Φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Η βεβαιότητα ότι τα επόμενα χρόνια ένα κύμα καταλήψεων ποικίλων κοινωνικών χώρων θα σαρώσει την Ευρώπη με παροτρύνει να εκφράσω τη δυσαρέσκεια μου για την χρήση του όρου κατάληψη και να επιχειρηματολογήσω υπέρ της πρότασης να χρησιμοποιήσουμε τον όρο απελευθέρωση. Το κομβικό επιχείρημα είναι ότι ο όρος κατάληψη συνιστά μια ακόμα μίμηση του Κυρίου – που σημαίνει : όποιος μιμείται με οποιονδήποτε τρόπο τον Κύριο είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι θα αποτύχει. Τι σημαίνει αποτυχία; Σημαίνει ότι δεν θα μπορέσει να νικήσει χωρίς να πολεμήσει, ότι δεν θα μπορέσει πρώτα να νικήσει και μετά να πολεμήσει, δεν θα μπορέσει να γνωρίσει ούτε τον αντίπαλο, τον Κύριο (τον ένοπλο ζητιάνο) ούτε τον εαυτό του.
Θα αποφύγω προς το παρόν να εκθέσω τις απόψεις μου περί της εκτίμησης για το κύμα κατάληψης και απελευθέρωσης των κοινωνικών χώρων που θα σαρώσει τα επόμενα χρόνια την Ευρώπη . Δεσμεύομαι ότι θα το κάνω εντός των ημερών. Κατά συνέπεια, θα εστιάσω τη προσοχή μου στην έννοια της κατάληψης και στην πρόταση να την αντικαταστήσουμε με τον όρο απελευθέρωση. Τι εννοούμε όταν λέμε κατάληψη; Εντοπίζουμε δυο σημασίες, μια αρχαιότερη και γενικότερη, και μια νεότερη και ειδικότερη. Ας δούμε τι λέει το λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών. Κατάληψη είναι η ενέργεια με την οποία κάποιος, με την χρήση των όπλων, γίνεται κύριος ξένου εδάφους ή ξένης περιουσίας. Ως ακραιφνώς πολιτικός όρος είναι η αυθαίρετη ή δυναμική εγκατάσταση σε ένα χώρο από τον οποίο αρνούμαι να απομακρυνθώ. Αντιπαρέρχομαι, προς το παρόν, το μέγα ζήτημα της ιδεολογίας που κουβαλούν και μεταφέρουν και της καλυμμένης προπαγάνδας που προωθούν οι ορισμοί των λεξικών και θέτω το ερώτημα: όταν κάνουμε κατάληψη ενός σχολείου, λ.χ., το καταλαμβάνουμε γιατί ανήκει σε κάποιον άλλον ή είναι ελεύθερο; Εάν είναι ελεύθερο, γιατί το καταλαμβάνουμε; Δεν μας αρέσει η ελευθερία του; Νομίζω πως θα συμφωνήσετε ότι δεν το καταλαμβάνουμε επειδή είναι ελεύθερο αλλά επειδή δεν είναι. Η διαπίστωση αυτή μας ωθεί να θέσουμε νέα ερωτήματα. Εάν δεν είναι ελεύθερο, σε ποιον ανήκει; Είναι δικό του ή ήταν ξένο και το κατέκτησε; Όταν το καταλαμβάνουμε εμείς, διώχνουμε τον προηγούμενο κατακτητή; Είμαστε εμείς τώρα οι νέοι κατακτητές ή καταργούμε κάθε μορφή κατάκτησης; Μετατρέπουμε το σχολείο σε χώρο που είναι ασύμβατο με την έννοια της κατάκτησης;
Για να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι κάθε κοινωνικός χώρος μπορεί να οργανωθεί με δυο διαφορετικούς τρόπους. Ο ένας είναι της Κυριαρχίας και τον αποκαλώ πρότυπο της στάνης. Εάν συγκρίνετε το σχολείο ή οποιονδήποτε άλλον κοινωνικό χώρο, με τη στάνη, με το μαντρί, θα παρατηρήσετε ότι παρουσιάζουν πολλά κοινά στοιχεία. Το ποιος θα μπει μέσα, τι ώρα θα μπει και τι ώρα θα βγει, τι θα κάνει, πως θα το κάνει, τι συνέπειες θα έχει εάν δεν το κάνει, όλα αυτά και πολλά άλλα καθορίζονται όχι από αυτούς που ζούν εκεί μέσα, δασκάλους και μαθητές αλλά από κάποιους άλλους που βρίσκονται μακριά, από τους ανθρωποβοσκούς του Υπουργείου Παιδείας. Το άλλο πρότυπο οργάνωσης είναι το κομμουνιστικό και το αποκαλώ πρότυπο της κοινόχρηστης βιβλιοθήκης ή της λαϊκής, του παζαριού. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο, ο καθένας μπορεί να μπει σε ένα χώρο, να μείνει όσο θέλει, να φύγει όποτε θέλει, να κάνει αυτό για το οποίο είναι οργανωμένος ο χώρος ή να κάνει κάτι άλλο. Αυτός είναι ο κομμουνισμός! Τόσο απλό. Οι περισσότεροι κοινωνικοί χώροι είναι οργανωμένοι με πρότυπο το μαντρί ενώ υπάρχουν και κάποιοι λίγοι που είναι οργανωμένοι με πρότυπο την κοινόχρηστη βιβλιοθήκη. Τα καζάνια που παράγουν τσίπουρο είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα: πρόκειται για ένα χώρο παραγωγής που συνδυάζει την εργασία με το φαγητό, τον ύπνο, το τραγούδι, τις γνωριμίες, τη γνώση, τη συζήτηση. Ε’ίναι ένας ελευθεροπροσβασιακός πολυλειτουργικός χώρος.
