φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα!
Στο χτεσινό σημείωμα καταπιάστηκα με το νεοπαγές ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΒΗΜΑ Διαλόγου και Κοινής Δράσης της Αριστεράς (www.aristerovima.gr) και υποστήριξα ότι η αποτυχία του είναι προδιαγεγραμμένη. Σε ποια επιχειρήματα βασίζω αυτή την άποψη; Δεν είναι πολλά, φίλες και φίλοι, είναι μόνο δύο. Αν και τα παρέθεσα χτες, το έκανα ελλιπώς, σήμερα όμως θα εστιάσω μόνο σε αυτά μόνο και μόνο για να τα μεγεθύνω, για να τα κάνω ορατά διά γυμνού οφθαλμού, για να παρουσιάσω το εγγενές μεγαλείο τους.Τα επιχειρήματα αυτά είναι οι βασικές προϋποθέσεις της διεξαγωγής ενός διαλόγου.
Από την άλλη, μιας και, κατά τη γνώμη μου, κομμουνισμός σημαίνει (και) διάλογος (απουσία αντικρουομένων συμφερόντων και μάθηση/διδασκαλία), η έκκληση για διάλογο και κοινή δράση είναι μια κομμουνιστικότητα, ένας κομμουνιστικός θεσμός, και οφείλω να την υποστηρίξω (επιβεβαιώνει την άποψη μου ότι δεν υπήρξε, δεν υπάρχει, δεν θα υπάρξει κοινωνία που να μην είναι κομμουνιστική), έχοντας βαθεία επίγνωση των περιορισμών του εγχειρήματος. Θα υπογράψω το κείμενο της έκκλησης αλλά δεσμεύομαι ότι μόλις αντιληφθώ ότι δεν υπάρχει ελευθερία πνεύματος, δεν υπάρχει ισότητα και ελευθερία, δεν υπάρχει αλληλεγγύη και δημιουργική σύγκρουση, θα απομακρυνθώ τρέχοντας. . .
Και θα ανοίξω φυσικά το στόμα μου. . .
Θα φέρουμε στο προσκήνιο την πρώτη προϋπόθεση, θέτοντας το ερώτημα: μπορεί να γίνει διάλογος ανάμεσα στον Κύριο (καπιταλιστή της παραγωγής και του χρήματος) και στον υποτελή Παραγωγό (του τεράστιου και συλλογικά παραγόμενου κοινωνικού πλούτου); Η γνώμη μου είναι ένα κατηγορηματικό ΟΧΙ. Γιατί; Διότι δεν μπορεί να γίνει διάλογος ανάμεσα σε πρόσωπα, ομάδες, τάξεις, κλπ, που έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα. Αυτός είναι ο λόγος που πολλές φορές συνδικαλιστές δεν προσέρχονται στο τραπέζι του διαλόγου μετά από πρόσκληση κάποιου υπουργού ή άλλου τσιρακιού (τσανακογλέιφτη υπηρέτη) του Κυρίου και πολύ καλά κάνουν. Βέβαια, μεταξύ αυτών των δύο (του Κυρίου και του υποτελούς Παραγωγού) μπορεί να συναφθεί κάποια συμφωνία Συμβιβασμού, σε περίπτωση που ο Κύριος υποχωρεί λόγω ανατροπής του συσχετισμού της ισχύος μεταξύ των αντιπάλων μόνο και μόνο για να επανέλθη δριμύτερος. Σε αυτή την περίπτωση δεν γίνεται διάλογος για να ληφθούν κάποιες αποφάσεις αλλά η ισχύς, ο εκφοβισμός και οι απειλές καθορίζουν τις παραγράφους του πρόσκαιρου Συμβιβασμού (οι ποινικοί νόμοι και, ιδίως, το Σύνταγμα είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα).
