in 21ος αιώνας

η γνησιότητα του πλαστού εικοσοδόλαρου υπό την οπτική του άεργου προλεταριάτου

Αυτό που είναι πραγματικό είναι αναγκαίο στον εαυτό του. Η αναγκαιότητα συνίσταται σε αυτό: η ολότητα διαιρείται στις εννοιολογικές διαφορές  και αυτό το διαιρεμένο πράγμα δίνει ένα σταθερό και διαρκή προσδιορισμό που δεν πεθαίνει αλλά παράγεται πάντα στην αποσύνθεση

Χέγκελ, Φιλοσοφία του Δικαίου, παρ. 270

Το συγκεκριμένο είναι συγκεκριμένο γιατί είναι η σύνθεση πολλών προσδιορισμών, άρα ενότητα του πολλαπλού

Μαρξ, Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας

Η κοινωνική ανάπτυξη εντείνει συνεχώς την ένταση ανάμεσα στο μερικό στοιχείο και το όλο

Λούκατς, Ιστορία και ταξική συνείδηση

Σ΄ ένα πεδίο που πρυτανεύει το γίγνεσθαι, η προσφυής σύνθεση δεν μπορεί παρά να είναι δυναμική και οφείλει να επιχειρείται εκ νέου κατά διαστήματα.

Μανχάιμ, Ιδεολογία και Ουτοπία

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ θέσω κάποια κρίσιμα ερωτήματα, στα οποία και θα απαντήσω – οφείλετε να απαντήσετε και εσείς ή, τουλάχιστον, να τα σκεφτείτε. Οι απαντήσεις και οι σκέψεις πιθανόν να προκαλέσουν κι άλλα ερωτήματα. Να ένα ερώτημα: γιατί προκαλούνται ερωτήματα, γιατί τα εντοπίζουμε και τα διατυπώνουμε; Ποιος το κάνει αυτό; Τα ερωτήματα προκαλούνται από την παρατήρηση και την επισήμανση των αντιφάσεων της κοινωνικής πραγματικότητας. Και γιατί υπάρχουν αυτές οι αντιφάσεις; Υπάρχουν διότι υπάρχει συνεχής αλλαγή της κοινωνικής πραγματικότητας. Και τις εντοπίζει και τις παρατηρεί αυτός που θέλει, που δεν φοβάται μάλλον,  να τις εντοπίσει και να τις παρατηρήσει. Ποιος είναι αυτός; Είναι ο άεργος προλετάριος. Και τι είναι αυτό που κυρίως θα παρατηρήσει; Είναι μια αναντιστοιχία, ένας αναχρονισμός μεταξύ της αποσύνθεσης και της γένεσης. Κι ενώ το στοιχείο της αναντιστοιχίας και του αναχρονισμού παρατηρείται σε όλες τις κοινωνίες, στις καπιταλιστικές και ειδικά στις ανεπτυγμένες είναι τόσο έντονο που φαίνεται κραυγαλέο. Φαίνεται κραυγαλέο. Αλλά: ‘μια κατάσταση όπου τα “γεγονότα” να μιλούν μονοσήμαντα pro ή contra μιας καθορισμένης κατεύθυνσης στη δράση, ποτέ δεν υπήρξε, δεν μπορεί να υπάρξει και δεν θα υπάρξει ποτέ’, γράφει ο Γκεόργκι Λούκατς στην Ιστορία και ταξική συνείδηση (σελ. 81).

Ο εντοπισμός και η παρατήρηση των αντιφάσεων της κοινωνικής πραγματικότητας παράγει γνώση. Και τι είναι η γνώση; Είναι αυτό που ήταν ήδη από την αρχή. Όταν η συσσωρευμένη και παγιωμένη μνήμη (ένστικτο) δεν επαρκούσε για την επιβίωσή μας, η γνώση δεν ήταν τίποτα άλλο από οδηγός δράσης, ήταν ένας προσανατολισμός δράσης, ένας δείκτης κάποιας κατεύθυνσης της πράξης.

