in 21ος αιώνας

το μέλλον το καπιταλισμού και η μετακαπιταλιστική κοινωνία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ μάθατε τα νέα: ένα τρισεκατομμύριο εννιακόσια δισεκατομμύρια δολάρια (1.900.000.000.000 $), χίλια εννιακόσια δισ. δολάρια,  διανέμουν στους Υποτελείς οι καπιταλιστές και το Κράτος στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Θα δοθεί εφάπαξ ένα ποσό σε κάθε ενήλικο Αμερικανό, ανάλογα με το εισόδημά του, και θα παραταθεί το επίδομα ανεργίας μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021. Ένα μεγάλο ποσό θα δοθεί για την ενίσχυση του εκπαιδευτικού συστήματος και δη των μαθητών. Το συνολικό ποσό που θα διανεμηθεί το προσεχές μεσοπρόθεσμο χρονικό διάστημα είναι 4 τρισ. δολάρια. Όσο μεγάλο κι αν σας φαίνεται το ποσό, δεν είναι καθόλου μεγάλο. Εάν ζούσε ο Χάγιεκ, θα αυτοκτονούσε, με σχοινί που θα του πούλαγε ο καπιταλισμός. Στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες (Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία), η διανομή χρήματος στους Υποτελείς είναι  μια πρακτική που εφαρμόζεται ήδη συχνά –  κι αυτό είναι το μέλλον. Ο καπιταλισμός και το Κράτος είναι αναγκασμένοι να διανέμουν χρήμα, δεν μπορούν να το αποφύγουν, είναι αναπόφευκτο. Οφείλουν να εξασφαλίσουν την ελάχιστη επιβίωση των Υποτελών τους. Οι εξελίξεις αυτές φέρνουν στο προσκήνιο μερικά πολύ βασικά ερωτήματα. Πού βρέθηκε όλο αυτό το χρήμα που διανέμεται; Η διανομή χρήματος είναι μια κίνηση που κάνει το Κράτος πρόνοιας; Τι θα συμβεί,  εάν δεν το κάνουν; Πώς φτάσαμε μέχρι εδώ; Η διανομή χρήματος μας λέει κάτι για το προς τα που οδεύει ο καπιταλισμός, για το μέλλον του;  Μας λέει κάτι για το πώς θα είναι μια μετακαπιταλιστική κοινωνία; Με αυτά τα ερωτήματα θα ασχοληθούμε σήμερα.

ΘΑ ξεκινήσω με μια πολύ σύντομη ανασκόπηση της εξέλιξης του καπιταλισμού και του Κράτους μετά τον πόλεμο. Κατά την χρυσή τριακονταετία του καπιταλισμού, 1945-1975, το Κράτος φορολογούσε τους καπιταλιστές (φορολογικό Κράτος) και τα έσοδα στήριξαν το Κράτος πρόνοιας. Φορολογικό Κράτος και Κράτος πρόνοιας είναι λέξεις που περιγράφουν την κατανομή ισχύος μεταξύ της εργατικής τάξης και των καπιταλιστών. Ουδέποτε άλλοτε στην τεσσάρων, πέντε αιώνων ιστορία του καπιταλισμού η εργατική τάξη ήταν τόσο ισχυρή και οι καπιταλιστές τόσο ανίσχυροι. Αυτή η συγκεκριμένη κατανομή ισχύος μπορεί να εξηγηθεί από τα γεγονότα που προηγήθηκαν και την μεταπολεμική παγκόσμια κατάσταση: ήττα του φασισμού και του ναζισμού στον Β΄παγκόσμιο πόλεμο, επέκταση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στα δύο τρίτα του πλανήτη (Ρωσία, ανατολική Ευρώπη, Κίνα και σε πολλές άλλες χώρες), πολλά αντιαποικιοκρατικά εθνικά απελευθερωτικά κινήματα, εργατικές εξεγέρσεις και απεργίες στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες.

