φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΟΤΑΝ τα παιδιά μου ήταν βρέφη και νήπια, κοιμόντουσαν συνήθως, σχεδόν πάντα, στην αγκαλιά μου. Μετά τα πήγαινα στο κρεβάτι, σιγά και αργά, να μην ξυπνήσουν. Στην αρχή αντιμετώπισα μια δυσκολία, με τον Παύλο. Μόλις τον άφηνα στο κρεβάτι, ξυπνούσε – πάντα. Ξανά αγκαλιά. Γιατί ξυπνούσε; Αναρωτήθηκα. Ήθελε να κοιμάται στην αγκαλιά μου. Πώς το καταλάβαινε όμως ότι δεν ήμουν κοντά του; Δύο τρόποι θα υπήρχαν. Είτε η αφή ενημέρωνε τον εγκέφαλο και ο εγκέφαλος ανησυχούσε είτε η όσφρηση. Σκαρφίστηκα λοιπόν το εξής κόλπο για να ξεγελάσω τον εγκέφαλό του – φοιτητής πρωτοετής φέτος στο Φυσικό του ΑΠΘ. (Περίμενε πώς και πώς να φύγει, μακριά από το χωριό, την οικογένεια και τον πατέρα!). Έβαλα μια φορεμένη δυο τρεις μέρες μπλούζα μου για μαξιλάρι – κι αυτό ήταν! Κοιμόταν σαν πουλάκι. Ο εγκέφαλος του νόμιζε ότι ήμουν εκεί. Ας είναι καλά η όσφρηση. Με το δεύτερο παιδί, ήμουν έτοιμος.
ΤΙ θα γινόταν αν τον άφηνα να κλαίει; Θα έκλαιγε και μετά από πολλή ώρα θα κοιμόταν. Και τι θα γινόταν εν τω μεταξύ; Μια μεγάλη καταστροφή, η οποία φαίνεται βέβαια πολύ αργότερα, παροξύνεται στην εφηβεία. Το κύριο χαρακτηριστικού του εγκεφάλου του βρέφους, του νήπιου, του παιδιού είναι η πλαστικότητα (plasticity). Αναπτύσσεται, εξελίσσεται, μετασχηματίζεται, διαμορφώνεται αλλά μπορεί και να οπισθοδρομεί, να καταστρέφεται, να μην αναπτύσσεται. Πότε γίνεται το ένα και πότε το άλλο;
ΠΡΙΝ λίγα χρόνια έληξε η διαμάχη μεταξύ των παιδοψυχολόγων και παιδοψυχιάτρων σχετικά με το πότε διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του παιδιού, ο ψυχισμός του, η ψυχοσύνθεση. Απεφάνθησαν ότι δεν διαμορφώνεται μέχρι τα τρίτο αλλά μέχρι το πρώτο έτος της ζωής μας. Το πρώτο έτος της ζωής μας είναι το σημαντικότερο της ζωής μας όλης, το πιο καθοριστικό. Αυτό που είμαι εγώ, εσύ, έχει διαμορφωθεί τελεσίδικα το πρώτο έτος της ζωής μας. Όχι ασφαλώς κατά απόλυτο τρόπο αλλά εν πολλοίς. Τι συμβαίνει λοιπόν σε αυτό το πρώτο έτος της ζωής μας;
ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ τι συμβαίνει. Το βρέφος, το νήπιο, είναι ένα αδύναμο πλάσμα. Ένα φοβισμένο πλάσμα. Θέλει την παρουσία της μάνας του. Θέλει ανθρώπους δίπλα του, πολλούς, να τους βλέπει, να τους ακούει, όσο πιο πολλοί και πολλές τόσο λιγότερο φοβάται και ανησυχεί, τόσο πιο ήσυχο και ήρεμο θα είναι. Εάν ζει μόνο με τη μητέρα του, ή κάποια αντικαταστάτριά της, θέλει να την ακουμπά, να την βλέπει, να την ακούει – τότε νιώθει καλά, ήσυχο, χαρούμεν0 και ο εγκέφαλός του εξελίσσεται. Όταν η μάνα απουσιάζει, το νήπιο τα παίζει. Από τον Παράδεισο στην Κόλαση. Ανησυχεί και περιμένει πότε να έρθει. Δεν κάνει τίποτα άλλο από το να περιμένει πότε να έρθει. Εάν έρθει αμέσως, ενθουσιάζεται, χαίρεται, γελάει. Εάν αργήσει πολύ, απογοητεύεται, απελπίζεται, θλίβεται, δεν γελάει, κλαίει. Ανησυχεί μήπως το εγκατέλειψε – η βασική ανησυχία, ο πρωταρχικός φόβος του νηπίου. Η Μελανί Κλάιν λέει ότι θέλει να τη φάει (τη δαγκώνει) για να την έχει πάντα και μόνο δική του. Επειδή όμως είναι αδύνατον να είναι η μάνα συνεχώς με το βρέφος, το νήπιο, και εφόσον δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι κοντά του, ο ενθουσιασμός και η απογοήτευση, η ηρεμία και η ανησυχία, το γέλιο και το κλάμα εναλλάσσονται συνεχώς. Εάν ο χρόνος της απουσίας είναι μικρός, έχει καλός. Όσο πιο πολύ διαρκεί η απουσία, τόσο πιο οξύς ο πόνος, τόσο πιο μεγάλη η καταστροφή.