Ο διάλογος γίνεται για να ληφθούν κάποιες αποφάσεις κοινής δράσης και κοινή δράση αναλαμβάνεται μόνο από αυτούς που δεν έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα. Όταν ο ψαράς ρωτάει το σκουλήκι ‘πάμε για ψάρεμα,’ (Μπ. Μπρεχτ, Μάνα Κουράγιο) γίνεται διάλογος; Υπάρχει στον ορίζοντα το ενδεχόμενο κάποιας κοινής δράσης; Όχι, βέβαια. Οι εργάτες όμως ενός εργοστασίου μπορούν να κάνουν διάλογο, όπως και οι φοιτητές ενός τμήματος, οι μαθητές μιας τάξης, οι κάτοικοι μιας γειτονιάς, τα μέλη μιας παρέας, μιας οικογένειας και άλλων πολλών συμβιωτικών ομάδων. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε διάλογο την ανάκριση;
Η δεύτερη προϋπόθεση της διεξαγωγής ενός διαλόγου είναι η αποδοχή μιας άνθρωπολογικής κατάστασης, του γεγονότος δηλαδή ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε τις συνέπειες της δράσης μας, των πράξεών μας. Επιλύουμε σήμερα ένα πρόβλημα αλλά ενδέχεται η επίλυση να προκαλέσει στο μέλλον νέα και τελείως απρόβλεπτα προβλήματα. Θα σας αναφέρω δυο διαφωτιστικά παραδείγματα. Η όρθια στάση ήταν αποτέλεσμα αντιμετώπισης κάποιων δυσχερειών, ήταν η επίλυση κάποιου ή κάποιων προβλημάτων. Η όρθια στάση όμως είχε αρνητικές επιπτώσεις: η γυναίκα γεννάει πιο δύσκολα, όλοι οι άνθρωποι υποφέρουμε από τη μέση μας! Φτιάξαμε ψυγεία για να συντηρήσουμε τη τροφή μας – και καλά κάναμε – καταστρέψαμε όμως το όζον! Οι επιπτώσεις της όρθιας στάσης δεν αλλάζουν – τα ψυγεία όμως αλλάζουν. Από τη στιγμή που δεν μπορούμε να προβλέψουμε τις συνέπειες των πράξεών μας, προσερχόμαστε στο τραπέζι του διαλόγου με το σωκρατικό εν οιδα ότι ουδέν οιδα γραμμένο στο μέτωπο. Μπορούμε βέβαια να προσέλθουμε με τη φράσεις ‘είμαι αλάθητος’ ή ‘εγώ είμαι ο σωστός’ ή ‘εγώ έχω την ορθή άποψη’, κλπ. γραμμένες στο μέτωπό μας. Ο Πάπας, ο Γ. Παπανδρέου, ο Κύριος, υποστηρίζουν ότι είναι αλάθητοι, ότι οι ποφάσεις τους είναι μονόδρομος, κλπ., διότι το βασικό τους μέλημα είναι ο απόλυτος έλεγχος του μέλλοντος και η αβεβαιότητα εδώ δεν έχει καμιά θέση. Το ίδιο αλάθητοι πίστευαν ότι ήταν και ο Λένιν, και ο Τρότσκι, και ο Στάλιν, και ο Μάο, και άλλοι πολλοί και τώρα κατανοήσαμε ότι έλεγαν παπαριές – διότι μιμούνταν τον Κύριο, το έπαιζαν Κύριοι, ήταν Κύριοι. ( Ο Κύριος μόνο παπαριές λέει – το γνωρίζετε;)
Για να γίνει λοιπόν διάλογος θα πρέπει από τη μια να μην υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ των συμμετεχόντων και συμμετεχουσών και από την άλλη να κατέρχονται όχι για να πείσουν αλλά για να μάθουν/διδάξουν. Μαθαίνω διότι δεν μπορώ να τα γνωρίζω όλα (είναι ανθρώπινο) και θα τα μάθω από τους άλλους, τις άλλες. Διδάσκω όχι για να πείσω αλλά για να ανακοινώσω κάτι που πιθανόν οι άλλοι δεν γνωρίζουν ή δεν αντιλαμβάνονται (είναι ανθρώπινο). Μου είναι παντελώς αδιάφορο εάν πειστούν ή όχι. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το δικαίωμα να διατυπώνουμε την άποψή μας.