ΚΑΙ μετά από αυτές τις αναγκαίες, για να μην παρεξηγηθούμε, μεθοδολογικής φύσης παρατηρήσεις, διατυπώνω το πρώτο ερώτημα. Τι λέτε, υπάρχει το ενδεχόμενο να καταργήσουν οι Κύριοί μας τις συντάξεις, τα επιδόματα ανεργίας, το ελάχιστο εγγυημένο επίδομα, τις δωρεάν υπηρεσίες, τα πολλά και ποικίλα άλλα επιδόματα που αφορούν συγκεκριμένες μειονότητες και ανάγκες, όπως μητέρες, ΑΜΕΑ, ενοίκιο, εποχικά επαγγέλματα και άλλα; Το ερώτημα είναι πολύ κρίσιμο, διότι ενδέχεται να αποκτήσει τον χαρακτήρα της βεβαιότητας. Είμαι βέβαιος ότι θα το σκεφτείτε το ερώτημα και πιθανόν να απαντήσετε. Εγώ με τη σειρά μου θα διατυπώσω απλά και ευθαρσώς τη δική μου απάντηση. Αυτό δεν πρόκειται να γίνει. Γιατί δεν πρόκειται να γίνει; Διότι οι Κύριοι (καπιταλιστές) φοβούνται.

Τι φοβούνται, γιατί φοβούνται; Φοβούνται ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει, φοβούνται ότι θα καούν τα πάντα. Τα πάντα. Ολόκληρες πόλεις θα καούν. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τις αντιφάσεις της κοινωνικής (καπιταλιστικής) πραγματικότητας, εάν δεν εστιάσουμε την προσοχή μας στους φόβους, στους εφιάλτες του Κυρίου. Πρόκειται για βεβαιότητα. Και η βεβαιότητα είναι ένα σημείο σταθερό πάνω στο οποίο πατάμε για να σκεφτούμε και να δράσουμε, να πράξουμε. Επανέρχομαι συνεχώς στο ζήτημα των φόβων τους διότι το θεωρώ πολύ κρίσιμο ζήτημα.

ΕΑΝ πάμε για μια στιγμή πενήντα χρόνια πίσω, το 1970 ας πούμε, θα παρατηρήσουμε ότι η πλειονότητα των καταναλωτών ήταν το εργαζόμενο προλεταριάτο, οι μισθωτοί εργαζόμενοι – η ανεργία τότε ήταν σχεδόν μηδενική. Σήμερα, η πλειονότητα των καταναλωτών δεν είναι το εργαζόμενο προλεταριάτο, η εργαζόμενη εργατική τάξη, οι μισθωτοί εργαζόμενοι (της εκτέλεσης, όχι της διεύθυνσης). Είναι οι άεργοι, γυναίκες και άνδρες.  Όλες και όλοι αντιλαμβανόμαστε τον μετασχηματισμό, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί – ολοκληρώνεται στις μέρες μας. Εδώ εντοπίζουμε μια πολύ βασική αντίφαση, μια κρίσιμη αναντιστοιχία, έναν δομικό αναχρονισμό: βλέπουμε τα πράγματα υπό την οπτική της εργασίας σε μια κοινωνία αεργίας.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ της αεργίας, άεργο προλεταριάτο; Τι είναι αυτά; Είναι καινοφανή, νεοπαγή; Ναι, είναι. Θα κάνω μια πολύ σύντομη παρέκβαση για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε. Ενώ σε όλες τις μέχρι τώρα κοινωνίες όλοι και όλες συμμετείχαν στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου (στις κυριαρχικές κοινωνίες υπάρχει μια μειονότητα, 5%, που δεν συμμετέχει), ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, στις σημερινές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες η συντριπτική πλειονότητα δεν συμμετέχει στην παραγωγή του πλούτου – απλά καταναλώνει τον πλούτο. Ή δεν μπορεί να τον καταναλώσει και τον αρπάζει, όταν και όποτε μπορεί, με πολλούς και διαφόρους τρόπους (λεηλασίες, πλαστό χρήμα, εγκληματικότητα). Επειδή δεν μπορούμε να αποφύγουμε την αξιολογική προσέγγιση, αφού η κανονιστική και η περιγραφική δεν επαρκούν, δηλώνω ότι πολύ καλά κάνουν. Δεν ξέρω τι έχετε πάθει με την καταναλωτική κοινωνία! Τι σας ενοχλεί; Αν δεν καταναλώσουμε, πώς θα ζήσουμε, μου λέτε, σας παρακαλώ; Εκτός εάν τα έχετε με την υπερκατανάλωση! Μα, όσο περισσότερα έχουμε, τόσο περισσότερα καταναλώνουμε! Καλές και φτηνές οι σαρδέλες αλλά άμα έχεις γιατί να μη φας και γαρίδες; Τον κοινωνικό πλούτο τον παράγουμε για να τον καταναλώσουμε, όχι να τον κρεμάσουμε στον λαιμό μας!