ΜΕ την έναρξη της πτώσης του ρυθμού ανάπτυξης στα μέσα της δεκαετίας του 1970 και πολύ πιο καθαρά από τη δεκαετία του 1980,  άρχισε η αντεπίθεση, η αντεπανάσταση των καπιταλιστών και του Κράτους. Η κατανομή ισχύος μεταξύ καπιταλιστών και εργατικής τάξης έπρεπε να ανατραπεί για να αυξηθεί η κερδοφορία. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Η αντεπίθεση αυτή, η καπιταλιστική αντεπανάσταση είναι γνωστή ως νεοφιλελευθερισμός. Η φορολογία στο κεφάλαιο μειώθηκε κατά πολύ οπότε άρχισε η συρρίκνωση του Κράτους πρόνοιας. Άρχισε η ιδιωτικοποίηση κρατικών λειτουργιών και δραστηριοτήτων. Τι γίνεται επιπλέον όταν μειώνονται τα έσοδα του Κράτους από την μείωση της φορολογίας του κεφαλαίου και των μεγάλων εισοδημάτων; Χρεώνεται το Κράτος. Διότι η συρρίκνωση του Κράτους πρόνοιας έχει κάποια όρια, τα οποία ο καπιταλισμός και το Κράτος δεν μπορεί να υπερβεί. Υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός αέργων (όχι ανέργων), οι οποίοι πρέπει να επιβιώσουν. Εάν τα υπερβεί, τότε ο παροξυσμός του κοινωνικού πολέμου, η κοινωνική αναταραχή, η κοινωνική αταξία, η αστοχία του συστήματος είναι κάτι το αναπόφευκτο. Το Κράτος πρόνοιας πρέπει να δανειστεί από τους κατόχους χρήματος για να αποφευχθεί η ευρεία κοινωνική αναταραχή. Αυτό είναι το Κράτος χρέους. Ο έντοκος δανεισμός στο Κράτος αποδίδει κέρδη (”Κέρδη χωρίς παραγωγή” είναι ο τίτλος ενός βιβλίου του Κώστα Λαπαβίτσα, να δούμε πότε και από ποιον θα γραφεί το βιβλίο ”Παραγωγή χωρίς κέρδος”). Μετά τον δανεισμό και την χρέωση του Κράτους ήρθε και ο δανεισμός και η χρέωση των Υποτελών. Η οικονομία ανέκαμψε αλλά η ανάκαμψη δεν ήταν μόνο σύντομη αλλά και καταστροφική: ήρθε το 2008 και όλα κατέρρευσαν. Μετά το Κράτος χρέους η οικονομία και το Κράτος προσπάθησαν να προσαρμοστούν κι ακόμα προσπαθούν. Η καπιταλιστική οικονομία σε στασιμότητα, τα κράτη χρεωμένα αλλά δεν μπορούν να ξεπληρώσουν το χρέος τους (με την μικρή φορολογία που επιβάλλεται στο κεφάλαιο) αλλά δεν μπορούν να κηρύξουν και πτώχευση διότι δεν τους το επιτρέπουν οι καπιταλιστές του χρήματος: τους δανείζουν για να πληρώνουν μέρος του χρέους! Εάν δεν δανείσουν στα κράτη, αυτά τα χρεωκοπήσουν. Με αποτέλεσμα την κοιονωνική αναταραχή και την ύφεση της οικονομίας, ανεργία δηλαδή.

ΟΙ καπιταλιστές αρπάζουν αλλά η αρπαγή έχει ένα όριο. Μπροστά σε αυτό το όριο διατυπώνονται δύο στρατηγικές: αμείλικτη συνέχιση της αρπαγής, κοινωνική αναταραχή, ανηλεής καταστολή της κοινωνικής αναταραχής, περιορισμός της δημοκρατίας ή και κατάργησή της, πρόκριση της βίας έναντι του κέρδους –  αυτή είναι η στρατηγική του Τραμπ. Η άλλη στρατηγική είναι η στρατηγική των παραχωρήσεων και της διανομής χρήματος: και ο καπιταλισμός ενισχύεται και αποτρέπεται το ενδεχόμενο της κοινωνικής αναταραχής. Και που το βρίσκουν το χρήμα, αυτό το λίγο, τα 4 τρις,  που διανέμουν; Μα υπάρχει, φίλες και φίλοι, υπάρχει: είναι ένα ελάχιστο μέρος της λείας, της αρπαγής όλων αυτών των περασμένων δεκαετιών. Το πόσο χρήμα κυκλοφορεί προσδιορίζεται από τον όγκο του παραχθέντος και παραγόμενου κοινωνικού πλούτου. Εάν είχαμε τρία εμπορεύματα, λόγου χάριν, ένα βιβλίο, ένα κιλό ντομάτες κι ένα κιλοτάκι, μαύρο με δαντέλα, πόσο χρήμα θα υπήρχε; Ένα εκατομμύριο ευρά;  Όχι, βέβαια! Το ποσό των 4 τρισ. και συνολικά τα δεκάδες άλλα τρισ.  που διανέμονται σε όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες,  όλα αυτά είναι μικρό μέρος του υπάρχοντος χρήματος, μας λέει για το πόσος πλούτος υπάρχει σήμερα: είναι πολύς, πολύ τεράστιος. Θα το πω κάπως προβοκατόρικα: εφόσον υπάρχει χαρτί, μελάνι και τυπογραφεία, θα υπάρχει και χρήμα. Όταν αυξάνεται ο κοινωνικός πλούτος πρέπει να αυξάνεται και η ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί, πρέπει να τυπώνεται χρήμα. Δεν τρελάθηκε το αφεντικό και μοιράζει χρήμα, δεν το χώνει βαθιά το χέρι του στην τσέπη, κάθε άλλο! Όταν θα συνεχίσουμε τις μελέτες μας σχετικά με την προέλευση του εμπορεύματος και του χρήματος στην αρχαϊκή Ελλάδα θα δούμε ότι η πρώτη χρήση του χρήματος δεν ήταν αυτή του μέσου της ανταλλαγής εμπορευμάτων αλλά του μέσου της αύξησης της ισχύος και του πλούτου. Η χρήση αυτή ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει και είναι γνωστη ως νομισματική πολιτική του Κράτους και των Τραπεζών!

