in θεωρία κομμουνισμού

ο Giorgio Agamben, οι ακαδημαϊκοί και ο κομμουνισμός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ διαβάσετε το κείμενό μου, ρίξτε, εάν έχετε χρόνο και διάθεση, ένα βλέφαρο στο σύντομο σημείωμα του Giorgio Agamben (Communist Capitalism) που παραθέτω μετά το δικό μου – οι υπογραμμίσεις με κόκκινο χρώμα δικές μου. Με αφορμή αυτό το σημείωμα θα ήθελα να  θίξω κάποια ζητήματα που αφορούν τους ακαδημαϊκούς, όλων των πολιτικών ρευμάτων και αποχρώσεων, και συγκεκριμένα την αδιαφορία τους για πολλά κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και φιλοσοφικά ζητήματα.

ΟΤΑΝ ήμουν έφηβος ήθελα να γίνω ακαδημαϊκός. Αντ΄ αυτού εγκατέλειψα τη Φιλοσοφική Αθηνών μετά το πρώτο έτος (1976-7). Για λίγα χρόνια η εξέλιξη αυτή των πραγμάτων με είχε στενοχωρήσει αλλά μετά δεν μ΄ έκαιγε καρφάκι. Τώρα, εδώ και κάνα δυο δεκαετίες,  κάθε πρωί που ξυπνάω ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου την Παρθένα Παναγία, τη Ζωή και τον Φύλακα Άγγελό μου που δεν έγινα ακαδημαϊκός. Θα μου πείτε, έχεις Φύλακα Άγγελο που σε προσέχει;  Ναι, έχω: την προσήλωσή μου προς την απεριόριστη ελευθερία έρευνας, σκέψης και έκφρασης. Διαβάζω ακαδημαϊκούς – και τους σέβομαι. ‘Εχω μάθει πολλά από αυτούς και θα μάθω κι άλλα, πολλά. Αλλά άμα τα βάλλω κάτω, βλέπω ότι έχω μάθει πιο πολλά, έχω μάθει να σκέφτομαι, να ερωτώ, να αναθεωρώ, να αρχίζω και να ξαναρχίζω,  από συγγραφείς που δεν ήταν ακαδημαϊκοί. Θα αναφέρω τρία ονόματα: Βίκο, Νίτσε, Μαρξ. Δεν είναι οι μόνοι αλλά είναι αυτοί που με έδωσαν την περισσότερη δουλειά για το σπίτι. Ο Νίτσε ήταν ακαδημαϊκός για  λίγα χρόνια, όχι πολλά, δεν θυμάμαι πόσα, αλλά έφυγε τρέχοντας κι ακόμα τρέχει. Θα μπορούσε να χωρέσει η σκέψη του, οι πνευματικές του ανησυχίες, οι φιλοσοφικές του αναζητήσεις, το ατιθάσευτο πνεύμα του στο Πανεπιστήμιο; Σε ποιο Πανεπιστήμιο της εποχής του θα μπορούσε  να χωρέσει η σκέψη του Βίκο ή του Μαρξ; Σε κανένα. Γιατί;

ΟΣΗ αυτονομία κι αν έχει ένα Πανεπιστήμιο, οι περιορισμοί του είναι σαφείς και φανεροί: δεν μπορεί να μην έχει σχέσεις με την φεουδαρχική ή την καπιταλιστική Κυριαρχία.  Σήμερα, τα πανεπιστήμια έχουν μετεξελιχθεί σε καθαρόαιμα άτια του κεφαλαίου, που τα καβαλάει και επελεύνει με τα drones και τα όπλα στο ένα χέρι, με το χρήμα στο άλλο. Έτσι, είναι καταδικασμένα πάρα πολλά ζητήματα και φαινόμενα, κοινωνικά, οικονομικά, ιστορικά, κοινωνιολογικά, ιδεολογικά, πολιτισμικά και φιλοσοφικά να μην τα βλέπουν ή να τα βλέπουν αλλά να αδιαφορούν ή να τα βλέπουν με τον καθώς πρέπει τρόπο, να μην μπορούν  να τα δουν με άλλο μάτι. Κι όταν λέω Πανεπιστήμιο εννοώ τους καθηγητές, τους ακαδημαϊκούς. Εάν τα δει κάποιος, κάποια  με άλλο μάτι, ή θα τον τρελάνουν ή θα πάρει πούλο.

