Η έννοια της νεκροζωντανότητας
Είναι δυνατόν κάποιος, κάτι, να είναι και ζωντανός και νεκρός; Ποιος είναι αυτός; Είναι ένας ζωντανός που πρόκειται να πεθάνει: ο γέρος, ο καταδικασμένος σε θάνατο, ο ασθενής που δεν γιατρεύεται, αυτός που παίζει με τον θάνατο. Νεκροζώντανος είναι αυτὀς που είναι ζωντανός αλλά σε λίγο θα είναι, ή πιθανόν να είναι, νεκρός. Νεκροζώντανος είναι ο ζωντανός που αντιμετωπίζει τον θάνατο ως κάτι που επίκειται να συμβεί, που ζει υπο τη σκιά του θανάτου. Νεκροζώντανος όμως είναι και ο ζωντανός που στερείται πολλών χαρακτηριστικών του ζωντανού: ένας έγκλειστος σε κελλί απομόνωσης είναι ζωντανός ή νεκροζώντανος; Ένας ζωντανός που βρίσκεται για πολλά χρόνια σε κώμμα, είναι ζωντανός ή νεκροζώντανος; Κάποιος που βρίσκεται σε απόγνωση, σε λύπη ανείπωτη, σε απελπισία, είναι ζωντανός ή νεκροζώντανος; Η μάνα που έχασε το παιδί της, ο ερωτευμένος και η ερωτευμένη που εγκαταλείφθηκαν, είναι ζωντανοί ή νεκροζώντανοι; Αυτός που κυριεύεται από μια μια έντονη επιθυμία θανάτου (κρίση πανικού) είναι ζωντανός ή νεκροζώντανος; Ο καταθλιπτικός είναι ζωντανός; Το ανορεκτικό μοντέλο που έχει μείνει κόκαλο και πέτσα είναι ζωντανός άνθρωπος; Ποιος, ποια δεν έχει βιώσει μια περίοδο έντονης λύπης, απελπισίας και απόγνωσης; Όλοι μας και όλες μας έχουμε βιώσει μία η περισσότερες καταστάσεις νεκροζωντανότητας. Θα έλεγα ότι όλοι και όλες είμαστε νεκροζώντανοι από τη φύση μας, μιας και γενιόμαστε με την υπόσχεση του θανάτου, όπως συνήθιζε να λέει ο Μπέκετ. Ανά πάσα στιγμή λοιπόν μπορούμε να βρεθούμε αντιμέτωποι με τον θάνατο ή τη στέρηση της ζωής, δηλαδή, τη στέρηση της χαράς, του γέλιου, της συνύπαρξης, της συμβίωσης, της ελεύθερης δημιουργικότητας. Η νεκροζωντανότητα είναι μια φυσική κατάσταση μόνο όταν αντιμετωπίζουμε το φάσμα του θανάτου, στα γηρατειά. Από τη στιγμή όμως που τα γηρατειά τείνουν να εξαλειφθούν – σε λίγες δεκαετίες θα πεθαίνουμε σχεδόν όλοι από καρκίνο – οφείλουμε να δεχτούμε ότι η νεκροζωντανότητα είναι μια κατάσταση που καθορίζεται κοινωνικά. Θα δούμε ότι ουδέποτε άλλοτε η νεκροζωντανότητα ήταν τόσο γενικευμένη και συχνή όσο σήμερα, στις καπιταλιστικές κοινωνίες, και η διαπίστωση αυτή μας ωθεί να αναζητήσουμε τη σχέση του καπιταλισμού με τον θάνατο και την νεκροζωντανότητα και να θέσουμε το ερώτημα: ο καπιταλισμός είναι νεκροζώντανος; Ποια είναι η διέξοδος; Η ζωή ή ο θάνατος;
Η διάρκεια της νεκροζωντανότητας και οι διέξοδοι
Η διάρκεια της κατάστασης της νεκροζωντανότητας ποικίλει από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι μέρες, χρόνια, δεκαετίες, ίσως και μια ολόκληρη ζωή. Οι καθοριστικοί παράγοντες που καθορίζουν τη διάρκεια της νεκροζωντανότητας είναι πολλοί: η ηλικία, η δυνατότητα αντιμετώπισης της κατάστασης, η κοινωνική θέση, η ιδιαιτερότητα της κατάστασης. Εάν τρέχετε με 150 χιλιόμετρα την ώρα και στα 60 μέτρα εμφανιστεί μπροστά σας ένα τρακτέρ που πάει να διασχίσει το δρόμο, η κατάσταση της νεκροζωντανότητας θα διαρκέσει λίγα δευτερόλεπτα, από τη στιγμή που αντιλαμβάνεται το τρακτέρ μέχρι να γίνει μια άμορφη μάζα με τις λαμαρίνες. Για τον οδηγό της Φόρμουλα 1 διαρκεί όσο διαρκεί ο αγώνας. Για τον άνεργο ή τον φυλακισμένο -οι οποίοι σαφέστατα είναι νεκροζώντανοι – η κατάσταση διαρκεί όσο η διάρκεια του εγκλεισμού ή της ανεργίας. (Όποιος απομακρύνεται, όπως ο άνεργος ή ο μαθητής, είναι έγκλειστος).
