in παγκόσμια Ιστορία

(οι) τέσσερις κομβικές στιγμές της ιστορίας του ανθρώπινου γένους

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η ιστορία του ανθρώπινου γένους δεν είναι ταυτόσημη με την Παγκόσμια Ιστορία. Με ενδιαφέρει η πρώτη, όχι η δεύτερη. Ποια είναι η διαφορά τους;  Η έννοια της Παγκόσμιας Ιστορίας χρησιμοποιείται με δύο τρόπους. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ιστορία των πολιτισμένων κοινωνιών, δηλαδή των κοινωνιών με κράτος, οι οποίες ήταν γεωργικές. Κατόπιν η σημασία της διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε την ιστορία του ανθρώπινου γένους από τη στιγμή (ως στιγμή εδώ εννοείται ένα μεγάλο χρονικό διάστημα) της εμφάνισης του ανθρώπου, πριν 120. 000 χρόνια κατά προσέγγιση.  Μπορεί και 200.000 χρόνια!

ΔΙΑΦΩΝΩ. Η ιστορία του ανθρώπινου γένους διακρίνεται σε δύο μεγάλες περιόδους:  της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, που διήρκεσε 2 εκ χρόνια, περιοριζόμαστε σε αυτά, και της ιστορίας του ανθρώπου, διάρκειας 200-120 χιλιετιών. Θα αντιλαμβάνεστε ότι χρησιμοποιώ τον όρο ‘ιστορία’ με διευρυμένη σημασία. Η ιστορία, με τη σημασία της ιστοριογραφίας, είναι εξιστόρηση αντικειμενικών γεγονότων αλλά είναι και αφήγηση. Ναι, έγινε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ακόμα ακόμα δεν τον έχουμε κατανοήσει. Τα αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν την ιστορία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας είναι πάρα πολλά. Πρόσφατα γεγονότα, οι δύο Πόλεμοι του 20ού αιώνα,  δεν έχουν ακόμα πλήρως κατανοηθεί. Γίνονται έρευνες – και θα γίνονται. Μα πώς μπορούμε να γράψουμε την ιστορία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, ενώ δεν μπορούμε να γράψουμε πρόσφατων κοινωνιών και γεγονότων;  Μα ακριβώς γι΄ αυτό μπορούμε να την γράψουμε διότι δεν μπορούμε να γράψουμε καμιά αντικειμενική ιστορία. Εξ άλλου, τα αντικειμενικά γεγονότα της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης είναι πολλά!

ΕΙΝΑΙ τα πολλά sui generis, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου! Τα οποία ήταν κυρίως λύσεις κάποιων προβλημάτων –  η όρθια στάση, η απώλεια του οίστρου του θηλυκού, η παράταση της παιδικής ηλικίας, η χρήση της φωτιάς, η κατασκευή εργαλείων μέσω εργαλείων, η απαγόρευση της αιμομιξίας, οι παραστάσεις, η φαντασία, η σκέψη, η γλώσσα, το σημείο και το σύμβολο,  οι φαντασιώσεις, η τελετή και η τελετουργία, η ανταλλαγή και άλλα πολλά. Η περίοδος της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης ήταν μια περίοδος μεγάλων αλλαγών χωρίς επιστροφή, περίοδος επαναστάσεων. (Θα δούμε τη διαφορά μεταξύ επανάστασης και κοινωνικής επανάστασης).  Πώς θα μπορούσαμε να μην συμπεριλάβουμε αυτή την περίοδο στην ιστορία του ανθρώπινου γένους;  Θα μου πείτε, μα τότε δεν ήταν άνθρωπος! Θα σας πω, μα τότε έγινε άνθρωπος!