ΕΙΜΑΣΤΕ όλοι και όλες μανιοκαταθλιπτικοί και μανιοκαταθλιπτικές, όλοι και όλες. Η ένταση της μανιοκάθλιψης ποικίλει. Και επειδή είμαστε μανιοκαταθλιπτικοί, είμαστε και παρανοϊκοί και παρανοϊκές. Διότι κατά τη διάρκεια της απουσίας της μάνας το παιδί δεν γνωρίζει τι συμβαίνει και φαντάζεται διάφορα δυσάρεστα. Φοβάται και μισεί τη μητέρα του για τον πόνο που του προκάλεσε. Όσο πιο μεγάλης διάρκειας η απουσία, τόσο πιο μεγάλος ο φόβος και πιο οργίλο το μίσος. Κατά τη διάρκεια της μέρας ενθουσιαζόμαστε και απογοητευόμαστε πολλές φορές αλλά είναι τόσο συχνό και τόσο σύνηθες που δεν το αντιλαμβανόμαστε. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η μανιοκατάθλιψη χτυπάει κόκκινο. Μία από αυτές είνα έρωτας.
ΜΕ τον έρωτα επαναλαμβάνουμε το πρώτο έτος, ή μέχρι το τρίτο, της ζωής μας. Δεν κάνουμε τίποτα άλλο από το να περιμένουμε πότε θα συναντήσουμε τον έρωτά μας, άντρα ή γυναίκα, ενθουσιαζόμαστε, χαιρόμαστε, γελάμε. Όταν φύγει απογοητευόμαστε, ανησυχούμε, θλιβόμαστε, δεν σκάει στα χείλη μας το χαμόγελο, δεν μπορούμε να γελάσουμε.
ΕΑΝ όλα αυτά είναι μια ανθρώπινη συνθήκη, κάτι που συνέβαινε, συμβαίνει και θα συμβαίνει σε όλες τις κοινωνίες, αναρωτιέμαι πώς οι κοινωνίες του παρελθόντιος αντιμετώπισαν και διαχειρίστηκαν την μανιοκατάθλιψη και την παράνοια. Μια κοινωνία μπορεί να καταλαγιάζει, να περιορίζει την μανιοκατάθλιψη ή να την φουντώνει, να την αυξάνει. Στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες της Δύσης η μανιοκατάθλιψη, η κατάθλιψη και η παράνοια είναι από τις πιο συνηθισμένες χρόνιες διαταραχές και ψυχικές ασθένειες. Και σε τέτοιο βαθμό που μας επιτρέπεται να τις χαρακτηρίσουμε μανιοκαταθλιπτικές κοινωνίες – δεν διστάζω ούτε δευτερόλεπτο να το κάνω. Ουδέποτε υπήρξαν κοινωνίες στο παρελθόν που η μανιοκατάθλιψη ήταν τόσο συχνή σε ένταση και σε έκταση. Στις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες ήταν σχεδόν άγνωστη η μανιοκατάθλιψη. Πώς να υπάρχει όταν στις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες και στις αγροτικές κοινότητες οι ενήλικες φρόντιζαν όλα τα παιδιά, θεωρούσαν ότι όλα τα παιδιά είναι παιδιά μου, όταν τα νήπια και τα παιδιά έβλεπαν όλους και όλες, ως μητέρες και ως πατέρες;
