μες τη καλή χαρά!υπάρχει κακή χαρά;

πολύ συχνά, φίλες και φίλοι, λέμε ότι είμαστε μες τη καλή χαρά. Υπάρχει κακή χαρά, φίλες και φίλοι;

Ποια είναι; Με ποιες μορφές εμφανίζεται; Είναι έμφυτη ή επίκτητη; Εάν ισχύει το πρώτο, πως μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε; Εάν ισχύει το δεύτερο, πως μπορούμε  να την ξεριζώσουμε;

Στα ερωτήματα αυτά θα απαντήσουμε με την ‘Ηθική’ του Σπινόζα ανοιχτή. (Την έχετε διαβάσει; Εάν όχι, αφιερώστε μερικούς μήνες. . .). Η χαρά, γράφει ο Σπινόζα, είναι η μετάβαση του ανθρώπου από μικρότερη σε μεγαλύτερη τελειότητα. Η χαρά η ίδια δεν είναι τελειότητα, γι αυτό και μεταχειρίζεται τον όρο ‘μετάβαση’, εξηγεί ο ίδιος. Εάν ήταν τελειότητα, δεν θα υπήρχε η λύπη – η λύπη όμως υπάρχει και είναι η μετάβαση από μεγαλύτερη σε μικρότερη τελειότητα. Πως μεταβαίνουμε από την μικρότερη στην μεγαλύτερη (χαρά) ή από την μεγαλύτερη στη μικρότητα  τελειότητα (λύπη); Ο Σπινόζα απαντά: με την πράξη. Να το επαναλάβω; Το επαναλαμβάνω: με την πράξη. Με ποια πράξη; Αφήνουμε το ερώτημα μετέωρο – προς το παρόν.

Η αγάπη είναι χαρά, το μίσος είναι λύπη. Η συμπάθεια είναι χαρά, η αντιπάθεια είναι λύπη. Η αφοσίωση είναι αγάπη, άρα χαρά. Η χλεύη;

Η χλεύη είναι χαρά, είναι η χαρά η οποία γεννιέται όταν φανταζόμαστε ότι υπάρχει σε αυτόν που μισούμε κάτι που μας εμπνέει καταφρόνηση. Η χλεύη λοιπόν είναι κακή χαρά, δηλαδή είναι ένα αρνητικό συναίσθημα. Η ελπίδα;

Η ελπίδα είναι χαρά, είναι όμως ασταθής χαρά μιας και αμφιβάλλουμε για το αν αυτό που προσδοκούμε θα εκπληρωθεί ή όχι. Μιας και στην ελπίδα αντιστοιχεί ο φόβος, που είναι ασταθής λύπη – δεν είναι βέβαιον ότι είναι πραγματικός, μας επιτρέπεται να χαρακτηρίσουμε και την ελπίδα κακή χαρά. Ματαιοπονεί όποιος ελπίζει, είναι σα να μας λέει ο Σπινόζα – το να είσαι αλλεργικός στην ελπίδα είναι μέγα προτέρημα και πλεονέκτημα, μας επιτρέπεται να συμπληρώσουμε.

Η ασφάλεια είναι χαρά – όλοι και όλες το γνωρίζουμε και δεν εννοούμε την Ασφάλεια της Αστυνομίας ούτε των Ασφαλιστικών Εταιρειών, που στόχος τους ακριβώς είναι η ασφάλεια. Η απελπισία, προκαλούμενη από την έλλειψη ασφάλειας,  είναι λύπη. Η ευχαρίστηση είναι χαρά, οι τύψεις της συνείδησης είναι λύπη. Ναι, λύπη! Καλή λύπη; Θα δούμε. Ο οίκτος είναι λύπη. Καλή λύπη; Η αγανάκτηση είναι μίσος, άρα λύπη: μίσος γι αυτόν που κάνει κακό σε κάποιον άλλον. Είναι καλή λύπη η αγανάκτηση; Η εύνοια είναι αγάπη, άρα χαρά, είναι αγάπη προς αυτόν που κάνει καλό στον άλλον. Η εκτίμηση είναι αγάπη, άρα χαρά. Η κακή υπόληψη είναι μίσος, άρα λύπη.