ΑΥΤΗ τη συνθήκη τη γνωρίζουν πολύ καλά στις μέρες μας οι νέοι και οι νέες που φιλοδοξούν να γίνουν ακαδημαϊκοί, ανώτερος κρατικός ή ιδιωτικός υπάλληλος δηλαδή. Εάν το σηκώνεις το υπαλληλίκι, οκ, κάνενα πρόβλημα. Εαν δεν το σηκώνεις, δεν θα γίνεις. Εγώ δεν το μπορώ. Ούτε με σφαίρες. Σήμερα για να γίνεις ακαδημαϊκός πρέπει να περάσεις τα σαράντα, μπορεί και τα σαράντα πέντε! Και τελικά μπορεί να μην τα καταφέρεις. Και πως θα ζεις μέχρι τότε; Άσε την οικογένεια, ποιος τη χέζει την οικογένεια και τα παιδιά. Υπάρχουν δύο τρόποι: ή να κατάγεσαι από πλούσια, ευκατάστατη οικογένεια έστω, όπως ο αναρχικός ακτιβιστής Ντέιβιντ Κρέμπερ, δεν ήξερε πόσα ακίνητα είχε στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, ή να ζεις με υποτροφίες, τρέχοντας από δω κι από εκεί, συνάπτοντας σχέσεις, φιλικές, υποκριτικές και λυκοφιλικές.

ΕΝΑΣ πολύ σίγουρος τρόπος να γίνεις ακαδημαϊκός είναι να είσαι  πολιτικός ακτιβιστής – αριστερός, αναρχικός, αντιεξουσιαστής, της αυτονομίας. Είναι μια τακτική που την έχουμε φάει στη μάπα: εκδίδεις με τη παρέα σου ένα περιοδικό, βγάζεις μερικά τεύχη, δημοσιεύεις εργασίες, γίνεσαι ακαδημαϊκός, το περιοδικό κλείνει, ξεχνάς τον μαρξισμό και τον αναρχισμό και αγοράζεις εξοχικό σε παραλία της Αττικής ή του χωριού σου –  το ιδανικό: και σε παραλία της Αττικής και στη παραλία του χωριού σου. Υπάρχουν και κάποιοι που ξέρουν ότι δεν θα γίνουν ποτέ ακαδημαϊκοί αλλά γράφουν, σκέφτονται και ζουν ως να ήταν ακαδημαϊκοί. Δώστε τους σανό να μηρυκάσουν –  η καλυτερότερή τους! Με λίγα λόγια: να ποια είναι η γενική κατάσταση των Ελλήνων διανοουμένων μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: διαβάζουν πολύ, σκέφτονται λίγο αλλά δεν παράγουν νέα γνώση, δεν συνθέτουν νέες θεωρίες. Ξέρετε τι λένε; Έχουν ειπωθεί τα πάντα. Αλλά θα μας πει ο Νικόλας Κωτούλας, και θα συμφωνήσω χωρίς καμία επιφύλαξη: τίποτα δεν έχει ειπωθεί ακόμα, τώρα αρχίζουμε!

