φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Σήμερα θα καταπιαστούμε με μια παραδοξολογία: εάν η πρωταρχική σημασία της λέξης επανάσταση είναι αυτή της στάσης, του σταματήματος δηλαδή, γιατί μιλάμε για κοινωνικά κινήματα, για κινηματική Αριστερά, για κινηματική λογική, για κινητοποιήσεις και όλα τα σχετικά; Δεν σας φαίνεται παράξενο;
Εμένα μου φαίνεται. Με ενδιαφέρουν πολύ οι παραδοξολογίες, οι αντιφατικοί στοχασμοί, τα οξύμωρα σχήματα. Κάθε ένα από αυτά έχει τη δική του ιστορία, τη δική του παράδοση και θεωρώ πως για να τα κατανοήσουμε οφείλουμε να μελετήσουμε το παρελθόν τους. Πριν αποπειραθώ να παραθέσω το τι έμαθα από αυτή τη μελέτη, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω το κίνητρο και τον σκοπό μου: δεν είναι άλλο από τη συνειδητοποίηση αφενός πολλών ανδρών και γυναικών ότι η κρίση της Αριστεράς είναι καταλυτική, διαλυτική και παραλυτική και την πρόταση αφετέρου να ξεκινήσουμε από την αρχή – συμμερίζομαι και τη συνειδητοποίηση και την πρόταση. Κι όταν λέμε από την αρχή εννοούμε ότι δεν θα αφήσουμε καμιά βεβαιότητα, κανένα αυτονόητο που να μην το επανεξετάσουμε.Οι βεβαιότητες και τα αυτονόητα κρύβουν πολλές αντιφάσεις, πολλές παραδοξότητες, πολλές παγίδες. Τίποτα δεν είναι αυτονόητο – η λέξη είναι μια αντίφαση εν τοις όροις.
Στις πρώτες μέρες της ιστορίας και της παράδοσης της αντίφασης στάσης/κινήματος θα αντικρίσουμε τον Κύριο. Όταν προφέρω τη λέξη αυτή, το μυαλό μου πάει στη κίνηση. Δεν είναι μόνο η ετυμολογία της λέξης που με ωθεί προς τα εκεί (σχετίζεται με τη λέξη κύμα, φούσκωμα, διόγκωση, αύξηση της ισχύος λόγω της κίνησης, παράβαλλε και τη λέξη εγ-κυ-ος) αλλά η σχέση του Κυρίου με την κίνηση και τη στάση, τόσο του ίδιου όσο και των υποτελών του, μέσα στην κοινωνία. Αναρωτιέμαι: η στάση/κίνηση του Κυρίου αυξάνει τη ισχύ του και πως; Αυτό που ενδιαφέρει πρώτιστα τον Κύριο είναι η αύξηση της ισχύος του έναντι των αντιπάλων του, της φύσης δηλαδή, των ανταγωνιστών Κυρίων και των υποτελών Παραγωγών. Η στάση, η ακινητοποίηση του Κυρίου είναι μια εκδήλωση της ισχύος του – ο Ζεύς στην Ιλιάδα κάθεται και παρακολουθεί τον πόλεμο έξω από τα τείχη της Τροίας. Είναι ο μόνος που δεν πολεμά. Και δεν πολεμά διότι η κίνηση εμπεριέχει κιν-δύνους, δηλαδή το ενδεχόμενο της ήττας (της υποταγής ή/και του θανάτου). Η σχέση της κίνησης με τον κίνδυνο είναι νομίζω σαφής σε όλους και όλες. Ο Ζεύς κάθεται και βλέπει, το καθισιό και η αμέριμνη θέαση δεν εμπεριέχει κινδύνους. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Κύριος ενοχλείται σφόδρα όταν μας βλέπει να καθόμαστε – πρέπει να σηκωθούμε όρθιοι, να δηλώσουμε με τη στάση του κορμιού μας ότι είμαστε σε θέση να κινηθούμε – για να μη κινηθεί και κινδυνέψει αυτός. Αυτό που τον ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα είναι να κινητοποιεί τους άλλους ενώ αυτός να είναι ακίνητος. Να κινδυνεύουν οι άλλοι, οι υποτελείς Κύριοι και οι υποτελείς Παραγωγοί. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ηγεμόνες κάθονται στο θρόνο τους και διατάζουν. Τι είναι η διαταγή; Επιβολή κίνησης, κινητοποίηση!
