η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι κοινοτική αποθήκη

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Απεχθάνομαι τον φθόνο και τις παρεξηγήσεις. Αν και ο φθόνος είναι ακαταμάχητος, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε για να τον αντιμετωπίσουμε είναι η ελευθερία πνεύματος. Μιας όμως και η ελευθερία είναι εξάρτηση (και η ισότητα, αλληλεγγύη), η ελευθερία πνεύματος είναι εξάρτηση πνεύματος, δηλαδή, η παραγωγή της όποιας γνώσης δεν είναι ούτε προσωπική υπόθεση, αφού εγώ είμαι οι άλλοι, ούτε ομαδική αλλά δια-ομαδική, κοινοτική, διακοινοτική. Για τις παρεξηγήσεις όμως μπορούμε να κάνουμε πολλά: να εξηγηθούμε, να εξηγήσουμε, να διευκρινίσουμε, να μάθουμε, να αναθεωρήσουμε και άλλα πολλά.

Τα λέω όλα αυτά διότι η άποψή μου για τον εμμενή κομμουνισμό και την ιστορικότητά του, τον κομμουνισμό του παρόντος και του παρελθόντος,  αντιμετωπίζεται λίαν επιεικώς με χλεύη, με σαρκασμό, με περιφρόνηση, με αδιαφορία. Δεν με ενοχλεί, θα το έχετε αντιληφτεί. Και δεν με ενοχλεί για δυο λόγους.  Με ενθαρρύνει, πρώτον,  το γεγονός ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που ασχολούνται και προβληματίζονται με ειλικρίνεια για τον κομμουνισμό δεν αντιμετωπίζουν ποτέ με χλεύη και αδιαφορία την οποιαδήποτε άποψη για αυτό το ζήτημα. Και, δεύτερον, με ενθαρρύνει το γεγονός ότι τους τελευταίους μήνες έχει αρχίσει μια συζήτηση για τον κομμουνισμό, μεταξύ των άλλων, μια συζήτηση που  θα διαρκέσει πολλά χρόνια, θα ενταθεί, θα επεκταθεί και θα μας δώσει πολλούς, νόστιμους και γλυκούς καρπούς, είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος. Η ίδια αυτή η συζήτηση είναι μια κομμουνιστικότητα, ένας κομμουνιστικός θεσμός του παρόντος. Προτίθεμαι να γράψω ένα κείμενο που θα φέρει τον τίτλο ‘κομμουνιστικοποίηση ή διεύρυνση του κομμουνισμού;‘ για να εξετάσω τις δυο αυτές απόψεις και να επισημάνω τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης που πιθανόν να εμφανίζουν. Πριν όμως το κάνω, θα ήθελα να παραθέσω κάποια βασικά σημεία της άποψής μου, ούτως ώστε η συζήτηση και η παράθεση των επιχειρημάτων να αποφύγει τις άκαιρες διευκρινίσεις, τις επικαλύψεις, τις ασάφειες, τις παρερμηνείες.

Χτες έθιξα ακροθιγώς το ζήτημα της κοινοτικής αποθήκης. Επανέρχομαι σήμερα, και θα επανέλθω και στο μέλλον, διότι η  κοινοτική αποθήκη είναι μία από τις πολλές όψεις του εμμενούς κομμουνισμού. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινοτικής αποθήκης είναι η κοινοτική (δημόσια, δημοτική, εθνική, κοινόχρηστη) βιβλιοθήκη. Η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι αποθήκη βιβλίων. Τι είναι όμως μια αποθήκη; Ένα βιβλιοπωλείο είναι μια αποθήκη; Το σούπερ μάρκετ είναι αποθήκη; Τα εμπορικά καταστήματα είναι αποθήκες; Ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο είναι μια τεράστια αποθήκη; Τι θα τις κάνουμε όλες αυτές τις αποθήκες;

Πριν απαντήσουμε ας υπογραμμίσουμε το εξής: η ιδιοκτησία χωρίς ιδιοχρησία είναι δυνάμει κοινοκτησία και, επομένως, κοινοχρησία. Οπότε, μας επιτρέπεται να εξετάσουμε τους συνδυασμούς χρήσης και κτήσης.

Οι συνδυασμοί αυτοί είναι:

α)ιδιοχρησία-ιδιοκτησία: ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Ιδιωτικής Χρήσης αυτοκίνητο – μπορούμε να αναφέρουμε πολλά ακόμα.

