in 21ος αιώνας

η Δύση θέλει να πολεμήσει αλλά δεν μπορεί: το τέλος του πολέμου και το μέλλον της πολεμικής κοινωνίας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ αρχίσω την εξέταση του σημερινού θέματος, θα διατυπώσω ένα ερώτημα που δεν έχει τεθεί μέχρι σήμερα, έτσι νομίζω, και θα απαντήσω σε αυτό. Τι εννοούμε όταν λέμε, ένας λαός θέλει να πολεμήσει; Για να απαντήσουμε σε αυτό το κομβικής σημασίας ερώτημα θα πρέπει να δούμε τα πράγματα με την οπτική της παγκόσμιας ιστορίας –  κι αυτό θα κάνουμε. Υπήρξαν περιπτώσεις λαών που ήθελαν να  πολεμήσουν; Κι όταν λέμε λαού ή λαών αυτό σημαίνει ότι όλοι και όλες ήθελαν να πολεμήσουν; Είμαστε βέβαιοι και βέβαιες ότι τον πόλεμο τον διεξήγαγαν παντοτε άντρες. Πάντα οι άντρες ήθελαν να πολεμούν, να πολεμήσουν; Υπήρξαν περιπτώσεις που και οι γυναίκες ήθελαν τον πόλεμο; Τι γίνεται σήμερα στη Δύση και όχι μόνο; Θέλουμε να πολεμήσουμε;

ΟΧΙ, φίλες και φίλοι, σήμερα, στη Δύση, σε όλο τον κόσμο κανένας και καμιά δεν θέλει να πολεμήσει. Οι ευρωπαϊκοί λαοί πολεμούσαν μεταξύ τους για πολλούς αιώνες, χιλιετίες. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες. Ακόμα ζουν άνθρωποι που πολέμησαν και έζησαν τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο και όχι μόνο (Κορέα, Βιετνάμ και αλλού). Στις αρχές του Α΄Παγκοσμίου πολέμου, οι νεαροί άντρες όλων των ευρωπαϊκών κοινωνιών έσπευδαν ενθουσιωδώς να καταταγούν στο στρατό για να πολεμήσουν για την πατρίδα, όταν όμως βίωσαν την εμπειρία των μαχών και τη φρίκη του πολέμου πολλοί λιποτάκτησαν και όσοι επέστρεψαν,  οι τυχεροί, με κομμένα πόδια και χέρια, εκ των υστέρων κατανόησαν τι είναι ο πόλεμος. Σήμερα, αν διαθέτουμε κάποιες βεβαιότητες, μία από αυτές είναι η απροθυμία όλων των ευρωπαϊκών λαών, αντρών, γυναικών, παιδιών, να πολεμήσουν. Αν για χιλιετίες η Ευρώπη ήταν ένα αχανές πεδίο μαχών, αν ο πόλεμος ήταν ο κανόνας, πόλεμος στην Ευρώπη δεν θα ξαναγίνει. Νομίζω πως η εξέλιξη αυτή είναι πολύ ευχάριστη.