Τη λέξη κινητήρας τη γνωρίζετε. Ο κινητήρας είναι μια μηχανή που παράγει ταχύτητα, έτσι δεν είναι; Γνωρίζετε μήπως τις αρχαιότερες μαρτυρίες της λέξης; Τις εντοπίζουμε στον ομηρικό Ύμνο στον Ποσειδώνα (γύρω στο 550 π.Χ.) και στον Πίνδαρο (πριν το 450 π.Χ.), στον Τέταρτο Ισθμιόνικο. Στον πρώτο, διαβάζουμε τη φράση γαίης κινητήρα και στον δεύτερο, ο κινητήρ δε γας: κινητήρ είναι ένα επίθετο του Ποσειδώνα, του Κυρίου δηλαδή αφού οι θεοί δεν ήταν τίποτα άλλο από αυτό που θα ήθελαν να ήταν οι Κύριοι στην Αρχαία Ελλάδα (γαιοκτήμονες δουλοκτήτες) – μόνο που δε μπορούσαν. Η κίνηση της γης, ο σεισμός προκαλεί φόβο: στο ρήμα κινώ και σε όλα τα παράγωγά του λανθάνει η πρόκληση του φόβου, ο εκφοβισμός. Αυτή η λεπτομέρεια είναι σαφής στον Αριστοτέλη. Θα γνωρίζετε ότι η έννοια της κίνησης είναι το αντικείμενο της εκέψης του σε δυο από τα πιο βασικά συγγράματά του: στο Περί Φύσεως και στο Μετά τα Φυσικά. Στο δεύτερο διαβάζουμε και τον πασίγνωστο ορισμό του θεού – δηλαδή την υπέρτατη μορφή ισχύος του Κυρίου: θεός είναι το πρώτο ακίνητο κινούν. Είναι αυτός που ενώ δεν κινείται, κινεί όλους τους άλλους κι όλα τα άλλα. Αλλά την κίνηση δεν την μεταδίδει άμεσα: μεταξύ του κινητήρα και των τροχών μεσολαβεί το κοινωνικό σασμάν, η ιεραρχία.
Ο Κύριος όμως γνωρίζει ότι κινδυνεύει ακόμα κι όταν είναι ακίνητος. Για να εξοβελίσει αυτόν τον κίνδυνο οφείλει να βρίσκεται μακριά και ψηλά. Σε καμιά όμως περίπτωση δεν μπορεί να αποφύγει την σχέση και την επαφή με τους αντιπάλους του. Αυτή είναι μια αντίφαση. Πως ακυρώνει την απόσταση και το ύψος διατηρώντας τα; Με την αέναη κίνηση, την ταχύτητα και την πτήση. Αυτός είναι ο λόγος που οι Κύριοι περνάνε τη ζωή τους πάνω στα αεροπλάνα: μακριά, ψηλά, κινούμενοι με μεγάλες ταχύτητες. Όποιος πετάει είναι Κύριος, νοιώθει Κύριος! Αυτός είναι ο λόγος που δεν σταματάνε στα φανάρια: εμείς, οι υποτελείς, οι δούλοι σταματάμε να περάσει ο Κύριός μας. Εάν σταματήσει στα φανάρια, πιθανόν να κινδυνέψει. . .
Επανέρχομαι στο ερώτημα γιατί ο Κύριος οφείλει να κινητοποιεί τους άλλους; Οφείλει να το κάνει διότι η κινητοποίησή τους αυξάνει την ισχύ του: πρέπει να κινητοποιηθούν για να εργαστούν και να πολεμήσουν. Η ισχύς του Κυρίου εξαρτάται από τον ληστρικό πόλεμο και την εργασία. Αυτός είναι ο λόγος που ο Κύριος ενοχλείται από την λιποταξία, την αεργία, την αποχή, την απεργία, όπως θα δούμε παρακάτω. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να είναι και ακινητοποιημένοι για να τους επιτηρεί. Ένας υποτελής που κινείται διαρκώς είναι ένα πρόβλημα, είναι ένας κίνδυνος για τον Κύριο. Επομένως, η βασική επιδίωξη του Κυρίου είναι η ταύτιση της κινητοποίησης και της ακινητοποίησης του υποτελούς. Ο υποτελής κινείται ακινητοποιημένος: θα τον δούμε στην αλυσίδα παραγωγής, θα τον δούμε στο αυτοκίνητο, θα τον δούμε στις κυλιόμενες σκάλες, θα τον δούμε μπροστά στην τηλεόραση να αλλάζει κανάλια. και που δεν θα τον δούμε να κινείται ακινητοποιημένος!