ΟΙ πρώτες μανιοκαταθλιπτικές και παρανοϊκές κοινωνίες ήταν οι ποιμενικές. Οι οποίες ήταν και οι πρώτες πολεμικές κοινωνίες – χωρίς τον πόλεμο (αρπαγή, εξόντωση, καταστροφή) δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν. Εάν επιδιώξουμε να μελετήσουμε την μανιοκατάθλιψη και την παράνοια στις ποιμενικές κοινωνίες, θα στραφούμε οπωσδήποτε στην Ιλιάδα. Η Ιλιάδα δεν έχει διαβαστεί και μελετηθεί από την οπτική της μανιοκατάθλιψης και της παράνοιας. Πολλές μανιοκαταθλιπτικοφόρες φλέβες, πολλές. Η εργασία αυτή πρέπει να γίνει – θα μάθουμε πολύ περισσότερα από όσα περιμένουμε.
ΓΙΑΤΙ οι ποιμενικές-πολεμικές κοινωνίες ήταν μανιοκαταθλιπτικές; Η απάντηση είναι πολύ απλή: λόγω του πολέμου. Διαβάζουμε στην Ιλιάδα ότι οι φιλοπόλεμοι και πολεμοχαρείς ήρωες (πολεμιστές) θεωρούν τον πόλεμο κάτι καλό, αφού, εάν νικήσεις, σου εξασφαλίζει την επιβίωση, την αύξηση του πλούτου και της ισχύος. Τον θεωρούν όμως και απευκτέο, αφού, εάν ηττηθείς, χάνεις τη ζωή σου, την ελευθερία σου, τον πλούτο και την ισχύ σου. Ή τα έχεις όλα ή τα χάνεις όλα – ο νικητής τα παίρνει όλα. Η διεξαγωγή που πολέμου είναι μια διαρκής εναλλαγή νίκης και ήττας, αποτυχίας και επιτυχίας, κέρδους και ζημίας, ενθουσιασμού και απογοήτευσης.
ΟΛΟΙ οι ήρωες της Ιλιάδας είναι μανιοκαταθλιπτικοί και παρανοϊκοί. Ξεχωρίζουν ο Αγαμέμνων και ο Αχιλλεύς. Οι θεοί του Ολύμπου είναι πλάσματα της μανιοκαταθλιπτικής και παρανοϊκής φαντασίας των ηρώων. Οι οποίοι είναι επίσης μανιοκαταθλιπτικοί! Οι ήρωες πρωταγωνιστές της τραγωδίας είναι επίσης μανιοκαταθλιπτικοί. Ο αρχαίος ελληνικός πολεμικός πολιτισμός, με σαφείς ποιμενικές ρίζες, ήταν μανιοκαθλιπτικός. Το ίδιο μανιοκαταθλιπτικός είναι ο νεωτερικός και μετανεωτερικός δυτικός πολιτισμός. Δεν μπορεί να μην είναι. Οι συνθήκες της πυρηνικής οικογένειας, η εργασία της μητέρας, ο ανταγωνισμός, ο ατομικισμός και η κτητικότητα είναι οι συνθήκες που ενισχύουν την μανιοκατάθλιψη: όταν ανταγωνίζεσαι, δεν μπορεί να μην κινείσαι μεταξύ νίκης και ήττας, επιτυχίας και αποτυχίας, κέρδους και ζημίας, ενθουσιασμού και απογοήτευσης. Οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες προσπαθούν να απαλύνουν την μανιοκατάθλιψη με τρόπους που την ενισχύουν! Το αδιέξοδο! Με τον έρωτα ή με το σόπιγκ θέραπι, ας πούμε! Ενθουσιάζομαι που αγοράζω κάτι καινούργιο μα μέχρι να φτάσω στο σπίτι ο ενθουσιασμός έχει εξανεμιστεί. Αύριο πάλι στα μαγαζιά. Αύριο ένας άλλος έρωτας. Η καταναλωτική κοινωνία είναι μια μανιοκαταθλιπτική κοινωνία.