ΜΙΑ άλλη βεβαιότητα που διαθέτουμε είναι αυτή: οι γυναίκες δεν ήθελαν και δεν θέλουν να πολεμούν, οι άντρες ήθελαν. Αν η γυναίκα συνεχίζει και ενισχύει τη ζωή, λες και οι άντρες ήθελαν να την καταστρέψουν με τον φόνο και τον πόλεμο. Είμαστε βέβαιοι ότι οι φόνοι μέσα στην κοινωνία, σε όλες τις κοινωνίες της παγκόσμιας ιστορίας,  γίνονται από άντρες σε ποσοστό 99%! Υπήρξαν όμως κοινωνίες, κάποιες συγκεκριμένες κοινωνίες, θα δούμε ποιες είναι, στις οποίες οι γυναίκες δεν πολεμούσαν αλλά ενθάρρυναν  τους άντρες να πολεμούν. Δεν είναι παράδοξο, αντιφατικό; Υπάρχει κάποια λογική εξήγηση αυτής της  στάσης; Ας θυμηθούμε την περίπτωση μιας γνήσιας πολεμικής κοινωνίας, της αρχαίας Σπάρτης. Η γυναίκα, ως σύζυγος και μάνα, έλεγε στον πολεμιστή: ή θα γυρίσεις με την ασπίδα, νικητής, ή θα πεθάνεις, θα σε φέρουν νεκρό πάνω σε αυτή. Ή ταν [την] (ασπίδα) ή επί τας [της] (ασπίδος)! Αυτό συνέβαινε και σε όλες τις ποιμενικές κοινωνίες, που ήταν όλες πολεμικές –  οι γυναίκες ενθάρρυναν τους νεαρούς άντρες, τους ήρωες, γιους και συζύγους, να πολεμήσουν.  Δύο ήταν τα κίνητρά τους. Η νίκη θα διαιώνιζε την κοινωνική τους θέση, ακόμα κι αν η ελευθερία τους ήταν περιορισμένη και η κοινωνική τους θέση χαμηλή. Το δεύτερο κίνητρο μπορεί να σας τρομάξει αλλά δεν μπορώ να μην το παραθέσω: ήθελαν να πεθάνουν αυτοί που ήθελαν διακαώς τη σφαγή, το φόνο, τις μάχες  και τον πόλεμο. 

ΘΑ ήθελα να κάνω δύο ακόμα παρεκβάσεις, σύντομες, για να σας προετοιμάσω για αυτά που θέλω να πω σχετικά με το τέλος του πολέμου και το μέλλον της δυτικής πολεμικής κοινωνίας. Η πρώτη: υπήρχε, υπάρχει ακόμα ασφαλώς, ευτυχώς, μια πολιτισμική παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο άντρας που οπλοφορεί δεν είναι άντρας. Διότι άντρας είναι το αρσενικό που βοηθάει τη γυναίκα να ενισχύει και να συνεχίζει τη ζωή. Στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, για να περιοριστούμε σε αυτές, η οπλοφορία και η κατοχή όπλων, η ύπαρξη όπλων στο σπίτι θεωρείται κάτι το απαράδεκτο –  σε αντίθεση με την αμερικάνικη κοινωνία, στην οποία η πολιτισμική αυτή παράδοση συνυπάρχει συγκρουσιακά με αυτήν της κατοχής όπλων. Πρόκειται για μια πολιτισμική σύγκρουση που έχει μεγάλη ιστορία και που τις προσεχείς δεκαετίες θα ενταθεί. Τη σημασία αυτής της σύγκρουσης θα την εξετάσουμε παρακάτω.

Η δεύτερη παρέκβαση. Θα διατυπώσω το παρακάτω ερώτημα, το οποίο επίσης, όπως νομίζω, δεν έχει τεθεί: πώς θα ήταν ο κόσμος σήμερα, εάν μόνο οι ΗΠΑ διέθεταν πυρηνικά όπλα; Δεν χρειάζεται να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα. Η φαντασία σας αρκεί και περισσεύει. Δεν μπόρεσα να αποφύγω τον πειρασμό να επιλέξω μεταξύ του υποθετικού αυτού κακού και του σημερινού –  της κατοχής πυρηνικών όπλων από πολλά και εχθρικά, κατά κάποιον τρόπο, κράτη. Δεν μπόρεσα να επιλέξω, δεχόμενος ότι η υπόθεση που διατύπωσα είναι απλά υπόθεση και αυτό που απομένει είναι να κατανοήσω τη σημερινή πραγματικότητα.

