in 21ος αιώνας

ζει ο άνθρωπος χωρίς αυταπάτες; ποιος, πώς μπορεί να σταματήσει τον πόλεμο;

 

” . . . και προσδοκώ ανάστασιν νεκρών. . . ”

(από χριστιανική προσευχή)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΟΛΥΜΠΑΜΕ σε ωκεανό αυταπατών αλλά δεν το γνωρίζουμε. Δεν θα ήθελα να περιορίσω την ισχύ αυτής της διατύπωσης μόνο στον δυτικό, τον νεωτερικό άνθρωπο – εννοώ τον τρόπο σκέψης που θεμελιώθηκε στη δυτική Ευρώπη από το 1600 μ. Χ. και μετά, με καταβολές από την ελληνορωμαϊκή και πρωτοχριστιανική αρχαιότητα – επειδή όμως γνωρίζω μόνο αυτόν, αναφέρομαι σε αυτόν. Ποιο είναι το κομβικό χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου σκέψης; Με τη σκέψη μας και τη γνώση, με τον ορθό λόγο, μπορούμε να αυξήσουμε την ισχύ μας και να καθυποτάξουμε τη φύση, τις ορμές μας, τα πάθη μας, τις αντιφάσεις μας. Μπορεί να υπάρξει εξέλιξη και πρόοδος και μπορούμε να επιλύσουμε τα κοινωνικά προβλήματα. Αν συγκρίνουμε όμως την κατάσταση τη σημερινή με αυτήν του 1650, ας πούμε, θα διαπιστώσουμε ότι σήμερα βρισκόμαστε στα πρόθυρα της εξάλειψης της φύσης και της ζωής, της καταστροφής του πολιτισμού. Μπορούμε να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή; Μπορούμε να σταματήσουμε τη βία μεταξύ των ανθρώπων; Μπορούμε να σταματήσουμε τον πόλεμο – αυτόν που γίνεται στην Ουκρανία; Όχι, σε καμία περίπτωση. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα αποτελέσματα και τις συνέπειες της αύξησης της ισχύος. ‘Αρα; Άρα, η εμπιστοσύνη στη σκέψη, στον ορθό λόγο, στη συνείδηση, στην ελεύθερη βούληση, στην ελευθερία ήταν και είναι μια αυταπάτη. Ο πολιτισμός μας στηρίζεται πάνω σε αυτήν την αυταπάτη. Να ήταν μόνο μία, να ήταν μόνο αυτή!

ΕΑΝ τα βάλουμε κάτω και δούμε το πλήθος των αυταπατών που μας καθορίζει, που μας καταδυναστεύει, θα τρομάξουμε. Γιατί όμως να μην τρομάξουμε; Είναι αυταπάτη να νομίζουμε ότι θα εξοβελίσουμε τον τρόμο. ‘Ηρθε η εποχή που ο δυτικός πολιτισμός, ο δυτικός άνθρωπος, θα συνειδητοποιήσει το πλήθος των αυταπατών που τρέφει κι αυτό δεν θα γίνει ανώδυνα. Θα μας πάρει χρόνο –  εάν τα καταφέρουμε, κάτι θα αλλάξει. Ένας νέος πολιτισμός θα προκύψει μόνο εάν αντιμετωπίσει το φάσμα των αυταπατών που βιώνουμε καθημερινά. Είμαστε, εμείς το ανθρώπινο ζώο κάτι το ξεχωριστό, κάτι το ιδιαίτερο, επειδή έχουμε συνείδηση και ελεύθερη βούληση και ελευθερία; Έχουμε; Είσαστε βέβαιοι και βέβαιες; Εγώ δεν είμαι και πολύ. Μήπως πρέπει να το ξανασκεφτούμε; Μήπως είναι άλλη μία αυταπάτη; Μπορούμε να απομακρυνθούμε, να μην  εξαρτώμαστε,  από τη φύση και από τους άλλους; Δεν είναι αυταπάτη; Ο δυτικός πολιτισμός έχει θεμελειωθεί σε τόσο μεγάλο πλήθος αυταπατών όσο κανένας άλλος. Κανένας άλλος! Οι αυταπάτες αυτές είναι ο όλεθρος μας, η καταστροφή μας.

ΕΙΝΑΙ δυνατόν να υπάρξει κοινωνία στην οποία τα μέλη της να μην ασκούν βία; Είναι δυνατόν να εξοβελίσουμε το κακό, δηλαδή την άσκηση βίας, τον φθόνο, τον σαδισμό, την χαιρεκακία; Όχι, βέβαια. Είναι δυνατόν να υπάρχει το καλό χωρίς το κακό; Είναι αυταπάτη να το πιστεύουμε. Ο χριστιανισμός έχει θεμελειωθεί πάνω σε αυτή την αυταπάτη και μας έχει ταλαιπωρήσει τόσο πολύ. Ο Θεός είναι καλός, πανάγαθος, ο διάβολος είναι μια αντιμετωπίσιμη (με νηστεία και αγνότητα) εξαίρεση, άρα κι εγώ είμαι καλός, άρα δεν ασκώ βία και δεν σαδίζω κανέναν και καμία –  ενώ καθημερινά ασκούμε βία ο ένας πάνω στον άλλον και πολύ συχνά δεν το αντιλαμβανόμαστε. Δεν ζούμε τον περιορισμό της βίας, τον έλεγχο της αλλά την επέκτασή της και την έντασή της, τον παροθυσμό της.