ΟΤΑΝ λέμε εργατικό δυναμικό εννοούμε αυτούς και αυτές που είναι μεταξύ 20 και 65 ετών και μπορούν να εργαστούν. Όταν λέμε βαθμός απασχόλησης του εργατικού δυναμικού εννοούμε το ποσοστό αυτών που όντως εργάζονται. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι 60%! Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 70%!  Έχουμε λοιπόν: πριν τα 20 και μετά τα 65 δεν εργάζονται. Από αυτούς και αυτές που μπορούν να εργαστούν το 40% στην Ελλάδα δεν εργάζονται. Από το 60% που εργάζονται, ένα μεγάλο μέρος εργάζεται είτε περιστασιακά είναι μερικώς (μερική απασχόληση). Από αυτό το 60%, το 25% είναι άνεργοι. Από αυτό το 60% ένα μεγάλο μέρος δεν παράγει πλούτο – τι πλούτο να παράξουν οι μπάτσοι, οι δικαστές, οι μαγαζάτορες και άλλοι πολλοί; Τι μένει; Μια μειονότητα του εργατικού δυναμικού γύρω στο 25-35% παράγει τον κοινωνικό πλούτο που καταναλώνει όλη η κοινωνία: τροφή, ρούχα, ενέργεια, περίθαλψη, καθαριότητα, επικοινωνίες, συγκοινωνίες, μεταφορές. Στο σύνολο του πληθυσμού που μπορεί να εργαστεί, από 4 ετών μέχρι 85 και βάλε, το ποσοστό αυτό δεν ξεπερνάει το 10-15%! Ένας, μία στους δέκα παράγει πλούτο, οι άλλοι 9 καταναλώνουν! Δεν είναι καινοφανής αυτή η κοινωνική κατάσταση;  Η καθολική οχτάωρη απασχόληση με μηδενική η ελάχιστη ανεργία ανήκει πλέον στο παρελθόν – ανεπιστρεπτί.

Η κοινωνία της αεργίας, το άεργο προλεταριάτο είναι μια στιγμή του όλου. Ποιο είναι το όλο; Το όλο είναι η εξέλιξη του καπιταλισμού. Θα θέσω το δεύτερο, σύνθετο ερώτημα. Είναι δυνατόν ο καπιταλισμός να επεκτείνεται επ΄αόριστον; Το ερώτημα αυτό μας προσφέρει άλλη μια απάντηση που γίνεται βεβαιότητα: όχι, αυτό είναι αδύνατον. Εάν ο καπιταλισμός επεκτείνεται στις μέρες μας, κάποτε θα σταματήσει να επεκτείνεται. Γιατί; Και τι θα συμβεί εάν σταματήσει να επεκτείνεται; Η έναρξη της συρρίκνωσης είναι λοιπόν αναπόφευκτη; Ναι, είναι αναπόφευκτη. Όχι, όχι, δεν είναι αναπόφευκτη – έχει ήδη αρχίσει να συρρικνώνεται ή πλησιάζει το σημείο έναρξης της συρρίκνωσης. Αυτή είναι η γνώμη μου. Μετά από τέσσερις αιώνες ανεμπόδιστης, στην ουσία, επέκτασης, προσεγγίζει την συρρίκνωση ή έχει αρχίσει να συρρικνώνεται. Αψευδής μάρτυρας η σημερινή αιφνίδια και αναπάντεχη συρρίκνωση. Δεν είναι ύφεση, δεν είναι κρίση – είναι μια στιγμή απότομης, βίαιης συρρίκνωσης. Δεν θα υπήρχε, εάν δεν υπήρχε μια αφανής και υπόγεια τάση. Αυτό που ζούμε τις μέρες αυτές δεν είναι παρά μια εικόνα του μέλλοντος.