Εφόσον ο Κύριος επιδιώκει να κινητοποιεί και να ακινητοποιεί τον υποτελή Παραγωγό, αυτός ο τελευταίος για να καταλύσει την Κυριαρχία, για να μειώσει την ισχύ του Κυρίου οφείλει να ακινητοποιείται όταν τον κινητοποιεί ο Κύριος και να κινητοποιείται όταν τον ακινητοποιεί. Όταν ακινητοποιείται, σταματάει να κάνει αυτό που τον έχει διατάξει ο Κύριος να κάνει. Η πρακτική αυτή είναι γνωστή στην αρχαία ελληνική γραμματεία ως στάσις. Ο υποτελής σταματάει να εργάζεται και να πολεμάει. Δε λέμε σήμερα λέμε στάση εργασίας; Το λέμε, τετράωρη στάση εργασίας. Η στάση στον πόλεμο λέγεται λιποταξία. Λέμε στάση πληρωμών, δηλαδή σταμάτημα πληρωμών. Η στάσις είναι ένας από τους δυο τρομακτικότερους εφιάλτες του Κυρίου – σήμερα διατείνεται ότι stasis is death! Η στάσις, το σταμάτημα έχει καταγραφεί στη λέξη επανάστασις, που είναι το γενικευμένο, άρα επιθετικό, σταμάτημα. Το σταμάτημα είναι η ακύρωση της διαταγής, της επιβολής της θέλησης του Κυρίου στον υποτελή:η ακύρωση της διαταγής είναι ταυτόσημο με την ακύρωση της ισχύος του Κυρίου, με την κατάλυση της Κυριαρχίας. Η χειρότερη μορφή σταματήματος είναι η απεργία. Λυσσάει ο Κύριος όταν ο υποτελής δεν κινητοποιείται για να εργαστεί -βγάζει αφρούς από το στόμα, έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια λυσσασμένο Κύριο. Η απεργία είναι ένα οδόφραγμα στον κοινωνικό χρόνο το οποίο ο Κύριος δεν μπορεί να διαλύσει:δεν είναι πια Κύριος του χρόνου.
Ο δεύτερος εφιάλτης είναι η ακύρωση της ακινητοποίησης. Όταν ο υποτελής δεν είναι στη θέση του, όταν σηκώνεται και φεύγει από την θέση του, όταν δεν μπορεί να τον επιτηρήσει και να τον ελέγξει, πάλι βγάζει αφρούς από το στόμα. Αυτό το σήκωμα από τη θέση στην οποία είναι ταγμένος ο υποτελής στην αρχαία ελληνική γλώσσα δηλώνεται κυρίως με τις λέξεις έγερσις, εξέγερσις και κίνησις – σήμερα: εξέγερση, κίνημα. Στο σημείο αυτό εγείρεται ένα κομβικής σημασίας ερώτημα:πολύ ωραία, είμαστε ακινητοποιημένοι, σηκωνόμαστε να κινηθούμε αλλά τι θα κάνουμε; Ποιο είναι, ποιο οφείλει να είναι, το περιεχόμενο της έγερσης, της κίνησης, του κινήματος;
Η έγερση, το κίνημα δεν θα πρέπει να αναιρεί τη στάση, το σταμάτημα. Θα πρέπει να είναι μια κίνηση που να κάνει πιο επιθετική, πιο εφιαλτική τη στάση, το σταμάτημα, την επανάσταση. Ποια είναι αυτή η κίνηση; Εάν η κινητοποίηση του υποτελούς από τον Κύριο είναι το περιεχόμενο της διαταγής, η ακινητοποίηση του είναι το περιεχόμενο της απαγόρευσης. Οφείλουμε λοιπόν να βρούμε το περιεχόμενο της απαγόρευσης. Το πυρηνικό περιεχόμενο της διαταγής είναι η εργασία. Της απαγόρευσης; Τι μας απαγορεύει ο Κύριος να κάνουμε όταν μας απαγορεύει να κινούμαστε, όταν μας ακινητοποιεί;
Μας απαγορεύει να κινούμαστε για να μας επιτηρεί. Μας επιτηρεί για να δει τι κάνουμε. Οφείλουμε να κάνουμε αυτά που αυξάνουν την ισχύ του και να μην κάνουμε αυτά που την μειώνουν. Τι μειώνει την ισχύ του Κυρίου; Σίγουρα το σταμάτημα της εργασίας. Κάτι άλλο;
Υπάρχει και κάτι άλλο. Μας ακινητοποιεί για να μην ερχόμαστε σε επαφή μεταξύ μας. Η ακινητοποίηση, η απαγόρευση, είναι ένα τείχος που εγείρει ανάμεσά μας ο Κύριος. Αυτό που απαγορεύει είναι η δημιουργία σχέσεων:συμβίωση, συνεργασία, αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, δημιουργική σύγκρουση, κοινοχρησία, κοινοκτησία, άσκηση ισότητας και ελευθερίας, ελευθερία πνεύματος. Αυτά όμως όλα είναι κομμουνισμός. Η ακινητοποίηση του υποτελούς είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος ακινητοποίησης του εμμενούς κομμουνισμού, του στοιχειώδους κομμουνισμού που είναι τα θεμέλια κάθε κοινωνίας, η προϋπόθεση ύπαρξης κάθε κοινωνίας (από την ομάδα μέχρι τον οποιονδήποτε κοινωνικό σχηματισμό). Η έγερση, επομένως, η κίνηση, το κίνημα του υποτελούς δεν μπορεί να είναι άλλη από την ακύρωση της απαγόρευσης του Κυρίου, δηλαδή το γκρέμισμα του τείχους, η ανάπτυξη σχέσεων, η διεύρυνση του εμμενούς κομμουνισμού.