Ο φθόνος; Ο φθόνος είναι μίσος το οποίο διακατέχει κάποιον με τέτοιο τρόπο ώστε να θλίβεται όταν βλέπει τον άλλον να ευτυχεί και να χαίρεται, να ευχαριστιέται όταν τον βλέπει να δυστυχεί. Άρα ο φθόνος είναι και μίσος και χαρά. Επειδή είναι και τα δύο, δεν μπορεί παρά η χαρά να είναι κακή. Η κενοδοξία (ματαιοδοξία); Ο Σπινόζα  θεωρεί ότι είναι αρνητικό συναίσθημα, άρα είναι κακή χαρά. Η ματαιοδοξία είναι η χαρά που νιώθουμε όταν φανταζόμαστε ότι κάποια πράξη μας θα επαινεθεί στο μέλλον από τους άλλους.

Χλεύη, ελπίδα, φθόνος, ματαιοδοξία: να τέσσερις  μορφές κακής χαράς. Εφόσον υπάρχει καλή χαρά και κακή χαρά, θα υπάρχει και καλή και κακή επιθυμία: η διαπίστωση αυτή μας μας παρακινεί να υποστηρίξουμε ότι όλα αυτά, τα θετικά και τα αρνητικά, δεν είναι επίκτητα αλλά έμφυτα. Είμαστε καλοί ή κακοί;

Στο ερώτημα αυτό έχουν δοθεί τέσσερις απαντήσεις: δεν είμαστε ούτε καλοί ούτε κακοί, είμαστε καλοί, είμαστε κακοί, είμαστε και καλοί και κακοί. Τι σημαίνει όμως καλοί και τι σημαίνει κακοί;Είμαστε καλοί σημαίνει ότι είναι στη φύση μας να  θέλουμε να προκαλούμε  χαρά στον άλλον (απόλαυση, ηδονή, ξενοιασιά, παιχνίδι, κλπ). Είμαστε κακοί σημαίνει ότι είναι στη φύση μας να θέλουμε να προκαλούμε λύπη στον άλλον (πόνο, ταπείνωση, στέρηση, κλπ). Οι μαρξιστές υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι ούτε καλός ούτε κακός, οι κοινωνικές συνθήκες τον κάνουν καλό ή κακό. Και ποιος τις διαμόρφωσε αυτές τις κοινωνικές συνθήκες; Εάν δεν είναι ούτε καλός ούτε κακός, δεν θα γινόταν ποτέ καλός ή κακός. Αλλά ο άνθρωπος εμφανίζεται καλός και κακός!

Οι φροϊδιστές λένε ότι ο άνθρωπος είναι μόνο ή περισσότερο κακός. Εάν ήταν μόνο κακός, σήμερα δεν θα υπήρχε ούτε ένας άνθρωπος πάνω στη γη. Εμείς όμως γινόμαστε ολοένα και περισσότεροι, παράγουμε ολοένα και περισσότερο πλούτο, που φτάνει και περισσεύει για να ζήσουμε όλοι μες τη καλή χαρά.

Ο χριστιανισμός διατείνεται ότι ο άνθρωπος είναι καλός – για το κακό δεν φταίει ο ίδιος αλλά αυτός ο συκοφάντης ο Διάβολος, επιτρέποντας το κακό να αλωνίζει και τους χριστιανούς να βάθουν τη γη με το αίμα των θυμάτων τους.

Ο Σπινόζα υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι και καλός και κακός. Εμείς συμπληρώνουμε και λέμε ότι τα ζώα δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά. Γιατί; Διότι δεν πολεμούν μεταξύ τους, δεν οργανώνονται σε ομάδες με σκοπό να εξολοθρεύσουν η μία την άλλη. Μόνο ο άνθρωπος πολεμά, μόνον οι άνθρωποι εξοντώνονται μεταξύ τους.

Πως προέκυψε αυτό; Πως προέκυψε το καλό και το κακό, η χαρά και η λύπη;

Πολεμούσαμε μεταξύ μας πριν γίνουμε άνθρωποι; Εάν δεν πολεμούσαμε, πως προέκυψε ο πόλεμος; Εάν πολεμούσαμε, γιατί τον κληρονομήσαμε; Και πως τον ελέγξαμε και δεν αλληλοεξοντωθήκαμε;Περιορίσαμε την επιθυμία μας και την ελευθερία μας; Πως; Με την πρόκριση της συμβίωσης, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης; Εάν ισχύει κάτι τέτοιο, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο άνθρωπος είναι και καλός και κακός αλλά μπορεί να γίνει άλλοτε περισσότερο κακός, όταν δεν μπορεί να βάλει όρια στην επιθυμία του και την ελευθερία του να κάνει κακό στον άλλον, κι άλλοτε καλός όταν το επιτυγχάνει. Πότε δεν μπορεί να επιβάλλει αυτά τα όρια και στρέφεται εναντίον του άλλου;