Το γεγονός ότι κάποιοι ανέλαβαν την πρωτοβουλία να συντονίσουν το διάλογο μέσα στην Αριστερά, δείχνει ολοφάνερα ότι αφενός δεν έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα με αυτούς που καλούν στο διάλογο και αφετέρου δεν κατέρχονται με τη φράση ‘είμαι αλάθητος’ γραμμένη στο μέτωπο. Αναγνωρίζω το μεγαλείο αυτής της στάσης και την επικροτώ. Ειδάλλως δεν θα έγραφα ούτε μια λέξη. . . Θα ήθελα όμως να εκφράσω τις επιφυλάξεις μου και θα το κάνω ευθύς αμέσως.
Η πρώτη μου επιφύλαξη είναι ότι απευθύνονται σε φορείς (κόμματα και οργανώσεις) που και αντικρουόμενα συμφέροντα έχουν μεταξύ τους – και δεν πρόκειται να παραιτηθούν από αυτά – ενώ όσοι προσέλθουν στο τραπέζι του διαλόγου , θα προσέλθουν υπό την επήρεια του ναρκωτικού που λέγεται πρωτοπορία και κατοχή ορθής άποψης. Θα προσέλθουν να πείσουν τους άλλους και δε θα πειστεί κανένας. Αυτή είναι η (προδιαγεγραμμένη) αποτυχία.
Πολλές φορές όμως η αποτυχία είναι επιτυχία. Το εγχείρημα θα στεφθεί με επιτυχία ακόμα κι αν ο διάλογος αρχίσει και συνεχιστεί με λίγους και λίγες. Δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί. Μπορεί να λήξει χωρίς κανένα αποτέλεσμα, μπορεί όμως να μεταξελιχθεί σε μια συγκλονιστική εμπειρία που θα θέσει τα θεμέλια μιας εξισωτικής και ελευθεριακής Αριστεράς. Διαθέτουμε πληθώρα ενδείξεων ότι μπορεί να συμβεί το δεύτερο. . .
Για να γίνει όμως αυτό, θα πρέπει να υπάρχει ελευθερία πνεύματος. Ποιος θα αποφασίζει τι θα συζητούμε; Θα ακούγονται όλες οι απόψεις; Ποιο θέμα θα συζητήσουμε πρώτα; Οι υπογράφοντες και υπογράφουσες την έκκληση προτείνουν ως πρωτο θέμα (εάν κατάλαβα καλά) ‘την καλύτερη επεξεργασία αριστερής απάντησης στην οξύταη κρίση του διεθνούς καπιταλισμού . . . για τα μεγάλα, ανοιχτά ζητήματα της σύγχρονης σοσιαλιτικής προοπτικής.’ Θα συζητήσουμε το θέμα γιατί η ιστορική Αριστερά πεθαίνει, γιατί ο κόσμος της εργασίας της γυρίζει τη πλάτη;
Μιας και, κατά τη γνώμη μου, κομμουνισμός σημαίνει διάλογος (απουσία αντικρουομένων συμφερόντων και μάθηση/διδασκαλία), η έκκληση για διάλογο και κοινή δράση είναι μια κομμουνιστικότητα, ένας κομμουνιστικός θεσμός, και οφείλω να την υποστηρίξω, έχοντας βαθεία επίγνωση των περιορισμών του εγχειρήματος. Θα υπογράψω το κείμενο της έκκλησης αλλά δεσμεύομαι ότι μόλις αντιληφθώ ότι δεν υπάρχει ελευθερία πνεύματος, δεν υπάρχει ισότητα και ελευθερία, δεν υπάρχει αλληλεγγύη και δημιουργική σύγκρουση, θα απομακρυνθώ τρέχοντας. . . (Η απουσία ελευθερία πνεύματος θα είναι η δεύτερη επιφύλαξή μου).
Και θα ανοίξω φυσικά το στόμα μου. . .
