in 21ος αιώνας, κοινωνία της αεργίας

η κοινωνία της αεργίας, η συρρίκνωση του καπιταλισμού, η (μετακαπιταλιστική) διανεμητική κοινωνία (Μερος Α΄)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΡΧΙΣΑ να γράφω ένα βιβλίο για να εκθέσω τις σκέψεις μου για την μετεξέλιξη του καπιταλισμού και των καπιταλιστικών κοινωνιών (κοινωνικών σχηματισμών) που θα εκτυλιχθεί κατά τη διάρκεια των προσεχών δεκαετιών, όλου του αιώνα θα έλεγα. Μιας όμως και υπάρχει  το ενδεχόμενο να μην το τελειώσω ή και να πεθάνω, σκέφτηκα να εκθέσω τις σκέψεις μου και τα επιχειρήματά μου με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σαν να έχετε διαβάσει το βιβλίο.

ΤΟ συμπέρασμα στο οποίο έχω καταλήξει είναι αυτό: μετά από δυο, τρεις δεκαετίες, μπορεί και νωρίτερα, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, ο κοινωνικός πλούτος  θα παράγεται από αυτοματοποιημένες μηχανές που θα χειρίζεται μια πολύ μικρή μειονότητα καλά αμειβόμενων ειδικών (και μη). Αυτό σημαίνει ότι η μισθωτή εργασία που απαιτείται για την παραγωγή του κοινωνικού πλούτου θα συρρικνωθεί, σχεδόν θα εξαφανιστεί. Εάν όμως συμβεί αυτό, ο πλούτος που θα παράγεται δεν θα είναι ένας σωρός εμπορευμάτων: χωρίς το εμπόρευμα εργασιακή δύναμη, χωρίς μισθωτή εργασία,  δεν υπάρχουν εμπορεύματα. Η πλειονότητα του πληθυσμού δεν θα εργάζεται, και να θέλει να εργαστεί δεν θα μπορεί. Θα παράγεται λοιπόν κοινωνικός πλούτος χωρίς  χρησιμοποίηση της εργασιακής δύναμης του πληθυσμού, αυτός ο πλούτος δεν θα είναι εμπορεύματα και ταυτόχρονα η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού δεν θα εργάζεται. Τι θα γίνει όμως με το χρήμα, θα υπάρχει; Εμπορεύματα δεν θα υπάρχουν, πώς θα υπάρχει χρήμα για να ανταλλαχθούν; Πώς θα καταναλώνει ο άεργος πληθυσμός τον κοινωνικό πλούτο;

ΥΠΑΡΧΟΥΝ τρεις λύσεις. Η μία είναι η ανοιχτή έκθεση του κοινωνικού πλούτου και η ελεύθερη πρόσβαση σε αυτήν: ας την ξεχάσουμε αυτήν, πείτε πως δεν την διαβάσατε. Η δεύτερη: άμεση διανομή του κοινωνικού πλούτου από το Κράτος, το οποίο θα επεκταθεί και θα αναβαθμιστεί. Δεν νομίζω πως θα συμβεί κάτι τέτοιο. Απομένει λοιπόν η τρίτη λύση: η διανομή χρήματος στον άεργο πληθυσμό από το Κράτος, ο οποίο και σε αυτή την περίπτωση θα επεκταθεί και θα αναβαθμιστεί, με επέκταση της γραφειοκρατίας.