β)ιδιοκτησία-κοινοχρησία ή ιδιοκτησία χωρίς ιδιοχρησία.  Η ύπαρξη της ιδιοκτησίας εκ των πραγμάτων περιορίζει την κοινοχρησία, κάποιοι αποκλείονται της χρήσης και τα μέσα του αποκλεισμού είναι το χρήμα, η οικονομική βία,  και η φυσική βία. Τα ΚΤΕΛ είναι ιδιόκτητα αλλά περιορισμένης κοινοχρησίας. Το ίδιο ισχύει και για το τρένο αλλά και κάθε προϊόν των εμπορικών καταστημάτων. Τα βιβλία του βιβλιοπωλείου είναι ιδιοκτησία αλλά ο βιβλιοπώλης έμπορος δεν τα έχει για να τα διαβάσει, έτσι δεν είναι;Τα Δημόσιας Χρήσης αυτοκίνητα (ταξί, φορτηγά, κλπ) είναι ιδιόκτητα αλλά περιορισμένης κοινοχρησίας.

γ) κοινοχρησία-κοινοκτησία: το ασανσέρ, οι δημόσιες τουαλέτες, ο δρόμος, η πλατεία, η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι κοινόκτητα και κοινόχρηστα.

Από αυτούς τους τρεις συνδυασμούς, μας ενδιαφέρει κυρίως ο δεύτερος και ο τρίτος, όχι ότι ο πρώτος μας είναι αδιάφορος αλλά εγείρει άλλα ζητήματα που δεν είναι του παρόντος. Η ιδιόκτητη ιδιοχρησία είναι ένας τόπος συνάντησης της προσωπικής ιδιοχρησίας και της συρρίκνωσης της κοινοχρησίας. Το ΙΧ αυτοκίνητο είναι ένας τρόπος συρρίκνωσης της κοινοχρησίας, δηλαδή του κομμουνισμού του παρόντος κι αυτό δεν είναι παρά μόνο ένα παράδειγμα. Ισχύει και για τα πλυντήρια και για τα ψυγεία και για τα ποδήλατα και για πολλά άλλα ακόμα.

Ο τρίτος συνδυασμός αφορά τον εμμενή κομμουνισμό, τον κομμουνισμό του παρόντος. Όπου υπάρχει κοινοχρησία και κοινοκτησία, και υπάρχει πολλή, εκεί έχουμε μια κομμουνιστικότητα, έναν κομμουνισμό του παρόντος, μια έκφανση του εμμενούς κομμουνισμού.

Μια πολύ βασική έκφανση του δεύτερου συνδυασμού είναι οι ιδιόκτητες αποθήκες, αυτά που λέμε εμπορικά καταστήματα. Η μελέτη των ιδιόκτητων αλλά μη ιδιόχρηστων αποθηκών φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα του χρήματος, του εμπορεύματος, της εμπορευματοποίησης αλλά και το ζήτημα της συρρίκνωσης του κομμουνισμού: εάν το εμπόρευμα είναι ένας τρόπος, μια διαδικασία συρρίκνωσης του κομμουνισμού, τότε το χρήμα είναι ένα μέσο συρρίκνωσης του κομμουνισμού.

Τι είναι όμως μια αποθήκη; Γιατί υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν; Τι είναι μια καπιταλιστική αποθήκη, τι είναι μια κομμουνιστική αποθήκη;

Διαπιστώνουμε ότι το δεύτερο συνθετικό στις λέξεις αποθήκη και βιβλιοθήκη είναι η λέξη θήκη. Ας αποσυνδέσουμε τη σημασία αυτής της λέξης από την τρέχουσα σημασία. Και θα το κάνουμε επισημαίνοντας ότι το θέμα θη- είναι αυτό το θε-που εμφανίζεται στις λέξεις θέση, έκθεση, θέτω, τοποθετώ. Η αποθήκη είναι ένας χώρος που τοποθετούμε πράγματα. Η πρόθεση από δηλώνει απομάκρυνση – οπότε η αποθήκη είναι ένας χώρος που βρίσκεται μακριά. Από τι, από ποιους, για ποιο λόγο;

Η αποθήκη είναι ένας χώρος όπου φυλάσσονται πράγματα μακριά τόσο από τον τόπο παραγωγής τους όσο και από τους ανθρώπους. Είναι ένας χώρος φύλαξης, με λίγα λόγια, η αποθήκη είναι ένα ιδιόκτητο οχυρό, φρούριο. Έχω μια αποθήκη στο σπίτι και εκεί αποθηκεύω τις τροφές μου, τα εργαλεία μου κλπ. Είναι καλά κλειδωμένη, είναι στο υπόγειο, είναι κελάρι.