ΟΤΑΝ δεν έχεις να κάνεις κάτι στη ζωή σου, ποιος είναι, φίλες και φίλοι, ο πιο εύκολος, ο πιο εύκαιρος, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να βρεις ένα σκοπό, ένα νόημα στη ζωή, να αντιμετωπίσεις την ανία, την πλήξη και την μιζέρια της καθημερινής ζωής; Να ασκήσεις βία, να σαδίσεις τον άλλον, να τον πονέσεις. Στην Αμερική αυτό λέγεται womaning – νέοι, άεργοι και εξαθλιωμένοι, βγαίνουν προς αναζήτηση γυναίκας –  για να ασκήσουν βία, να τρομοκρατήσουν και να βιάσουν. Τι ωραίο νόημα αποκτά η ζωή μιας νέας όταν ερωτεύεται! Τι ωραίος τρόπος να ξεφύγει από την ανία, την πλήξη και τη μιζέρια! Ποιος, ποια, δεν έζησε την αυταπάτη ότι ο έρωτας θα διαρκέσει μια ζωή! Όταν ερωτεύτηκα πρώτη φορά, είχα υποσχεθεί στη φίλη μου ότι θα κάνουμε έντεκα παιδιά! Μα την Παναγία! Ξέρουμε βέβαια ότι σε λίγους μήνες ο έρωτας εξανεμίζεται, διότι η ένταση της βίας και της εξ αυτής προερχόμενης ηδονής μειώνεται, και τελειώνει πάντα με άσκηση ψυχικής και σωματικής βίας, πάντα,  αλλά το επαναλαμβάνουμε. Το ξαναζούμε το παραμύθι! Γιατί; Η βία και η ηδονή της βίας του έρωτα μας τραβάει σαν μαγνήτης, στη δύναμη του οποίου δεν μπορούμε να αντισταθούμε. Γιατί πολλοί και πολλές είναι βέβαιοι ότι δεν μπορεί να υπάρξει φιλία ή ότι είναι πολύ δύσκολο να συνάψει κάποιος, κάποια φιλική σχέση; Γιατί η βία και φιλία είναι ασύμβατα και προτιμάμε τη βία από τη φιλία. Η βία είναι ηδονή, η φιλία είναι ξενέρωμα, είναι υπευθυνότητα, είναι εξοβελισμός της βίας, είναι φροντίδα. Η φιλία δεν είναι ηδονή γιατί δεν είναι βία.

ΘΑ επανέλθω στο ζήτημα των αυταπατών –  και θα το κάνω πιο συχνά και πιο διεξοδικά, είναι ένα ζήτημα που θα μας απασχολήσει καθ΄ όλη τη διάρκεια του αιώνα που ζούμε, αφού σχετίζεται με αυτό της αποσύνθεσης και της παρακμής του δυτικού, νεωτερικού πολιτισμού. Θα εστιάσω όμως προς το παρόν και εν ολίγοις  στο ζήτημα της αυταπάτης στο πεδίο της πολιτικής και της επαναστατικής σκέψης. Πόσες αυταπάτες είχε ο Μαρξ! Πόσες ο Μπακούνιν και ο αναρχισμός γενικά. Ο αναρχισμός δεν θα βγει ποτέ από το τέλμα στο οποίο έχει βουλιάξει, εάν δεν εξετάσει το ζήτημα των αυταπατών. Πόσες αυταπάτες είχε ο αναρχομαρξιστής Ντεμπόρ – αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που οι απόψεις του αξιοποιήθηκαν τόσο κερδοφόρα από τον καπιταλισμό και δή από τα ΜΜΕ και τη μόδα. Ήρθε η ώρα η επαναστατική σκέψη και θεωρία να καταπιαστεί σοβαρά με το σαθρότατο θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται – τις αυταπάτες.