ΕΑΝ φιλοδοξείς να γίνεις ακαδημαϊκός, πρέπει οπωσδήποτε να ασχοληθείς με ένα θέμα που θα γίνει αποδεκτό. Δεν μπορείς να κάνεις διδακτορικό με αντικείμενο την αδυναμία του μαρξισμού να κατανοήσει το πισωκολλητό. Χαίρομαι που γελάτε. Δεν θα κάνεις διδακτορικό με θέμα τη δουλεία στην αρχαία Ελλάδα με την ”Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας” υπό μάλης! Αν είναι δυνατόν! Δεν θα πρέπει να ασχοληθείς με κάποιο ζήτημα που καίει σαν κάρβουνο αναμμένο στις παλάμες σου. Και είναι τόσα πολλά. Μόνο το πεδίο της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας να σκεφτείς, φτάνει και περισσεύει. Ασχολείται κανείς με αυτά;  Ούτε ένας, ούτε μία. Εάν όμως γράψεις ότι οι Έλληνες ζουν από την παλαιολιθική εποχή στην Ελλάδα, θα γίνεις ακαδημαϊκός! Εάν υποστηρίξεις ότι η αρχαία ελληνική γλώσσα και η νεοελληνική είναι δυο γλώσσες, ο Μπαμπινιώτης ή θα λιποθυμήσει ή θα σε γδάρει ζωντανό. Θα κάνει το δεύτερο. Θα αναγκαστείς λοιπόν να ασχοληθείς με ζητήματα που ασχολούνται ήδη οι ακαδημαϊκοί. Με τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Καντ, τον Έγελο, τον Σπινόζα, τον Βέμπερ, τον Καστοριάδη και άλλους. Επιπλέον, θα πρέπει, εάν δεν φιλήσεις τις κατουρημένες τους ποδιές, τα αρχίδια τους θα τους τα γλείψεις ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ. Η κλίκα των ακαδημαϊκών είναι παρόμοια με όλες τις άλλες κλίκες: των τραγουδιστών, των μπουζουκτσήδων, των ποιητών, των δημοσιογράφων, των ηθοποιών, των μυθιστοριογράφων. Ξέρετε τι λένε στην πιάτσα: καλός και μπουζουκτσής γίνεται; Όχι, δεν γίνεται. Είναι τόσος και τέτοιος ο ανταγωνισμός που και άγιος να είσαι, καθίκι θα γίνεις θες δε θες. Ανταγωνισμός, κολακεία και υποκρισία πάνε πακέτο.

ΘΑ μπορούσε κάποιος φιλόδοξος νέος να γίνει ακαδημαϊκός εργαζόμενος με αντικείμενο τον κομμουνισμό; Ποιον κομμουνισμό, Αθανάσιε; Για τον κομμουνισμό όπως τον εννοούσαν τον 19ο αιώνα, μεταξύ των οποίων πολλοί αναρχικοί και μαρξιστές, για το όραμα, το ιδεώδες του κομμουνισμού ή για  the regimes established in so-called communist countries, όπως γράφει ο Αγκάμπεν; Θα μπορούσε κάποιος, κάποια να γίνει ακαδημαϊκός με αντικείμενο της διδακτορικής του εργασίας: κομμουνιστικοί θεσμοί στην καπιταλιστική κοινωνία; Θα τον περνούσαν για τρελό, για παλαβή –  δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία! Καλύτερα να έκανε χαρακίρι, μα την Παναγία! Είναι δυνατόν ποτέ κάποιος που φιλοδοξεί να γίνει ακαδημαϊκός να αναρωτηθεί:  γιατί πολλοί θεσμοί που υπάρχουν στη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία θα υπάρχουν και σε μια κομμουνιστική, λέμε τώρα, κοινωνία; Θα υπάρχουν κοινοτικές βιβλιοθήκες, πλατείες, μουσεία, δρόμοι, ασανσέρ, τρένα, λεωφορεία, πλοία, σιδηροδρομικοί σταθμοί, αποχετευτικά, ενεργειακά, υδρευτικά δίκτυα σε μια κομμουνιστική κοινωνία; Και βέβαια θα υπάρχουν! Μόνο αυτά;! Μα πώς είναι δυνατόν; Γιατί ο καπιταλισμός δεν τους ξεπαστρεύει, όσο και να θέλει και να προσπαθεί να τους συρρικνώσει;