Αντ’ αυτού, σήμερα η κίνησή μας, τα κινήματά μας, δεν συμπληρώνουν αυξητικά την στάση μας, την ακύρωση της διαταγής, την ακινητοποίησή μας αλλά την ακυρώνουν, μειώνουν την ισχύ της. Τι κάνουμε; Κινητοποιούμαστε όχι με όρους δικούς μας (διεύρυσνη του εμμενούς κομμουνισμού) αλλά με όρους του Κυρίου: συγκρουόμαστε μαζί του, πολεμάμε. Μα αυτό ακριβώς θέλει ο Κύριος: να κινητοποιηθούμε με τους δικούς του όρους: να συγκεντρωθούμε, να διαδηλώσουμε μαχητικά, να αγωνιστούμε με δυνατές κραυγές, να πετάξουμε πέτρες, μολότωφ, ντομάτες, αυγά. Χαίρεται ο Κύριος όταν μας βλέπει να κινητοποιούμαστε με αυτόν τον τρόπο. Και χαίρεται διότι γνωρίζει ότι θα νικήσει, ότι η ήττα μας θα είναι αναπόφευκτη. Κάθε κινητοποίηση με αυτούς τους όρους οδηγεί στην ήττα – και οδηγούμαστε από ήττα σε ήττα. Καμιά εξέγερση δεν έφερε το παραμικρό αποτέλεσμα -και δεν υπάρχει εξέγερση που να μην μπορεί να την καταστείλει ο Κύριος.
Υπάρχουν μέσα πάλης, μορφές διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου που ο Κύριος να μην μπορεί να τις καταστείλει; Υπάρχουν μέσα πάλης αήττητα; Υπάρχει τρόπος να νικήσουμε χωρίς να πολεμήσουμε; Ναι, υπάρχουν; Είναι αυτά που ακυρώνουν την διαταγή (κινητοποίηση) και την απαγόρευση (ακινητοποίηση) του Κυρίου. Από τη μια η στάση και από την άλλη η κίνηση.
Η στάση:η στάση εργασίας (αεργία, απεργία, αποχή), η στάση πληρωμών (λογαριασμών, εισιτηρίων, τελών κυκλοφορίας, ασφαλίστρων, φόρων, προστίμων, διοδίων, ενοικίου), η μερική και επιλεκτική καταναλωτική στάση (μποϊκοτάζ), η επιλεκτική εκλογική στάση (αποχή από τις ευρωεκλογές ή τις εθνικές, εάν υπάρχει λόγος), η στάση υπακοής (κοινωνική και πολιτική ανυπακοή).
Η κίνηση:το πέρασμα στη πράξη: έλεγχος της παραγωγής από τους Παραγωγούς, δραστική μείωση του χρόνου εργασίας, καθιέρωση της ελεύθερης εκπαίδευσης, διεύρυνση της κοινοχρησίας των κοινόχρηστων και κοινόκτητων χώρων, έλεχγος των κοινωφελών δικτύων ηλεκτρισμού, τηλεφωνίας, ύδρευσης, συγκοινωνίας), διεύρυνση της συμβίωσης, της αλληλεγγύης, της δημιουργικής σύγκρουσης, της άσκησης της ισότητας και της ελευθερίας. Με άλλα λόγια, θα πρέπι να δούμε την κίνηση, την εξέγερση με όρους επανάστασης:όχι ως σύγκρουση με τον Κύριο (αυτή υπάρχει και εξαντλείται εκεί όπου δεν θα ηττηθούμε, στη στάση, στην ακινητοποίηση) αλλά ως πέρασμα στη πράξη, ως διεύρυνση του εμμενούς κομμουνισμού.
Αθανάσιος Δρατζίδης -Αλεξανδρούπολη