ΚΑΙ ποια είναι η σημερινή κοινωνική (συλλογική) και ψυχική (ατομική) πραγματικότητα; Η επιβολή της ανησυχίας και του φόβου. Οι συνομήλικοί μου εξηντάρηδες και οι μεγαλύτερης ηλικίας θα θυμούνται τις δεκαετίες της ξενοιασιάς και της ανεμελιάς της χρυσής εποχής του φορντικού καπιταλισμού (όπου οι παραγωγοί είναι και καταναλωτές, αυτός είναι ο φορντισμός), ξενοιασιά και ανεμελιά που συνεχίστηκε και τις δεκαετίες του 1980 και 1990: δουλειά, διασκέδαση, διακοπές, μπαράκια, λάιφ στάιλ, λάμψη και γκλαμουριά. Η ανησυχία που μεγαλοποιεί τα συναισθήματα, την ανησυχία, τον κίνδυνο και τον φόβο δεν είναι μόνο αποτέλεσμα του διαρκούς εκφοβισμού, που παραλύει σώμα, νου, συναισθήματα και φαντασία αλλά είναι και αποτέλεσμα των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων, με βασική αυτήν της εξέλιξης της εργασίας –  την ανεργία, ειδικά των νέων, την επισφάλεια, την ευελιξία, την προσωρινότητα, την αβεβαιότητα για το μέλλον, την βίωση της αποτυχίας. Θα προσθέσουμε ακόμα και την έλλειψη νοήματος, την μοναξιά και την κατάθλιψη, την κατάσταση της υγείας. Θα προσθέσουμε ακόμα και την συνειδητοποίηση των πολλών και ανεπίλυτων παγκόμσιων κοινωνικών προβλημάτων, τα οποία δεν γίνεται να μην είναι και προσωπικά. Μια άλλη έκφανση της περιρρέουσας ανησυχίας είναι κι αυτή του ενδεχόμενου ενός πυρηνικού πολέμου.

ΠΟΛΛΟΙ και πολλές ανησυχούν μήπως γίνει παγκόσμιος πόλεμος με χρήση πυρηνικών όπλων –  όχι χωρίς λόγο βέβαια. Με το σημερινό κείμενο θα ήθελα να διασκεδάσω αυτή την ανησυχία. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούμε να το κάνουμε είναι να σκεφτούμε. Για να σκεφτούμε δεν πρέπει να φοβόμαστε. Για να μην φοβόμαστε πρέπει να σκεφτούμε, όχι απλά να αισιοδοξούμε. Δεν θα ασχοληθώ σήμερα με το μείζον ζήτημα της σχέσης φόβου και σκέψης, θα το κάνω μια άλλη μέρα. Για να σκεφτούμε δεν πρέπει να φοβόμαστε –  πώς γίνεται να μην φοβόμαστε. Πρόκειται περί ενός φαύλου κύκλου που είναι δύσκολο να σπάσει. Δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο. Το σημείο εκκίνησης είναι η σκέψη, το ξαναλέω, δεν είναι η ελπίδα, το όνειρο, η επιθυμία, η αισιοδοξία.

ΘΑ γίνει λοιπόν παγκόσμιος πόλεμος με χρήση πυρηνικών όπλων; Απαντώ κατηγορηματικά ότι δεν θα γίνει. Δεν ανησυχώ. Θα εκθέσω τα επιχειρήματά μου συνοπτικά και απλά. Θεωρώ όμως άκρως απαραίτητο να εξετάσω ένα άλλο ζήτημα, που είναι κομβικής σημασίας και θα μας απασχολήσει τις προσεχείς δεκαετίες. Η Δύση, ο δυτικός πολιτισμός, οι δυτικές κοινωνίες είναι πολεμικές κοινωνίες;  Τι είναι μια πολεμική κοινωνία; Εάν η Δύση, ο δυτικός πολιτισμός είναι μια αλληλουχία επιμέρους πολιτισμών, με κοινά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με άλλα λόγια, μια αλληλουχία κοινωνικών σχηματισμών και τρόπων παραγωγής και αρπαγής με κοινά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τότε διαπιστώνουμε ότι οι δουλοκητικές κοινωνίες ήταν πολεμικές κοινωνίες, οι φεουδαρχικές κοινωνίες ήταν πολεμικές κοινωνίες, οι καπιταλιστικές κοινωνίες ήταν πολεμικές κοινωνίες. Η κοινωνία της αρχαίας Αθήνας , της Σπάρτης και της Ρώμης δεν θα μπορούσαν να αναπαραχθούν χωρίς τον πόλεμο. Εάν δεν διεξήγαγαν κάθε χρόνο πολέμους, δεν κατέρρεαν. Πολεμική κοινωνία είναι μια κοινωνία που δεν μπορεί να υπάρξει και να αναπαραχθεί χωρίς την διεξαγωγή του πολέμου. Τι συμβαίνει σήμερα; Οι δυτικές,καπιταλιστικές κοινωνίες είναι πολεμικές κοινωνίες; 