Ο δυτικός νεωτερικός πολιτισμός ενθουσιάζεται και απογοητεύεται συνεχώς: οραματίζεται αύξηση ισχύος, αθανασία, αιώνια νεότητα, εξάλειψη ασθένειας και πόνου αλλά το μόνο που βιώνει είναι πόνος, ασθένεια, φθορά, γήρανση, θάνατο. Εάν συγκρίνουμε τον μανιοκαταθλιπτικό ήρωα της Ιλιάδας και τον καπιταλιστή του εμπορικού, του προβιομηχανικού και του βιομηχανικού καπιταλισμού, θα εντοπίσουμε τόσα πολλά στοιχεία, ώστε μας επιτρέπεται να γράψουμε ότι ο καπιταλιστής είναι ήρωας. Η ζωή των εμπόρων και των καπιταλιστών, από τον 15ο αιώνα, μέχρι σήμερα, είναι μια διαρκής εναλλαγή νίκης και ήττας, επιτυχίας και αποτυχίας, κέρδους και ζημίας, ενθουσιασμού και απογοήτευσης. Στον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό τα πράγματα είναι χειρότερα. Σήμερα κόκα και γυναίκες στα προάστεια του Χόλιγουντ, αύριο άστεγοι στο παγκάκι – η βουτιά στο κενό από τον 43ο όροφο της 5ης Λεωφόρου. Χρηματιστής στην Αγγλία, πριν λίγα χρόνια, έχασε 5 δις, του έμειναν δύο δις, και αυτοκτόνησε!
ΤΙ ωραία που μας τα λέει ο μανιοκαταθλιπτικός Φιτζέραλντ!
αγαπητέ αθανάσιε, απέχω χρόνια από τη δημόσια σφαίρα. Σήμερα, μπήκα και διάβασα το κείμενό σου. Οι παρατηρήσεις μου πολλές, αλλά θα σταθώ για οικονομία χρόνου σε 2:
-ο μόνος ήρωας της Ηλιάδας με στοιχεία που προδίδουν την πιθανότητα μανιοκαταθλιπτικής δ/χης είναι ο Αίας.
– οι επιστημονικές διαμάχες δε λήγουν ποτέ. Εν προκειμένω και όσον αφορά την εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου έχουμε πάρα πάρα πολλούς αστάθμητους (ευτυχώς) παράγοντες. Κληρονομιά (γονίδια), ενδομήτρια ζωή και συνθήκες σε αυτή (λοιμώξεις της μητέρας, σοβαρά ελλείμματα στη διατροφή, stress κλπ) και επιγεννητική. Ο τελευταίος όρος αναφέρεται στις αλλαγές στην έκφραση γονιδίων και ενδυνάμωση συγκεκριμένων “καλωδιώσεω픨του εγκεφάλου με βάση τις εμπειρίες και την απόκριση σε αυτές. Ο μέγιστος αριθμός συνάψεων στον εγκέφαλο σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη είναι γύρω στα 6 έτη, και κόντρα με ότι θα πίστευε κανείς οι σημαντικές διαδικασίες συνεχίζονται… Ο εγκέφαλος επιδίδεται μέχρι την εφηβεία σε μια εκστρατεία αποψίλωσης δυσλειτουργικών / σπάνια χρησιμοποιούμενων /άχρηστων συνάψεων.
κοντολογίς, προς όλους τους γονείς: αν ήσασταν οι καλύτεροι γονείς του κόσμου τον 1ο χρόνο μπράβο σας, αλλά όπως φαντάζομαι αντιλαμβάνεστε η δουλειά συνεχίζεται. Σ αυτό δε θα διαφωνούσαν φαντάζομαι η κλάιν, ο γουίνικοτ, ο μπαουλμπι και ο κοχούτ. Νομίζω ότι παρουσιάζετε μια μίξη της παρανοειδούς/σχιζοειδούς θέσης με την καταθλιπτική θέση με έναν τρόπο που δεν όχι μόνο δεν κομίζει, αλλά συσκοτίζει