Σε όλους σχεδόν τους κοινωνικούς χώρους συνυπάρχουν και τα δύο πρότυπα οργάνωσης. Κάθε θεσμός είναι ένας τόπος σύγκλισης της Κυριαρχίας και του κομμουνισμού, ένας τόπος όπου ισορροπεί προσωρινά μια συγκεκριμένη, ιστορικά διαμορφωμένη, σχέση μεταξύ τους. Πάρτε για παράδειγμα τη δημοκρατία. Η δημοκρατία είναι ένας προσωρινός συσχετισμός δύναμης μεταξύ της Κυριαρχίας και του κομμουνισμού: κάθε δημοκρατία τείνει ή προς τον φασισμό ή προς τον κομμουνισμό. Ο καπιταλισμός προκρίνει την συνύπαρξη της Κυριαρχίας και του κομμουνισμού αλλά ρέπει προς την ενδυνάμωση της πρώτης. Εξ ου και ο φασισμός. Όλα τα αρνητικά στοιχεία της δημοκρατίας είναι η Κυριαρχία, όλα τα θετικά (ελευθερίες, δικαιώματα, κλπ) είναι ο κομμουνισμός. Το σχολείο είναι ένας τόπος σύγκλισης της Κυριαρχίας και του Κομμουνισμού. Εδώ υπάρχει συμβίωση, συνεργασία, αλληλεγγύη, δημιουργική σύγκρουση, κοινοχρησία και κοινοκτησία. Αλλά υπάρχει και Κυριαρχία. Όταν η Κυριαρχία διαχειρίζεται τον κομμουνισμό (το Υπουργείο Παιδείας τον σχολικό κομμουνισμό) τότε ο κομμουνισμός αυτός είναι κομμουνισμός της στάνης. Ο κομμουνισμός της στάνης είναι η κατάργηση της ελευθερίας. Σε όλους τους καπιταλιστικούς θεσμούς κυριαρχεί ο κομμουνισμός της στάνης. Αυτός κυριαρχεί και στην Αριστερά: το ΚΚΕ, και ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ, για παράδειγμα , είναι κόμματα στα οποία πεικρατεί ο κομμουνισμός της στάνης. Τώρα τελευταία, τείνει να καταργηθεί στον ΣΥΡΙΖΑ, μια εξέλιξη πάρα πολύ θετική που θα επιφέρει και την διαλυσή του. (Επιτέλους, έφτασε η αρχή του τέλους!).
Το σχολείο είναι ένας χώρος κομμουνισμού που έχει καταληφθεί από το Κράτος. Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και γίνεται όπως διατάζουν οι ανθρωποβοσκοί, άρα είναι κρατική εκπαίδευση όχι δημόσια. Θα δούμε παρακάτω πως θα ήταν εάν ήταν δημόσια. Οι δάσκαλοι είναι κρατικοί υπάλληλοι, δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι. Γιατί ταυτίζουμε το κρατικό με το δημόσιο, το κοινόχρηστο; Το κρατικό είναι το δημόσιο υπό την διαχείριση του Κράτους. Το ζήτημα είναι πως η κρατική εκπαίδευση θα γίνει δημόσια, πως οι κρατικοί υπάλληλοι θα γίνουν δημόσιοι.
Πολύ συχνά, για διαφόρους λόγους ή προσχήματα, οι μαθητές προχωρούν σε καταλήψεις σχολείων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η κατάληψη δεν είναι σκοπός αλλά μέσον. Ένα μέσον πίεσης του Κράτους για να εκπληρώσει κάποιο αίτημα. Ως μέσον πίεσης, δεν μπορεί παρά να είναι μια κατάκτηση ενός ήδη κατακτημένου κοινωνικού χώρου. Η υπο το κράτος καθορισμένη λειτουργία του σχολείου σταματά, το κράτος εκδιώκεται, ταυτόχρονα όμως σταματά και η εγγενής λειτουργία του χώρου. Δεν καταργείται η υποχρεωτική εκπαίδευση, καταργείται η ίδια η εκπαίδευση. Θα μπορούσε να λειτουργήσει το σχολείο χωρίς τις οδηγίες του κράτους, θα μπορούσε να λειτουργήσει κομμουνιστικά όσο θα διαρκεί η κατάληψη; Θα μπορούσε να ταυτιστεί το μέσο και ο σκοπός; Θα μπορούσε να υπάρξει απελευθέρωση του χώρου, του χρόνου και της διαδικασίας και όχι κατάληψη; Θα μπορούσαμε να παρακολουθούμε όποια και όσα μαθήματα θέλουμε; Χωρίς εξετάσεις και βαθμούς; Θα μπορούσε η διαδικασία της μάθησης να καθοριστεί από τους δάσκαλους και τους μαθητές; Θα μπορούσε το σχολείο να είναι ένας χώρος ελεύθερης πρόσβασης και πολυλειτουργικός;
Και βέβαια θα μπορούσε. Αλλά δεν το κάνουμε. Και δεν το κάνουμε διότι οι καταλήψεις είναι ένα ξέσπασμα, μια εκτόνωση της στέρησης και της δυσαρέσκειας που έχει συσσωρεύσει μέσα μας η υποχρεωτική κρατική εκπαίδευση, η ζωή στη σχολική στάνη, η ζωή στον σχολικό στρατώνα, η ζωή στον σχολικό αποκλεισμό, η ζωή στον σχολικό εγκλεισμό, η ζωή στη σχολική φυλακή.