπάρξει και κάτι άλλο – η πόλις!
ΑΥΤΗ είναι η προέλευση του μονισμού – δεν είναι όμως μία, υπάρχει κι άλλη μία. Δεν θα μπορέσουμε να την εντοπίσουμε, εάν δεν εξετάσουμε την προέλευση του δυισμού. Για να την κατανοήσουμε θα πρέπει να στραφούμε προς τις αντιλήψεις για την μεταβολή, την αλλαγή. Υπήρχαν δύο απόψεις. Η μία έλεγε ότι δεν υπάρχει μεταβολή, δεν υπάρχει αλλαγή. Ο αθάνατος θεός δεν υφίσταται καμία αλλαγή. Η αντίληψη αυτή είναι απότοκος μιας πολύ βασικής επιθυμίας. Η ανυπέρβλητη ισχύς είναι κάτι το οποίο δεν αλλάζει, δεν μεταβάλλεται – εάν άλλαζε και μεταβαλλόταν, δεν ήταν υπέρτατη ισχύς! Εάν προσγειωθούμε στα κεφάλια των αριστοκρατών, θα μπορούσαμε να διαβάσουμε κάπως διαφορετικά αυτή την επιθυμία. Είμαι τόσο ισχυρός, που δεν μπορεί τίποτα να με αλλάξει, η ισχύς μου δεν μεταβάλλεται. Καθαρή επιθυμία. Διότι ο αριστοκράτης ηττάται, ασθενεί, πεθαίνει, βλέπει τον πλούτο του και την ισχύ του να μειώνεται και να χάνεται. Η επιθυμία της μη αλλαγής, της αμεταβλησίας εμφανίζεται ως παραμυθία, παρηγοριά, άμυνα.
ΜΕΤΑΒΟΛΗ όμως και αλλαγή είναι και η αύξηση του πλούτου και της ισχύος! Χωρίς μεταβολή και αλλαγή δεν μπορούμε να γίνουμε πιο πλούσιοι και πιο ισχυροί! Έτσι, από την φαντασιακή, παραμυθητική, αμυντική θέση της μη αλλαγής και της αμεταβλησίας, η δυτική κυριαρχία υιοθέτησε την επιθετική θέση της μεταβολής, της αλλαγής! Πώς μπορούμε να γίνουμε πιο πλούσιοι και ισχυροί; Με τους δούλους και τη γνώση, τη σοφία!
Η κυριαρχική σχέση, η σχέση μεταξύ Κυρίου και δούλου, είναι η πηγή του δυισμού. Ο δυισμός, ως ρεαλισμός, παραδέχεται ότι όντως υπάρχουν δύο δυνάμεις, από τις οποίες όμως η μία είναι ισχυρότερη από την άλλη, ο Κύριος είναι πιο ισχυρός από τον δούλο, η ψυχή από το σώμα – αυτή είναι η καταγωγή της διάκρισης ψυχής και σώματος, η κυριαρχική σχέση. Και ήταν, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία. Ήταν πιο ισχυρός σχετικά, όχι απολύτως! Διότι η ισχύς του προερχόταν από τον δούλο, ήταν εξαρτημένος από τον δούλο, δεν μπορούσε να υπάρχει χωρίς αυτόν, αφού δεν υπάρχει σχέση που να μην είναι εξάρτηση. Και εδώ, το πρόβλημα ανέλαβε να το λύσει η επιθυμία και η φαντασία και να μας παρουσιάσει την δεύτερη καταγωγή του μονισμού. Καταργεί την εξάρτηση με το έτσι θέλω: υπάρχει μόνο το Εν, υπάρχει μόνο το ον, υπάρχει μόνο ο Εις, ο Ένας, ο Θεός (Πλωτίνος), το ταυτόν, το αυτό καθ΄ εαυτό, το Απόλυτο. Το άλλο, το έτερον, τα πολλά δεν υπάρχουν. Ούτε οι δούλοι, οι Υποτελείς υπάρχουν – αυτό σημαίνει ότι θέλουμε να μην υπάρχουν αλλά να παραμείνουμε Κύριοι!
Κύριος χωρίς Υποτελείς; Αυτή είναι η μεγάλη αντίφαση της δυτικής Κυριαρχίας. Αυτό θα μας απασχολήσει στο μέλλον, όχι στο πολύ μακρινό. Μάλλον, έχει αρχίσει να μας απασχολεί.
Σχολιάστε ελεύθερα!