Η αποθήκη όμως δεν είναι μόνο ιδιόκτητη και ιδιόχρηστη. Μπορεί να είναι ιδιόκτητη αλλά μη ιδόχρηστη. Ένα σούπερ μάρκετ είναι μια αποθήκη, ένας χώρος καλά φυλασσόμενος από security,  ελεγχόμενος με συναγερμούς, ταμίες, φύλακες. Όπου κι σν στρέψουμε το βλέμμα μας θα δούμε παντού ιδιόκτητες αλλά μη ιδιόχρηστες αποθήκες. Οι αποθήκες αυτές είναι χώροι φύλαξης εμπορευμάτων που προέρχονται από διάφορους χώρους παραγωγής. Το σούπερ μάρκετ είναι ένας κομβικός χώρος – και όπως θα δούμε όταν θα μελετήσουμε την κομβικότητα, κάθε  κομβικός χώρος είναι μια κομμουνιστικότητα, είναι ένας κομμουνιστικός θεσμός. Κάθε αποθήκη είναι ένας κομβικός χώρος, ένας χώρος στον οποίο υπάρχει εισροή, κάποια δραστηριότητα, εκροή. Το εργοστάσιο είναι ένας κομβικός χώρος, ένας κομμουντικός (εμμενώς. . .) χώρος: είναι ένας χώρος όπου εισρέουν πρώτες ύλες, ενέργεια, εργαζόμενοι, γνώση, γίνεται η παραγωγή ενός προϊόντος, εκρέει πλούτος, γνώση, απόβλητα, εργαζόμενοι.

Ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας. Ας φανταστούμε τι θα γινόταν εάν δεν υπήρχε σούπερ μάρκετ, εάν δεν υπήρχαν εμπορικά καταστήματα. Χρειάζομαι ένα παντελόνι. Υπάρχουν δυο τρόποι να το αποκτήσω. Να τηλεφωνήσω στο εργοστάσιο να μου στείλει ένα ή να πάω εγώ στο εργοστάσιο να πάρω ένα. Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, θα το αγόραζα, είτε μου το έφερναν, είτε πήγαινα εγώ. Σε μια κομμουνιστική κοινωνία, θα του έφερναν δωρεάν ή θα πήγαινα εγώ να το πάρω. Δεν είναι όμως μόνο το παντελόνι. Είναι και πολλά άλλα πράγματα που χρειάζομαι. Εάν προκρινόταν η πρώτη λύση, τότε ο κόσμος θα γέμιζε με ντελιβεράδες, με διανομείς. Η σπατάλη της εργασίας, της ενέργειας, των πρώτων υλών θα ήταν απερίγραπτη. Πολύ σωστά λοιπόν ο καπιταλιστής εργοσταριάρχης θα μου έλεγε: δε γαμιέσαι, φίλε μου, που θες να σου φέρω το παντελόνι στο σπίτι!

Οι αποθήκες είναι ένας τρόπος να περιορίζουμε την εργασία, την σπατάλη της ενέργειας και των πρώτων υλών. Οι  καπιταλιστές μεταφέρουν τα εμπορεύματα που παράγουν κοντά στους καταναλωτές, σε κοινούς (σούπερ μάρκετ) ή ειδικευμένους χώρους (λ.χ., παπουτσάδικα),  τα φυλάει καλά,  για να  τα πουλήσει. Είναι δηλαδή μια φάση της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων. Ο τρόπος όμως που το κάνει είναι κομμουνιστικός! Δεν μπορεί να είναι άλλος! Αυτός είναι ο εμμενής κομμουνισμός, ο κομμουνισμός του παρόντος. Ο κομμουνισμός είναι διαδικασία οργάνωσης της παραγωγής, της εργασίας, δεν υπάρχει κοινωνική δραστηριότητα που να μην οργανώνεται σε κομμουνιστική βάση.

Εάν καταργήσεις το χρήμα, η καπιταλιστική αποθήκη-φρούριο που το λέμε σούπερ μάρκετ γίνεται μια κομμουνιστική αποθήκη, ένας κομβικός χώρος: εκεί εκτίθεται ανοιχτά ένα μέρος του κοινωνικού πλούτου, η πρόσβαση στον οποίο είναι ελεύθερη. Χρειάζομαι ένα ρουλεμάν πάω και το παίρνω. Γιατί να πάρω δύο; Δεν υπάρχει κανένας λόγος.