ΕΑΝ είναι έτσι τα πράγματα, πιστεύω πως έτσι είναι, θα πρέπει να ζούμε κοσμογονικές μέρες. Μας το επιβεβαιώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής μας, τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής της συρρίκνωσης του καπιταλισμού. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών θα οξυνθεί και πολλοί από αυτούς θα εξοντωθούν, ειδικά οι μικρομεσαίοι. Κάποιοι τομείς θα κρατικοποιηθούν – οι αεροπορικές εταιρείες είναι προάγγελος. Ο τεράστιος κοινωνικός πλούτος θα παράγεται γρήγορα και ολοένα από λιγότερα χέρια. Η πλειονότητα του πληθυσμού δεν θα εργάζεται, η πλειονότητα των καταναλωτών δεν θα εργάζεται. Η μείωση της κατανάλωσης είναι αναπόφευκτη. Η επιτάχυνση της συρρίκνωσης είναι αναπόφευκτη.

ΤΟ τρίτο ερώτημα: τι θα κάνουν οι Κύριοι την εποχή της συρρίκνωσης του καπιταλισμού, την εποχή της αεργίας; Πώς θα αντιμετωπίσουν αυτή την καινοφανή κατάσταση, τον δομικό μετασχηματισμό;

ΕΧΟΥΝ διαμορφωθεί και συζητιούνται δύο στρατηγικές. Αυτή της απόλυτης ισχύος, της παντοδυναμίας κι αυτή της σχετικής ισχύος, των παραχωρήσεων. Η πρώτη προτείνει την αδιαφορία, την εξαθλίωση, την πάταξη, τη βία, την αμείλικτη καταστολή, την εξόντωση. Η δεύτερη,  το ελάχιστο εγγυημένο επίδομα. Δεν έχουν αποφασίσει ακόμα και θα αργήσουν να αποφασίσουν. Όσο δεν θα αποφασίζουν, η όξυνση του κοινωνικού πολέμου είναι αναπόφευκτη και μακράς διάρκειας. Πιθανότατα, προσωρινά, οι δύο στρατηγικές θα εναλλάσσονται. Γιατί όμως θα αργήσουν να κατασταλάξουν σε κάποια στρατηγική; Διότι και οι δύο στρατηγικές έχουν τα πλεονεκτήματά τους και τα μειονεκτήματά τους. Η στρατηγική της βίας εξασφαλίζει κέρδη αλλά οξύνει και παρατείνει τον παροξυσμό του κοινωνικού πολέμου. Η στρατηγική των παραχωρήσεων μειώνει τα κέρδη αλλά εξασφαλίζει την κοινωνική γαλήνη. Η ένσταση όμως των υποστηρικτών της βίας και της καταστολής προς τους υποστηρικτές των παραχωρήσεων, του ελάχιστου εγγυημένου επιδόματος, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, με το οποίο θα ασχοληθούμε ένα άλλο πρωινό: οι Υποτελείς θα ζουν χωρίς να εργάζονται; Κομμουνιστική κοινωνία θα εγκαθιδρύσετε;

 

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Δάσκαλε, πολύ ωραίο το άρθρο σου. Είναι φανερό πως περισσεύουν γύρω στα 5 δισ. άνθρωποι. Είναι αυτοί που κατέχουν τα ψιχουλα του πλούτου και με την ολοένα και πιο ρομποτική παραγωγή είναι πραγματικά αχρειαστοι. Τι θα γίνει με αυτούς, όχι αύριο αλλά σε 20 χρόνια, δεν ξέρω. Ή μοναδική λύση για να συνεχιστεί η ζωή με το μοντέλο που ζούμε, είναι η να βρούμε έναν καινούργιο κατοικημένο πλανήτη και να κυριαρχισουμε σε αυτόν ή να γίνουμε πολύ λιγότεροι.

  2. Θαναση αυτα που λες για την (υπερ)καταναλωση τα εννοεις ή μας προβοκαρεις;
    Ρωταω πρωτα, γιατι βαριεμαι να γραφω σε τουτο το ρημαδι χωρις λόγο.

  3. Παύλε, Τρίτη ή Τετάρτη περιμένουμε βροχάρα, οπότε την επομένη δεν θα βγω έξω, θα γράψω για την κατανάλωση, να σαφηνίσω τις μαλακίες μου.