ΓΙΑΤΙ όμως είναι αναγκαίος ο πόλεμος; Διότι ήταν ο μόνος τρόπος αύξησης του πλούτου και της ισχύος –  και η επιθυμία της διαρκούς και απεριόριστης αύξησης του πλούτου και της ισχύος (της επιβολής της θέλησης του Κυρίου) είναι το ιδιαίτερο, εντονότερο, κοινό χαρακτηριστικό της Δύσης,του δυτικού πολιτισμού, της δυτικής Κυριαρχίας. Στις δουλοκτητικές κοινωνίες το βασικό αντικείμενο του πολέμου, της αρπαγής δηλαδή, ήταν η απαγωγή νέων ανδρών κυρίως, και η δουλοποίησή τους. Στις πρώιμες φεουδαρχικές κοινωνίες το βασικό αντικείμενο του πολέμου ήταν η αρπαγή γης (άρα και παραγωγών) ενώ στις όψιμες ήταν επιπλέον και η αρπαγή ανθρώπων (δουλεμπόριο), πολύτιμων μετάλλων και πρώτων υλών. Μέσα σε αυτά τα πολεμικά, αρπακτικά φεουδαρχικά πλαίσια της όψιμης φεουδαρχίας εμφανίστηκε ο εμπορικός καπιταλισμός, ο πρώιμος καπιταλισμός της οικιακής χειροτεχνίας, κατόπιν ο πρωτοεργοστασιακός (χειροτεχνικός) καπιταλισμός, κατόπιν ο βιομηχανικός. Δεν θα υπήρχε καπιταλισμός εάν δεν υπήρχε η πολεμική, αρπακτική κοινωνία της όψιμης φεουδαρχίας. Ο πρώιμος  καπιταλισμός υιοθέτησε τις αρπακτικές, ληστρικές πρακτικές της φεουδαρχικής κοινωνίας και δεν θα μπορύσε να κάνει αλλιώς μιας και το χρήμα δεν είχε γενικευτεί ακόμα ως μέσον αρπαγής. Έτσι, η αποικιοκρατία και ο μεταγενέστερος ιμπεριαλισμός δεν είναι ήταν παρά φεουδαρχικός αναχρονισμός. Οι καπιταλιστές, μέχρι και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο,  σκέφτονταν και δρούσαν όπως οι φιλοπόλεμοι και πολεμοχαρείς φεουδάρχες Κύριοι. Ο καπιταλισμός δεν θα μπορούσε να υπάρξει και να αναπαραχθεί χωρίς αρπαγή, λεηλασία, κατάκτηση. Τα όπλα, ως μέσα αρπαγής, καταστροφής και εξόντωσης, συνυπήρχαν με το χρήμα, ήταν όμως το βασικό μέσο αρπαγής, αύξησης του πλούτου και της ισχύος.