Η  επιχειρηματολογία μου βασίζεται σε δύο υπάρχουσες άμεσα συσχετιζόμενες τάσεις: στην αδιαμφισβήτητη συρρίκνωση της χρησιμοποίησης της εργασιακής δύναμης για την παραγωγή του κοινωνικού πλούτου και στην αδιαμφισβήτητη αύξηση του άεργου πληθυσμού. Εάν αυτές οι δύο τάσεις συνεχιστούν και ενταθούν, κλιμακωθούν, και είναι βέβαιο πως κάτι τέτοιο θα συμβεί, τότε οδεύουμε ολοταχώς προς την κρατική διανεμητική κοινωνία της αεργίας. Αν και θα υπάρχουν αξιοθρήνητα και θλιβερά κατάλοιπα καπιταλισμού, η κοινωνία αυτή δεν θα είναι καπιταλιστική. Το κράτος θα αναλάβει τον συντονισμό της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου και της διανομής του μέσω της διανομής χρήματος προς τον άεργο πληθυσμό. Αυτό σημαίνει ότι θα αναλάβει τον ρόλο της αποτροπής της ανοιχτής έκθεσης του κοινωνικού πλούτου και της ελεύθερης πρόσβασης του πληθυσμού σε αυτόν. Θα διαχειρίζεται μια οιονεί (σαν να επρόκειτο για) κομμουνιστική κοινωνία. Θα είναι με άλλα λόγια μια κοινωνία που θα βιώνει μια διαρκή προληπτική αντεπανάσταση. Ο άεργος πληθυσμός θα επιτηρείται στενά, να ενισχυθεί ο οικιακός εγκλεισμός, πολλοί θεσμοί που προϋπέθεταν την εργασία θα παρακμάσουν και θα αποσυντεθούν (η εκπαίδευση, λόγου χάριν). Θα είμαστε ελεύθεροι δούλοι, θα μας εκλαμβάνουν ως εκτρεφόμενα ζώα άχρηστα προφανώς. Η λειτουργική καταστροφή του πληθυσμού (χρήσιμοι και υπάκουοι αλλά και ανίκανοι να εξεγερθούν) θα αντικατασταθεί από την κρατική διαρκή φροντίδα της υγείας του, η οποία θα χειροτερεύει διαρκώς (βλέπετε την άθλια κατάσταση τοθυ ανοσοποιητικού συστήματος, την εκθετική αύξηση των χρόνιων ασθενειών και των αυτοάνοσων). Η κρατική φροντίδα της υγείας θα γίνει  όχι μόνο το κύριο μέσο καταστροφής των ικανοτήτων του πληθυσμού αλλά και επιλεκτικής εξόντωσής τους (γέροι, αδύναμοι κλπ).

ΑΥΤΑ θα υποστηρίξω, φίλες και φίλοι, στο βιβλίο –  ποιο βιβλίο, σήμερα και τις επόμενες δύο μέρες. Μετά θα κάνουμε ένα διάλειμμα δέκα ημέρων, να πάω κι εγώ σε κάνα νησάκι, σε κάποιο που δεν θα υπάρχει μάλλον κανένας τουρίστας. Ας δούμε λοιπόν σήμερα το πρώτο μέρος και,  πρώτα η ζωή, αύριο συνεχίζουμε.

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΑΕΡΓΙΑΣ

ΘΑ αρχίσω με τρεις διαπιστώσεις, οι οποίες δεν έχουν προσεχθεί όσο θα έπρεπε, εάν έχουν επισημανθεί. Η πρώτη: σε όλες τις κοινωνίες, από την ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση μέχρι σήμερα, αυτοί που καταναλώνουν τον κοινωνικό πλούτο είναι πάντα περισσότεροι από αυτούς που τον παράγουν. Ένα μέρος του πληθυσμού δεν μπορεί να συμμετέχει στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου: βρέφη, νήπια, μητέρες με βρέφη, άρρωστοι, πολύ γέροι. Η δεύτερη διαπίστωση: ο κοινωνικός πλούτος παράγεται με τη συμμετοχή όλου του πληθυσμού, εκτός από αυτόν που δεν μπορεί να συμμετάσχει, όπως επισημάναμε, και δεν είναι πάνω από 5%. Η τρίτη διαπίστωση: στις μέρες μας συμβαίνει κάτι το καινοφανές, για το οποίο όλοι και όλες σιωπούν. Δεν το βλέπουν ή το βλέπουν και κάνουν τα στραβά μάτια; Ποιο είναι το καινοφανές; Αναιρείται, ακυρώνεται η εδώ και πολλών εκατοντάδων χιλιετιών δεύτερη διαπίστωση: αυτοί και αυτές που δεν συμμετέχουν στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου είναι περισσότεροι και περισσότερους από αυτούς και αυτές που συμμετέχουν –  είναι πάνω από το 60% του πληθυσμού, να μην πω 70%, κι αυτό το ποσοστό τείνει να αυξάνεται. Παιδιά, νέοι, γέροι και ένα πολύ μεγάλο μέρος του ενεργού, λεγόμενου, πληθυσμού, του εργατικού δυναμικού, δεν εργάζεται –  όχι απλά δεν συμμετέχει στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου αλλά δεν εργάζεται γενικά (διότι υπάρχει εργασία πέραν της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου).