ΩΣ άνθρωποι συνεχίσαμε να ζούμε όπως πριν γίνουμε άνθρωποι: ήμασταν τροφοσυλλέκτες-κυνηγοί-ψαράδες και ζούσαμε σε μικρές ομάδες. Μέσα σε αυτά τα δύο χαρακτηριστικά επιβιώνει η περίοδος της ανθρωπογένσης/κοινωνιογένεσης, ας μην το ξεχνάμε. Η περίοδος αυτή επιβιώνει ακόμα και σήμερα και θα επιβιώνει όσο θα υπάρχουν άνθρωποι, και αυτό να μην το ξεχνάμε. Πριν λίγες χιλιάδες χρόνια όμως, πριν 10-12.000 χρόνια, συνέβη κάτι το οποίο δεν έχουμε κατανοήσει ακόμα αλλά μπορεί μια μέρα να το κατανοήσουμε:  αρχίσαμε να καλλιεργούμε τη γη, να εκτρέφουμε ζώα –  να παράγουμε την τροφή μας, με αποτέλεσμα την μόνιμη εγκατάσταση, όπως λένε.  Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί γι΄ αυτή την μεγάλη αλλαγή, την επανάσταση, που συνηθίζουμε να την αποκαλούμε νεολιθική, είναι πολλές και θα ασχοληθούμε διεξοδικά με αυτές στο μέλλον, στο προσεχές μέλλον. Τον Νοέμβρη, ας πούμε. Αυτή είναι η πρώτη κομβική στιγμή της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Θα σκάσω, θα υποφέρω όλη την υπόλοιπη μέρα, εάν δεν διατυπώσω την άποψή μου, αναφέροντας τις πιο γνωστές θεωρίες. Η παραγωγή της τροφής δεν ήταν αποτέλεσμα της αύξησης του πληθυσμού, δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας συμβολικής επανάστασης, δεν ήταν το αποτέλεσμα της επιθυμίας συγκρότησης κράτους –  ήταν το αποτέλεσμα του πειραματισμού μόνιμα εγκατεστημένων τροφοσυλλεκτών/κυνηγών/ψαράδων σε περιοχές με πολλά θηράματα, ψάρια, φυτά όλων των ειδών.

Η δεύτερη κομβική στιγμή ήταν η εμφάνιση των πολεμικών κοινωνιών. Μέχρι τότε οι κοινωνίες δεν ήταν πολεμικές, αν και γνώριζαν τον πόλεμο. Ο πόλεμος ήταν περιστασιακές, σύντομες συγκρούσεις, όχι πολύ συχνές, μερικές φορές τελετουργικού χαρακτήρα, μερικές φορές, συχνά θα έλεγα,  παντελώς άγνωστες. Οι κοινωνίες αυτές δεν ήταν πολεμικές. Μια κοινωνία είναι πολεμική όταν δεν μπορεί να αναπαραχθεί χωρίς τον πόλεμο, όταν ο πόλεμος είναι καθημερινή δραστηριότητα ενός μέρους του πληθυσμού, νεαρών κυρίων ανδρών. Ποιες κοινωνίες, φίλες και φίλοι, δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν χωρίς τον πόλεμο, σε ποιες ο πόλεμος ήταν καθημερινή δραστηριότητα;  Οι ποιμενικές. Όλες οι ποιμενικές κοινωνίες του πλανήτη, Ευρασία και Αφρική, ήταν, και κάποιες ακόμα είναι, πολεμικές. Το γιατί οι ποιμενικές κοινωνίες έγιναν πολεμικές κοινωνίες το έχω κατά καιρούς περιγράψει με ευκρίνεια, και θα το επαναλάβω όταν ασχοληθούμε εκτενέστερα με την πολεμική κοινωνία.

ΕΝΑ μεγάλο μέρος, το μεγαλύτερο, των κοινωνιών του πλανήτη μας ήταν και είναι δημιούργημα της κατάκτησης αγροτικών κοινοτήτων από ποιμενικές πολεμικές κοινωνίες: οι δυτικές (αρχαίες, μεσαιωνικές και σύγχρονες), οι αραβικές, οι τούρκικες, οι μογγολικές (κατάκτηση Κίνας και Ινδίας). Ρίξτε ένα βλέμμα στον παγκόσμο χάρτη και θα το διαπιστώσετε.