ΜΗΠΩΣ λοιπόν ο κομμουνισμός εκτός από όραμα, ιδεώδες που θα πραγματοποιηθεί σε κάποιο μέλλον, εκτός από a paradigm for the government of men, a totalitarian political regime, with an unprecedented social control, είναι και κάτι που υπάρχει, που υπήρχε και που θα υπάρχει; Ασφαλώς και δεν είναι υποχρεωμένος κάποιος, κάποια να υιοθετήσει τη θεωρία του εμμενούς, ζωντανού κομμουνισμού. Έτσι, θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ των δύο άλλων εκδοχών. Τι να υποθέσω όταν κάποιος ακαδημαϊκός, όπως ο Αγκάμπεν, δεν είναι ο μόνος,  επιλέγει να ταυτίσει τον κομμουνισμό με ένα ολοκληρωτικό πολιτικό καθεστώς, το οποίο έχει πετύχει έναν άνευ προηγουμένου κοινωνικό έλεγχο; Μα εάν δεν έκανε αυτή τη ταύτιση δεν θα ήταν ακαδημαϊκός! 

ΔΕΝ ζούμε πια στην μετακομμουνιστική εποχή! Κομμουνιστική εκδοχή του καπιταλισμού! Ο νέος κομμουνιστικός καπιταλισμός – με έναν άνευ προηγουμένου κοινωνικό έλεγχο! Καπιταλισμός με τις πιο φρικτές, στυγερές, φρικώδεις, αποτροπιαστικές πλευρές του κρατικού κομμουνισμού! Κατανοούμε την ταύτιση της απαισιοδοξίας με τις φρικώδεις πλευρές του κομμουνισμού. Αυτός είναι σήμερα ο μέγιστος κίνδυνος, ο συνδυασμός καπιταλισμού και κομμουνισμού, the extreme alienation of relations between people with an unprecedented social control. 

ΕΑΝ πει κάποιος στον Αγκάμπεν ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον (εμμενή) κομμουνισμό, ότι ο καπιταλισμός είναι μια μορφή οργάνωσης, ελέγχου, συντονισμού, διεύθυνσης του (εμμενούς ζωντανού) κομμουνισμού, ο ακαδημαϊκός Αγκάμπεν θα γυρίσει και θα τον κοιτάξει έντρομος. Οφείλει να τον κοιτάξει έντρομος. Δεν θα σκεφτεί αυτά που άκουσε, όχι, όχι, θα διαπιστώσει ότι αυτός που τα λέει δεν είναι στα καλά του, ότι είναι τρελός.

Είμαι τρελός αλλά ωραίος τρελός! Πριν τριάντα χρόνια ήμουν μόνος. Τώρα δεν είμαι μόνος, υπάρχουν κι άλλοι ωραίοι τρελοί, κι άλλες ωραίες τρελές. Οι δρόμοι των ακαδημαϊκών και των τρελών αποκλίνουν –  τραβάτε εσείς το δρόμο σας, θα τραβήξουμε εμείς τον δικόν μας και το που θα καταλήξουμε, κι εσείς κι εμείς, θα το δούμε σε δέκα χρόνια.

 

Communist Capitalism

The form of capitalism that is being consolidated on a planetary scale is not that which it had assumed in the West: it is, rather, capitalism in its communist variation, which unites an extremely rapid development of production with a totalitarian political regime. This is the historical significance of the leading role that China is taking on, not only in the realm of the economy in a narrow sense, but also – as the political use of the pandemic has so eloquently demonstrated – as a paradigm for the government of men. That the regimes established in so-called communist countries were a particular form of capitalism, specially adapted for economically backward countries and thus labelled ‘state capitalism’, was perfectly clear to anyone who knows how to read history; what was entirely unexpected, however, is that this form of capitalism, which seemed to have exhausted its function and was thus now obsolete, was instead destined – in a technologically updated configuration – to become the ruling principle of the current phase of globalized capitalism. Indeed, it is possible that today we are observing a conflict between Western capitalism, which used to exist alongside the ‘state of law’ and bourgeois democracy, and this new communist capitalism, a conflict in which the latter version appears to have emerged as the victor. What is certain, however, is that the new regime will combine the most inhumane aspects of capitalism with the most atrocious aspects of state communism, combining the extreme alienation of relations between people with an unprecedented social control.

– Giorgio Agamben

December 15th, 2020.

Translated by Richard Braude

ill will editions

Σχολιάστε ελεύθερα!