Η καινοφανής αυτή κατάσταση ήταν αποτέλεσμα της εξέλιξης του καπιταλισμού, της διαρκούς αντικατάστασης της ζωντανής εργασίας από τις μηχανές και, ταυτόχρονα, της συγκρότησης του κράτους πρόνοιας, της κρατικής κοινωνικής πολιτικής, αρχής γενομένης από τη Γερμανία του Μπίσμαρκ και της Αγγλίας της συγκρότησης της εργατικής τάξης ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Τις τρεις αυτές διαπιστώσεις τις εκθέτω στο πρώτο κεφάλαιο.

ΕΧΩ  μονίμως στραμμένο το βλέμμα μου και την προσοχή μου αφενός στις υπάρχουσες τάσεις της συρρίκνωσης της χρησιμοποίησης της εργασιακής δύναμης και της αύξησης του άεργου πληθυσμού και αφετέρου στην μελλοντική κρατική διανεμητική κοινωνία. Και λαμβάνοντας υπ΄ όψει μου και τις διαπιστώσεις που εξέθεσα παραπάνω, όλα αυτά με παρακινούν να εξετάσω και να επανεξετάσω τις έννοιες του κοινωνικού πλούτου,  της εργασίας, του ελεύθερου χρόνου και της αεργίας.

ΣΤΟ δεύτερο κεφάλαιο καταπιάνομαι με την έννοια του κοινωνικού πλούτου, ρίχνοντας ματιές στο παρελθόν, από την ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση μέχρι τις μέρες μας. Τι είναι ο κοινωνικός πλούτος, τι περιλαμβάνει, ποιος τον παράγει, εάν κάποιος τον κατέχει, ποιος είναι αυτός, πώς καταναλώνεται; Εστιάζω περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται. Και παρατηρώ ότι δεν είναι πολλοί οι ιστορικοί τρόποι που έχουν εμφανιστεί. Είναι το άμεσο μοίρασμα (ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση, τροφοσυλλογή-κυνήγι), η ανοιχτή έκθεση και ελεύθερη πρόσβαση (πρώιμες νεολιθικές κοινότητες), η διανομή (ποιμενικές και δουλοκτητικές κοινωνίες). Η ανταλλαγή (εργάζομαι και ανταλλάσσω τα χρήματα με το γάλα  στο σούπερ μάρκετ) δεν είναι ιδιαίτερος τρόπος αλλά ένας συνδυασμός ελεύθερης πρόσβασης και διανομής. Θα ήθελα, πλίιζ,  αυτή την τελευταία πρόταση να την ξαναδιαβάσετε και να την σκεφτείτε καλά – έχει πολύ ψωμί, θα μας απασχολήσει πολύ και σοβαρά από δω και πέρα. Η μετακαπιταλιστική κοινωνία θα είναι μια διανεμητική κοινωνία, θα έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τις δουλοκτητικές κοινωνίες, στις οποίες στους παραγωγούς δούλους του κοινωνικού πλούτου διανέμεται τροφή, ρουχισμός και στέγη –  όλα άθλια ασφαλώς. Στη διανεμητική κοινωνία του μέλλοντος (ποιου μέλλοντος, αυτό γίνεται ήδη) (θα) διανέμεται χρήμα αλλά η πρόσβαση στο γάλα δεν θα είναι ανταλλαγή –  αφού δεν θα έχω εργαστεί! Αντί να διανέμεται σανός, θα διανέμεται χρήμα.