ΣΕ μία από αυτές τις υβριδικές κοινωνίες (κατακτημένες αγροτικές κοινωνίες από ποιμενικές πολεμικές) παρατηρούμε την τρίτη κομβική στιγμή:  την κατασκευή μηχανών μεγάλης ισχύος. Πρόκειται για τις φεουδαρχικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού. Η μηχανή είναι ένα εργαλείο το οποίο αυξάνει κατά πολύ την ανθρώπινη φυσική  ισχύ:  ενώ το ακόντιο δεν είναι μηχανή, το τόξο είναι μηχανή! Ο καταπέλτης είναι μηχανή! Αλλά δεν είναι μεγάλης ισχύος. Το 1300 μ. Χ., όταν ο Δάντης έγραφε την Θεία Κωμωδία του, εμφανίστηκε η πρώτη μηχανή μεγάλης ισχύος:  τα πρώτα πυροβόλα όπλα με τη χρήση της πυρίτιδας. Τα οποία κατασκεύασαν αυτοί που έφτιαχναν καμπάνες για τις εκκλησίες! Από το 1300 μέχρι το 1850, για τέσσερις αιώνες, τα πυροβόλα όπλα εξελίσσονταν συνεχώς, μεγάλωναν, μίκραιναν, μεγάλωνε το βεληνεκές τους, η ευστοχία τους – ο απειροστικός λογισμός επινοήθηκε χάριν των πυροβόλων όπλων. Η τεχνογνωσία αυτή ήταν η προϋπόθεση της επινόησης μηχανών που λειτουργούσαν με ατμό, ατμομηχανές. Να οι σιδηρόδρομοι και τα ατμόπλοια! Μετά το 1850, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έχουμε την εμφάνιση αυτόματων πυροβόλων όπλων –  αυτός ήταν ο πρώτος αυτοματισμός. Χωρίς τα αυτόματα πυροβόλα όπλα δεν θα μπορούσε να επινοηθεί η μηχανή εσωτερικής καύσης –  οι πρώτοι που κατασκεύσαν τέτοιες μηχανές ήταν οπλουργοί, ναι, ναι, οπλουργοί, όπως οι εφευρέτες του κινηματογράφου ήταν ταχυδακτυλουργοί!  Να το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο και οι Τιτανικοί. Μια ιδιαίτερη στιγμή αυτής της περιόδου ήταν η γνωστή μας (πρώτη) Βιομηχανική επανάσταση που άρχισε το 1770 στην Αγγλία. Οι μηχανές δεν χρησιμοποιούνται πια μόνο στον πόλεμο και στις συγκοινωνίες αλλά και στην παραγωγή όλου του υλικού κοινωνικού πλούτου. Ήρθε και η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση και η τρίτη και η τέταρτη. Και φτάσαμε στα ρομπότ.

ΤΩΡΑ, φίλες και φίλοι, ζούμε την τέταρτη κομβική στιγμή της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Όλες οι κοινωνίες του παρελθόντος ήταν κοινωνίες της εργασίας, στις οποίες το 92-98% του πληθυσμού συμμετείχε στην παραγωγή του υλικού και άυλου κοινωνικού πλούτου. Τώρα, στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες το ποσοστό έχει πέσει στο 10-15%! Το 70% δεν εργάζεται (παιδιά, έφηβοι, μεγάλο μέρος των νέων, ένα πολύ μεγάλο μέρος του ενεργού πληθυσμού [30-40%], γέροι, γριές). Από το υπόλοιπο 30%, το μισό εργάζεται μεν αλλά δεν παράγει κοινωνικό πλούτο. Αυτό το 70% τείνει να αυξηθεί και σε είκοσι χρόνια θα γίνει 80%! Πρωτοφανής αλλαγή. Η αεργία είναι μια μεγάλη επανάσταση, είναι μια λανθάνουσα κοινωνική επανάσταση.

ΤΙ θα κάνουμε τώρα που δεν εργαζόμαστε; Αυτό είναι ένα από τα κρισιμότερα ερωτήματα της εποχής μας. Θα επιχειρήσουμε να επιλύσουμε τα ΑΜΕΤΡΗΤΑ προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, από παγκόσμια έως προσωπικά, άσε που δεν υπάρχουν προσωπικά, ή θα μας κλείσουν μέσα στα σπίτια και θα μας αλυσσοδέσουν μπροστά στις οθόνες μας, μπροστά στα παχνιά μας;

Σχολιάστε ελεύθερα!