ΜΕΤΑ λοιπόν το φορολογικό Κράτος και το Κράτος πρόνοιας (1945-1980), μετά το Κράτος χρέους και του συρρικνωμένου Κράτους πρόνοιας και γενικά του Κράτους (ιδιωτικοποιήσεις, 1980-2008), εμφανίζεται το Διανεμητικό Κράτος. Η κομβική στρατηγική αυτού του Κράτους είναι η αποτροπή της γενικευμένης κοινωνικής αναταραχής. Είναι το Κράτος της προληπτικής αντεπανάστασης. Με αυτό το Κράτος θα ζήσουμε τις επόμενες δεκαετίες. Αναπόφευκτα, θα διανέμουν χρήμα, εάν θέλουν να παρατείνουν τη ζωή του καπιταλισμού κι αν θέλουν να αποτρέψουν μια γενικευμένη παγκόσμια αναταραχή, ένα παροξυσμό του παγκόσμιου εμφύλιου κοινωνικού πολέμου, σαν κι αυτόν της δεκαετίας του 1960. Υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση του ζητήματος, πιο ενδιαφέρουσα. Μας λέει πολλά και για το μέλλον του καπιταλισμού και για την μετακαπιταλιστική κοινωνία.

ΑΣ υποθέσουμε, φίλες και φίλοι, ότι για κάποιο λόγο, και θα δούμε ποιος είναι αυτός, καταργείται το εμπόρευμα, το χρήμα, η ανταλλαγή εμπορευμάτων μέσω του χρήματος (ασυνέχεια), άρα, δεν υπάρχει πια καπιταλισμός. Ποια μορφή θα πάρει η πρόσβαση στον παραγόμενο κοινωνικό πλούτο, αφού είναι παντελώς αδύνατον το σταμάτημα της παραγωγής του;  (συνέχεια). Δύο και μόνο  δύο είναι αυτές οι μορφές: η διανομή  και η ελεύθερη πρόσβαση. Δεν υπάρχουν άλλες μορφές, άλλοι τρόποι. Ή ο κοινωνικός πλούτος θα διανέμεται, από κάποιους, στους Υποτελείς ή οι Υποτελείς θα προσβαίνουν ελεύθερα στον κοινωνικό πλούτο. Η μετακαπιταλιστική κοινωνία ή θα είναι μια διανεμητική κοινωνία ή θα είναι μια ελευθεροπροσβασιακή κοινωνία. Χρήμα και εμπόρευμα και καπιταλισμός μπορεί να μην υπάρχουν, θα υπάρχουν όμως όπλα. Οι σημερινοί κάτοχοι του χρήματος και των όπλων μπορεί αύριο να μην έχουν χρήμα, λέμε τώρα, υπόθεση εργασίας διατυπώνουμε, όπλα όμως θα συνεχίσουν να έχουν. Αφού λοιπόν θα έχουν όπλα, η κοινωνία θα είναι διανεμητική, όχι ελευθεροπροσβασιακή. Ακόμα κι αν οι Υποτελείς νικήσουν σε κάποιον κοινωνικό πόλεμο, η κοινωνία δεν θα είναι ελευθεροπροσβασιακή, πάλι διανεμητική θα είναι, μόνο που θα είναι πιο εξισωτική (”από τον καθέναν σύμφωνα με τις δεξιότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του”!). Μπορεί να γίνει ελευθεροπροσβασιακή, εάν παίρνουν μόνο αυτό που χρειάζονται – εξέλιξη που δεν μπορούμε να την αποκλείσουμε μόνο που είναι πολύ μακρινή στον χρόνο.