ΟΤΑΝ στις δυτικές κοινωνίες συνυπήρχαν ο παρακμάζων φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής και ο αναδυόμενος καπιταλισμός, που άλλαζε διαρκώς μορφή και δομή, οι κοινωνίες αυτές ήταν πολεμικές κοινωνίες. Μετά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο το κύριο μέσο, μην πω το μοναδικό, ήταν και είναι το χρήμα. Δεν χρειάζεται να πολεμήσεις για να αρπάξεις –  μπορείς να χρησιμοποιήσεις το χρήμα (και το εμπόρευμα) για να αρπάξεις ό,τι θέλεις. Οι σημερινές δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες τείνουν να μεταξελισθούν σε μη πολεμικές, ειρηνικές κοινωνίες. Τείνουν; Υπάρχει κάποιο πρόβλημα; Αν ήταν ένα, θα ήταν καλά. Αλλά δεν είναι.

Ο πόλεμος έχει διαχυθεί μέσα στην κοινωνία. Ζούμε, εργαζόμαστε, σκεφτόμαστε ακόμα πολεμικά. Η κουλτούρα του πολέμου προκαλεί φόβο και ανησυχία, διαιωνίζει  τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό και έτσι πρέπει να διαωνιστεί. Ταυτόχρομα όμως προσπαθούμε να την εξοβελίσουμε, να την διώξουμε, δεν θέλουμε να έχουμε όπλα στα σπίτια μας, να μην τα χρησιμοποιούμε, να δεχόμαστε ότι ο άντρας που έχει και χρησιμοποιεί όπλα δεν είναι άντρας. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της μεταβατικής εποχής που ζούμε είναι και η απεμπόληση της πολεμικής κουλτούρας, την στιγμή που η κουλτούρα αυτή μας καταδυναστεύει και μας ταλαιπωρεί. Οι Κύριοί μας όμως επιμένουν να κρατήσουν στη ζωή την παράδοση της πολεμικής κουλτούρας, να πολεμικοποιούν την καθημερινότητά μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τρόπος διαχείρισης της πρόσφατης πανδημίας: ο ιός είναι εχθρός, διεξάγουμε πόλεμο ενάντια σε έναν αόρατο, επίβουλο εχθρό.

ΥΠΑΡΧΕΙ ένα ακόμα πρόβλημα, πολύ σοβαρό. Εάν οι κοινωνίες μας τείνουν να γίνουν μη πολεμικές κοινωνίες και εάν υποθέσουμε ότι δεν θα γίνει παγκόσμιος πόλεμος με χρήση πυρηνικών, ούτε συμβατικών, όπως θα υποστηρίξω, όπλων, τότε γιατί να έχουμε στρατούς, πολεμικές βιομηχανίες, όπλα που εξελίσσονται διαρκώς, προς τι οι εξοπλισμοί και η συνεχής ανανέωσή τους; Δεν είναι εύλογο το ερώτημα; Είναι. Διότι όσοι και όσες ανησυχούν ότι θα γίνει πόλεμος σε αυτό το στοιχείο στηρίζονται. Υπάρχει στρατός και όπλα, υπάρχουν αντιτιθέμενα γεωπολτικά συμφέροντα, άρα θα γίνει πόλεμος. Πολύ ωραία. Αυτό που θα πρέπει να σκεφτούμε τώρα είναι το εξής. Θα γίνει πόλεμος, εντάξει! Γιατί θα γίνει; Ποια θα είναι τα αντίπαλα στρατόπεδα; Γιατί δεν θα γίνει με συμβατικά όπλα, δηλαδή χωρίς την προσφυγή στα πυρηνικά; Και τι θα γίνει μετά, εάν γίνει πυρηνικός παγκόσμιος πόλεμος; Όλα αυτά τα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν. Όποιος, όποια αρνείται να τα αντιμετωπίσει ή αγνοεί την ύπαρξή τους, τότε το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει, ότι θα γίνει πόλεμος, δεν μπορεί παρά να είναι ένα αυθαίρετο, αστήρικτο συμπέρασμα. 