ΑΛΛΑ! Υπάρχει ένα μεγάλο, τεραστίων διαστάσεων  αλλά. Πρόκειται για το ζήτημα της κατάργησης του χρήματος. Η κατάργηση θα είναι απόφαση της επανάστασης ή δεν ξέρω γω τίνος άλλου; Εάν είναι απόφαση, ζήτω που την πουτσίσαμε! Δεν έχουμε κατανοήσει κατά κανένα τρόπο τι είναι το χρήμα. Για να καταργηθεί το χρήμα, θα πρέπει να εισρέει στην κοινοτική αποθήκη πλούτος όχι με την μορφή εμπορευμάτων. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι χρήμα δεν είναι μόνο μέσο ανταλλαγής, αποθησαύρισης, αρπαγής (όπως υποστηρίζω), αλλά είναι κυρίως μέσον συρρίκνωσης του εμμενούς κομμουνισμού. Το χρήμα εκφράζει υπαρκτές κοινωνικές σχέσεις – εάν δεν αλλάξουν αυτές, το χρήμα δεν πρόκειται να καταργηθεί, όσες αποφάσεις κι αν πάρουμε. Αυτές οι υπαρκτές κοινωνικές σχέσεις, και όχι μόνο κατά τη διαδικασία της παραγωγής,  δεν είναι κομμουνιστικές. Τι σημαίνει δεν είναι κομμουνιστικές; Σημαίνει ότι ερείδονται και υποστηρίζονται και ενισχύονται και αναπαράγονται και διαιωνίζονται από, με την ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ. Η ανταλλαγή επιφέρει την μέτρηση, το ζύγισμα, την απάτη, την κλοπή, την αποδοτικότητα, την αποτελεσματικότητα και πολλά άλλα σκουπίδια.

Η ανταλλαγή δεν καταργεί αλλά συρρικνώνει τον κομμουνισμό σε οριακό σημείο – πάρα πέρα δεν μπορεί να συρρικνωθεί και ο ρόλος του χρήματος στην ανταλλαγή και, επομένως, και στη συρρίκνωση του κομμουνισμού καθίσταται σαφής. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να φανταστούμε την κοινωνική και προσωπική ύπαρξη χωρίς την ανταλλαγή – τόσο πολύ οι εμπορευματικές σχέσεις έχουν εμποτίσει το σώμα μας, τις κινήσεις μας, τη σκέψη μας, τα συναισθήματά μας, τη φαντασία μας. Εάν μπορούσαμε να συνοψίσουμε τη σχολή της Φραγκφούρτης σε μια πρόταση, μου αρέσουν πολύ οι συνοψίσεις, η πρόταση αυτή θα ήταν η εξής: οι εμπορευματικές σχέσεις μας έχουν καταστήσει ανίκανους να σκεφτούμε, να σκεφτόμαστε  κάτι πέραν του υπάρχοντος.

Μπορεί να μας βοηθήσει κάτι, υπάρχει κάτι που να μας επιτρέψει να σκεφτούμε κάτι πέραν του υπάρχοντος; Συμμερίζομαι ανεπιφύλακτα την αποστροφή του Κροπότκιν προς την ουτοπία. Σε ένα άρθρο του (αναρχικός κομμουνισμός), που δημοσιεύτηκε το 1887 και μπορείτε να το βρείτε στο Νόμος και Εξουσία (εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη, μετ. Γ. Νταλιάνης, 1977) γράφει ότι ο αναρχικός στοχαστής ‘μελετάει την κοινωνία  όπως είναι τώρα και όπως ήταν στο παρελθόν’. Με άλλα λόγια, υπάρχουν σήμερα σχέσεις που δεν ερείδονται επί της ανταλλαγής, δραστηριότητες χωρίς ανταλλαγή, χώροι όπου δεν υπ’άρχει ανταλλαγή; Και εάν υπάρχουν, πως συμβαίνει και δεν υπάρχουν; Γιατί δεν μπορεί να τις αποικίσει το καπιταλιστικό παρόν;

Υπάρχουν και σχέσεις και δραστηριότητες και χώροι και πρακτικές και μάλιστα πολλές, πάρα πολλές. Και συνεχώς διευρύνονται και επεκτείνονται και γενικεύονται. Η διεύρυνση του κομμουνισμού μπορεί να είναι υπαινικτική, εμβρυακή, άρρητη, υπόγεια, μερική, αποσπασματική, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν είναι υπαρκτή. Και είναι υπαρκτή επειδή υπάρχει ένα σύμπαν το οποίο βρίσκεται πέραν της ανταλλαγής και δεν μπορεί να μην υπάρχει. Εάν δεν υπάρξει, ο καπιταλισμός και η Κυριαρχία θα καταρρεύσουν παταγωδής και εν ριπή οφθαλμού. Ξέρετε ότι στις πόλεις έχουν αρχίσει και ξηλώνουν τα γκαζόν στα σπίτια και στις πολυκατοικίες και φυτεύουν λαχανικά; Θα μου πείτε, κρίση είναι αυτή; Ναι, αλλά γιατί στην κρίση,  ή σε ανάλογα φαινόμενα καταστροφής,  παρατηρείται η εγκατάλειψη των εμπορευματικών σχέσεων, η διεύρυνση του κομμουνισμού; Δεν νομίζω πως χρειάζεται να απαντήσω.