ΥΠΑΡΧΕΙ όμως το ενδεχόμενο να υπάρξει μια μετακαπιταλιστική κοινωνία που να χρησιμοποιεί χρήμα; Ναι! Αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον ζήτημα. Καπιταλισμός χωρίς χρήμα δεν νοείται, χρήμα όμως χωρίς καπιταλισμό νοείται και παρανοείται. Πώς είναι δυνατόν να καταργηθεί ο καπιταλισμός αλλά να υπάρχει χρήμα; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, θα κάνουμε άλλη μια υπόθεση εργασίας.

ΦΙΛΕΣ και φίλοι, δεν έχουμε κάποιο πρόβλημα με τις υποθέσεις εργασίας. Οι υποθέσεις αυτές δεν είναι αυθαίρετα κατασκευάσματα του μυαλού μας, αυθαίρετες επινοήσεις. Παίρνουμε μια εμπειρικά διαπιστωμένη, αναμφισβήτητη τάση, σε όποια φάση της διαδικασίας εξέλιξης κι αν βρίσκεται, και την φέρουμε στα λογικά της άκρα. Δεν μπορώ να κάνω την παρακάτω υπόθεση εργασίας: ας υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι βγάζουν φτερά κι αρχίζουν να πετάνε! Θα μπορούσα να την κάνω αυτή την υπόθεση εργασίας, αν παρατηρούσα ότι οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να βγάζουν φτερά αλλά κάτι τέτοιο εγώ δεν έχω παρατηρήσει –  δεν ξέρω αν το έχετε παρατηρήσει εσείς! Να η υπόθεση εργασίας που μας επιτρέπεται να κάνουμε. Υποθέτουμε ότι ο κοινωνικός πλούτος παράγεται μόνο από αυτόματες μηχανές, με τόσο λίγη ανθρώπινη εργασία που θα την θεωρήσουμε αμελητέα. Υποθέτουμε ότι φτάνουμε σε αυτό το σημείο. Μπορούμε να την κάνουμε αυτή την υπόθεση, μιας και ο κοινωνικός πλούτος παράγεται από μια πολύ μικρή μειονότητα, γύρω στο 15% του πληθυσμού, ποσοστό που τείνει να μειώνεται και θα μειωθεί δραστικά τις προσεχείς δεκαετίες. Αυτή είναι η κοινωνία της αεργίας. Αυτή είναι η συρρίκνωση του καπιταλισμού, η συρρίκνωση του εμπορεύματος της μισθωτής εργασίας στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου. Εάν φτάσουμε λοιπόν σε αυτό το σημείο, να παράγεται ο κοινωνικός πλούτος από τις αυτόματες μηχανές, πώς θα καταναλώνουμε τον κοινωνικό πλούτο; Δύο τρόποι υπάρχουν: ή άμεση διανομή του πλούτου στους Υποτελείς από το Κράτος  ή έμμεση διανομή του μέσω της διανομής χρήματος από το Κράτος.

ΚΑΙ επανερχόμαστε στο χρήμα που διανέμουν σήμερα τα Κράτη των αναπτυγμένων καπιταλιστικών εύπορων κοινωνιών, στο Διανεμητικό Κράτος. Η διανομή του χρήματος στους Υποτελείς από το Διανεμητικό Κράτος είναι σαφής ένδειξη της εξέλιξης και του μέλλοντος του καπιταλισμού: σήμερα το 70% του πληθυσμού ζει, επιβιώνει,  χωρίς να εργάζεται και αυτό το ποσοστό θα τείνει να αυξάνεται. Ο καπιταλισμός τείνει να αυτοκαταργείται: τείνει προς την παραγωγή χωρίς κέρδος. Το χρήμα θα χρησιμοποείται όχι για την ανταλλαγή του χρήματος αλλά ως μέσον πρόσβασης στον κοινωνικό πλούτο. Ο καπιταλιστής θα αναγκαστεί να αφήσει το κέρδος από τα χέρια του και να πάρει τα όπλα και τους κατασκοπευτικούς, επιτηρητικούς και παρακολουθητικούς δορυφόρους του διαστήματος. Τα έχει ήδη αλλά θα έχει μόνο αυτά. Εμφανίζονται προϋποθέσεις και συνθήκες κατάλυσης τόσο της  καπιταλιστικής Κυριαρχίας όσο και του δυτικού πολιτισμού, της δυτικής Κυριαρχίας θέλω να πω, και πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα και εγρήγορση.

Σχολιάστε ελεύθερα!