ΘΑ επαναλάβω πάρα πολύ σύντομα τις σκέψεις μου και τα επιχειρήματά μου διότι έχει αρχίσει να ξημερώνει και ακούω τις εκκλήσεις του κήπου να πάω να του κάνω παρέα. Εάν γίνει πόλεμος με χρήση πυρηνικών όπλων θα γίνει μεταξύ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, όποιοι κι αν είναι αυτοί, διότι είναι στη φύση της συμμαχίας να τροποποιείται, και της συμμαχίας Ρωσίας-Κίνας. Εάν γίνει, οι περισσότερες περιοχές των εμπολέμων θα ερημοποιηθεί –  κυρίως η Ευρώπη. Θα υπάρξει νικητής, νικήτρια –  η συμμαχία Ρωσίας-Κίνας. Συμβατικός πόλεμος δεν μπορεί να γίνει ακόμα κι αν αρχίσει με αυτόν τον τρόπο: είναι στη φύση του πολέμου και της βίας να κλιμακώνεται, αφού ο σκοπός είναι η νίκη. Εάν κάποιος θελήσει να νικήσει, και θα το επιδιώξουν και τα δύο αντίπαλα μέρη, τότε η προσφυγή στα πυρηνικά όπλα είναι αναπόφευκτη. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα υπάρξει νικητής, όλοι θα είναι ηττημένοι. Τη λέξη ήττα όμως δεν θέλουν ούτε να την ακούν, όπως παρατηρεί ο Θουκυδίδης.

ΠΟΛΕΜΟΣ με χρήση πυρηνικών δεν θα γίνει, μην ανησυχείτε. Το παράδοξο είναι ότι ενώ δεν θα γίνει ούτε συμβατικός ούτε πυρηνικός, το γνωρίζουν πάρα πολύ καλά οι Κύριοι και οι σύμβουλοί τους, οι στρατοί, οι πολεμικές βιομηχανίες, οι εξοπλισμοί συνεχίζουν να υπάρχουν. Τι να κάνουν όμως, τι μπορούν να κάνουν; Να τα καταργήσουν όλα αυτά; Όχι, σε καμία περίπτωση. Οι λόγοι είναι πολλοί. Η ύπαρξη στρατών και εξοπλισμών είναι ένας τρόπος διαιώνισης του εκφοβισμού: θα γίνει πόλεμος! Είναι ένας τρόπος αρπαγής και καταστροφής του κοινωνικού πλούτου. Είναι ένας τρόπος παράτασης και διαιώνισης της πολεμικής κουλτούρας. Είναι ένας τρόπος διαιώνισης της πολεμικής βιομηχανίας και του θεσμού του στρατού. Είναι ένας από τους τρόπους διαφυγής από τα αδιέξοδα της δυτικής Κυριαρχίας: οι στρατοί, οι πολεμικές βιομηχανίες, τα όπλα και οι εξοπλισμοί είναι ένας τρόπος να παραταθει η δυτική Κυριαρχία.

ΕΑΝ  δούμε τα πράγματα από τη σκοπιά της παγκόσμιας ιστορίας, εάν δούμε τα πράγματα από τη δική μας οπτική, τότε η πολεμική βιομηχανία, η παραγωγή όπλων και οι στρατοί είναι ένας από τους μείζονες αναχρονισμούς της εποχής μας. Να προσθέσω μόνο ότι οι αναχρονισμοί από τη φύση τους είναι καταδικασμένοι να εξαφανίζονται. ‘Η, εάν παρατείνουν τη ζωή τους, δεν είναι παρά θλιβερά κατάλοιπα του παρελθόντος, όπως είναι σήμερα κάποιες επιβιώσεις της φεουδαρχικής μοναρχίας σε λίγες χώρες της Ευρώπης.

Σχολιάστε ελεύθερα!