Η συνύπαρξη της ζωής και του θανάτου καθορίζει τις διεξόδους από την κατάσταση της νεκροζωντανότητας: ο νεκροζώντανος ή θα ζήσει ή θα πεθάνει. Ο γέρος θα πεθάνει, στον καταδικασμένο σε θάνατο μπορεί να δοθεί χάρη. Το σχολείο θα κλείσει το καλοκαίρι και ο μαθητής θα ζήσει (ή, όπως και πολλοί άλλοι, θα περάσει σε μια άλλη κατάσταση νεκροζωντανότητας, λιγότερο ή περισσότερο υποφερτή) Δεν αυτοκτονούν όλοι οι ερωτευμένοι που εγκαταλείφθηκαν, ούτε πηδούν από το παράθυρο όλοι όσοι έχασαν στο χρηματιστήριο. Ο οδηγός της Φόρμουλα 1 μάλλον θα ζήσει, όπως και ο οδηγός στους δρόμους. Το γεγονός ότι ενδέχεται να μη ζήσει, σημαίνει ότι όταν οδηγει είναι νεκροζώντανος, όπως θα δούμε όταν θα εξετάσουμε λεπτομερειακά αυτά τα ζητήματα.
Φαντάσματα, ζόμπι, βρικόλακες
Για να κατανοήσουμε την κατάσταση της νεκροζωντανότητας θα πρέπει να φέρουμε στο προσκήνιο τα πλάσματα της ανθρώπινης φαντασίας που ενώ ανηκουν στο κόσμο των νεκρών, κυκλοφορούν μεταξύ των ζωντανών: τα φαντάσματα, τα ζόμπι, τους βρικόλακες. Ενώ ο νεκροζώντανος είναι νεκρός ζωντανός, τα παραπάνω πλάσματα είναι ζωντανά νεκρά. Δεν ανασταίνονται, ζωντανεύουν για να επιστρέψουν στην κατάσταση του νεκρού. Όταν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε κάποιον ή κάτι νεκροζώντανο, το παρομοιάζουμε με αυτά τα πλάσματα. Τα πλάσματα αυτά, που προέρχονται από το κόσμο των νεκρών, και οι νεκροζώντανοι, κινούνται στο φάσμα μεταξύ του θανάτου και της ζωής και έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Όταν κάποιος είναι πολύ ισχνός ή αδύναμος, σχεδόν ετοιμοθάνατος δηλαδή, λέμε ότι ”έγινε φάντασμα από την αρρώστια ή την πείνα”, ότι ”έγινε φάντασμα του εαυτού του”. Χαρακτηρίζουμε έναν θεσμό ή ένα νόμο, μια ιδέα ή μια αντίληψη που, ενώ θεωρείται νεκρή στις συνειδήσεις των ανθρώπων, αναβιώνει για ένα μικρό η μεγάλο χρονικό διάστημα.
αυτοκτονία και νεκροζωντανότητα
καρκίνος και νεκροζωντανότητα
εμπειρία θανάτου και νεκροζωντανότητα
νεκροζωντανότητα και οργασμός
Ο Σοφοκλής για την νεκροζωντανότητα
Το αρχαιότερο σχόλιο πάνω στην κατάσταση της νεκροζωντανότητας έχει γίνει από τον Σοφοκλή, στο κύκνειο άσμα του, τον ”Οιδίποδα επί Κολωνώ”. Όποιος θέλει να μελετήσει αυτό το ζήτημα, οφείλει να αρχίσει από την μελέτη αυτής της τραγωδίας. Θα έλεγα ότι το σχόλιο αυτό συμπυκνώνεται σε μια φράση που λέει η Ισμήνη για την κατάσταση της νεκροζωντανότητας στην οποία έχει εισέλθει με τον θάνατο του νεκροζώντανου -ως γέρου -πατέρα της: καλύτερα να πέθαινα κι εγώ η άθλια, ομολογεί (στ. 1689-90), μαζί με τον πατέρα μου γιατί η ζωή μου αβάστακτη θα είναι από δω και πέρα (ο μέλλων βίος ου βιωτός ). Ο Σοφοκλής έγραψε την τραγωδία λίγους μήνες πριν πεθάνει (405 π. Χ.) -την δίδαξε ο συνονόματος εγγονός του τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή (401). Ο Σοφοκλής κατάγονταν από τον δήμο του Κωλωνού και, έχοντας προαισθανθεί τον θάνατό του, όσα βάζει στο στόμα των ηρώων, ιδίως του Οιδίποδα, δεν είναι παρά δικές του παρατηρήσεις για την κατάσταση της νεκροζωντανότητας.
Οι ζωντανοί νεκροί και ο Ζαν Πωλ Σαρτρ
ο καπιταλισμός είναι νεκροζώντανος;