ΣΤΟ τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο καταπιάνομαι με την έννοια της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου, της  εργασίας που απαιτείται και του ελεύθερου χρόνου. Εδώ παρατηρώ τρεις διαφορετικές καταστάσεις, τρεις διαφορετικές κατηγορίες κοινωνιών. Υπήρξαν κοινωνίες που παρήγαγαν κοινωνικό πλούτο χωρίς εργασία και χωρίς ελεύθερο χρόνο! Οι προάνθρωποι και οι τροφοσυλλέκτες παρήγαγαν κοινωνικό πλούτο, ο πυρήνας του οποίου ήταν η γνώση, χωρίς να εργάζονται και χωρίς να έχουν ελεύθερο χρόνο. Το βλέπω και το κρίνω βέβαια από την οπτική γωνία της εργασίας κι έτσι δεν μπορώ να βρω λέξεις και έννοιες για να εκφράσω αυτό που σκέφτομαι και νιώθω. Διότι αυτή την εμπειρία την βίωσα ως παιδί. Πήγαινα με τον παππού μου να οργώσουμε, να μαζέψουμε ξύλα, κουβαλούσα νερό από τη κρήνη για να πλύνει η μανα μου ρούχα αλλά αυτό ήταν εργασία αλλά δεν ήταν εργασία. Όταν 12 χρονών έκανα το πρώτο μεροκάματο στην οικοδομή, τα είδα όλα –  απεχθάνομαι την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο όσο τίποτα άλλο. Τι κατάρα!

ΜΕΤΑ εμφανίστηκαν οι κοινωνίες της εργασίας και αργότερα η κοινωνία του ελεύθερου χρόνου (ελεύθερου, αν είναι δυνατόν!). Και τώρα η κοινωνία της εργασίας πνέει τα λοίσθια, η εργασία συρρικνώνεται, κατά συνέπεια και ο ελεύθερος χρόνος και εμφανίζεται η αεργία. Που είναι και το θέμα του πέμπτου κεφαλαίου.

ΜΕΧΡΙ τώρα συμμετείχαμε στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου είτε χωρίς εργασία και χωρίς ελεύθερο χρόνο είτε με εργασία και ελεύθερο χρόνο. Τώρα; Όλα αυτά γκρεμίζονται σε ερείπια, έχουμε ήδη μπει σε μια παντελώς καινοφανή, άγνωστη κατάσταση, μια μεταβατική εποχή προς κοινωνίες πρωτοφανείς. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού δεν συμμετέχει στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου, δεν εργάζεται, και έχει τόσο πολύ ελεύθερο χρόνο ώστε δεν έχει καθόλου! Ποιες προοπτικές ανοίγονται μπροστά μας;

ΔΕΝ είναι πολλές, είναι δύο: η μία είναι ο οικιακός εγκλεισμός, να καθόμαστε όλη μέρα στην πολυθρόνα, να παίρνουμε τη σύνταξη ή το επίδομα των παιδιών ή της ανεργίας ή το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, να τρώμε φτηνό σκουπιδοφαΐ και να βλέπουμε ταινίες, να σερφάρουμε στο διαδίκτυο και να κάνουμε λάικ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: η οθόνη αντικατέστησε τις αλυσίδες των δούλων, έγινε απέραντο λιβάδι στο οποίο θα βόσκουμε από το πρωί ως το βράδυ. Το σπίτι μας θα γίνει η φυλακή μας. Και δεδομένης αυτής της νοσογόνας κατάστασης, το μόνο άλλο που θα κάνουμε είναι να ασχολιόμαστε όλη τη μέρα με την υγεία μας, ασχολία που θα την επιδεινώνει ακόμα περισσότερο.

Η δεύτερη προοπτική: η ζωή είναι έξω, η ζωή είναι με τους άλλους και με τις άλλες, η ζωή είναι δημιουργία. Με αυτά τα ζητήματα όμως καταπιάνομαι εκτενέστερα στο τρίτο μέρος (η διανεμητική κοινωνία). Μεθαύριο. Αύριο θα ασχοληθούμε με το εμπόρευμα και τη συρρίκνωση του καπιταλισμού (Β΄ΜΕΡΟΣ).

Περιμένω να ξημερώσει να φυτέψω στο θερμοκήπιο (ο μανάβης του χειμώνα!) μαρούλια, σπανάκι, κρεμμυδάκια, αντίδια, σέσκουλα, παντζάρια, καρώτα, μαϊντανό. Πρώτα θα φέρω κοπριά από μαντρί. Μετά θα ανέβω στο βουνό να μαζέψω αποξηραμένα κράνα,  από το δέντρο, παρακαλώ. Και μετά θα κάνω μια μεγάλη βουτά στη λίμνη, θα κολυμπήσω 500 μέτρα, όπως κάνω κάθε μέρα, κι αν διψάσω θα πιω νερό από το νερό μέσα στο οποίο κολυμπάω. Μα την Παναγία!

Σχολιάστε ελεύθερα!