ΠΛΗΘΩΡΑ αυταπατών διαπιστώνω στην προβληματική περί της δυνατότητας να θέσουμε τέλος στον πόλεμο της Ουκρανίας. Μπορεί ένας πόλεμος να τελειώσει με ευχές; Όχι, βέβαια; Γιατί τις κάνουμε τότε; Εάν πιστεύουμε ότι μπορεί να τελειώσει, τότε αυτό λέγεται αυταπάτη. Εάν δεν το πιστεύουμε, τότε γιατί τις κάνουμε; Μήπως επειδή η μαγική σκέψη δεν έχει εξοβελιστεί από τον παντοδύναμο ορθό λόγο; Μήπως επιβιώνει και μάλιστα ευρέως και δεν το έχουμε πάρει χαμπάρι; Άλλοι καταφεύγουν στο δέον: πρέπει να σταματήσει ο πόλεμος. Σταματά; Όχι, βέβαια. Με πορδές δεν βάφονται τ΄ αβγά. Μήπως ήρθε η ώρα να στρέψουμε το βλέμμα μας και σε αυτήν την έξοχη λαϊκή παράδοση που επισημαίνει και  καταφέρεται κατά των αυταπατών; Θα είχε πολύ ενδιαφέρον, θα μαθαίναμε πολλά –  έκπληκτοι. Ποιος μεγάλος πολιτικός ή στρατιωτικός ηγέτης είχε αυταπάτες; Έχει την πολυτέλεια ένας αγρότης ή ένας εργάτης να έχει αυταπάτες; Εάν έχει, θα δυστυχήσει. Εάν δεν  έχει, πρέπει να αποκτήσει, να νομίζει ότι με ένα ευρό που θα παίξει Τζόκερ θα γίνει εκατομμυριούχος. Τι είναι το δέον; Αυτό που πρέπει να γίνει. Ένας εύσχημος τρόπος να αποφύγουμε την συνειδητοποίηση των αυταπατών.

ΑΛΛΟΙ λένε ότι ο πόλεμος θα σταματήσει, εάν λιποτακτήσουν οι στρατιώτες – εννοείται και των δύο αντιπάλων στρατών και μάλιστα ταυτόχρονα! Δεν πολεμάει όμως ο λαός, δεν πολεμάνε πια κληρωτοί, πολεμάνε επαγγελματίες και μισθοφόροι. Είναι η δουλειά τους να πολεμούν, να σκοτώνουν –  και δεν έχουν την αυταπάτη ότι δεν υπάρχει ενδεχόμενο να μην σκοτωθούν, τέτοια αυταπάτη δεν έχουν. Εάν στον πόλεμο συμμετέχουν κληρωτοί και λιποτακτήσουν, αυτοί είναι ελάχιστοι. Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο οι λιποτάκτες συλλαμβάνονταν και εκτελούνταν χωρίς δίκη. Μήπως ο πόλεμος θα σταματήσει μετά από ταυτόχρονη εξέγερση  των υποτελών, των εργαζομένων, των μισθωτών, της εργατικής τάξης στη Ρωσία και στην Ουκρανία, όπως έχει γίνει στο παρελθόν, και ρίξουν την κυβέρνηση ή καταλύσουν το πολίτευμα; Αυτό κι αν είναι αυταπάτη. Μήπως ο πόλεμος θα τελειώσει με μαζικότατες αντιπολεμικές διαδηλώσεις σε όλες τις μεγάλες πόλεις του πλανήτη; Να διαδηλώσεις κατά του πολέμου, ναι, να διαμαρτηρηθείς, ναι, αλλά να νομίζεις ότι οι διαμαρτυρίες θα τελειώσουν τον πόλεμο νομίζω πως είναι αυταπάτη. Η οποία προέρχεται από μια άλλη αυταπάτη –  της απόλυτης, πανίσχυρης βούλησης. Θέλω να τελειώσει ο πόλεμος, άρα θα τελειώσει. Δεν θα τελειώσει.

ΠΟΤΕ θα τελειώσει; Δύο ενδεχόμενα υπάρχουν. Το πρώτο: όταν κάποιος ηττηθεί, όταν δηλαδή κάποιος νικήσει. Δεν ξέρουμε ποιος θα νικήσει και ποιος θα ηττηθεί. Μπορεί να νικήσει ο ρώσικος στρατός –  να ισοπεδώσει την Ουκρανία και αποχωρήσει, με ή χωρίς συμφωνία  –  έχοντας στείλει 10 εκ. πρόσφυγες στην Ευρώπη και μια κοινωνία τόσο κατεστραμμένη που η οποιαδήποτε ένταξη (στην ΕΕ ή στο ΝΑΤΟ) θα είναι αδύνατη, όση θέληση και να υπάρχει. Μπορεί να νικήσει ο ουκρανικός στρατός, να τρέψει σε φυγή τον ρωσικό στρατό –  και ο πόλεμος θα τελειώσει. Η Ουκρανία θα έχει καταστρεφεί αλλά αυτό δεν είναι και πολύ μεγάλο πρόβλημα, θα συνδράμουν οι δυτικοί και η κοινωνία θα ορθοποδήσει σε δέκα, είκοσι χρόνια. Το δεύτερο ενδεχόμενο. Να παραδοθεί ο ηττημένος  πριν ολοκληρωθεί η καταστροφή και η ήττα αγγίξει τα όριά της –  είτε αυτός είναι ο ουκρανικός στρατός είτε ο ρωσικός.

Ο πόλεμος θα τελειώσει ή όταν κάποιος νικήσει ή όταν κάποιος παραδοθεί. Ποιο από τα δύο θα γίνει, ποιος θα νικήσει ή ποιος θα παραδοθεί θα το δούμε στο εγγύς μέλλον. Μέχρι τον Σεπτέμβριο. Και τότε θα αρχίσει άλλο μεγάλο δράμα, οι συνέπειες του πολέμου –  θα γράψουμε γι΄ αυτό μια άλλη μέρα.

 

Σχολιάστε ελεύθερα!