Εάν δεν το γνωρίζετε, σας λέω ότι τα τελευταία χρόνια ολοένα και συχνότερα διακινούνται περιοδικά και βιβλία χωρίς αντίτιμο. Δεν πουλιούνται, χαρίζονται, κινούνται πέραν του εμπορευματικού σύμπαντος, πέραν της ανταλλαγής. Θα το θεωρήσετε περιθωριακό φαινόμενο. Δεν πειράζει, κανένας δεν είναι τέλειος.

Η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός χώρου που λειτουργεί πέραν της ανταλλαγής. Μπορεί να μας βοηθήσει να σκεφτούμε και να δούμε κάτι πέραν του υπάρχοντος. Είναι δυνατόν όλοι οι χώροι να οργανωθούν με πρότυπο την κοινοτική βιβλιοθήκη; Ασφαλώς! Η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι μια κοινοτική αποθήκη, ένας κομβικός χώρος: εκτίθενται ανοικτά τα βιβλία, η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Μπορούμε εκεί να διαβάσουμε αλλά και να γνωρίσουμε άλλους. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε μια εισήγηση, μια συζήτηση πάνω σε ένα βιβλίο. Παίρνουμε βιβλία, τα διαβάζουμε και τα επιστρέφουμε – χωρίς λάδια και σάλτσες. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο κομμουνισμός της κοινόχρηστης βιβλιοθήκης είναι συρικνωμένος αλλά όχι τόσο όσο των καπιταλιστικών αποθηκών-οχυρών όπου φυλάσσονται και ανταλλάσονται τα εμπορεύματα. όπως στα βιβλιοπωλεία λόγου χάριν. Εάν δούμε κάτι πέραν του υπάρχοντος ερειδόμενοι επί του υπάρχοντος, τότε μπορούμε να εμπλουτίσουμε τις βιβλιοθήκες, να διερύνουμε τον κομμουνισμό τους. Να τις μετατρέψουμε σε εκδοτικά εργαστήρια, να κλείσουμε τους εκδοτικούς οίκους-καπιταλιστικές επιχειρήσεις και να τις εμπλουτίσουμε με νέες δραστηριότητες. Θα μπορούμε και να ζούμε εκεί: να τρώμε, να κοιμόμαστε, τα παιδιά να μαθαίνουν, να γνωριζόμαστε, να ερωτοτροπούμε, κλπ. Δε χρειάζεται να κλείσουμε τα βιβλιοπωλεία, θα τα κλείσουν μόνοι τους οι βιβλιοπώλες. Τι θα τα κάνουν τα βιβλία; Θα τα πάρουν στο σπίτι τους να τα διαβάσουν; Δε νομίζω! Θα τα φάνε; Δε νομίζω! Θα τα κάψουν; Είναι ικανοί να κάνουν κάτι τέτοιο.

Θέλω να πω πως η κατάργηση των εμπορευματικών σχέσεων, της ανταλλαγής, του χρήματος, η διεύρυνση του κομμουνισμού θα είναι μια διαδικασία μακράς διάρκειας. Η διαδικασία αυτή δεν θα είναι ομαλή, σταθερή. Αυτο είναι βέβαιο. Δεν θα είναι ειρηνική, το θεωρώ βέβαιο, δεν έχω καμιά απολύτως αυταπάτη. Θα υπάρξουν στιγμές ιδιαίτερης έντασης, έξαρσης και υποχώρησης. Η ειρηνική διεύρυνση του κομμουνισμού έχει τα όριά της. Θα υπάρξουν στιγμές που η σύγκρουση θα οξυνθεί. Ο συνδυασμός αυτών των δύο συνθηκών, θα κάνει επιτακτική την ανάγκη λήψης κομμουνιστικών μέτρων. Αυτή είναι η κομμουνιστικοποίηση. Αλλά: η κομμουνιστικοποίηση είναι μια φάση της διαδικασίας της διεύρυνσης του κομμουνισμού. Αποκομμένη, αυτονομημένη η κομμουνιστικοποίηση από την διαδικασία της διεύρυνσης του κομμουνισμού είναι καταδικασμένη να αποτύχει παταγωδώς. Όσοι και όσες και να είμαστε, όσα ‘όπλα’ και να διαθέτουμε. Το πιο αποτελεσματικό, το πιο ακαταμάχητο όπλο είναι η οντολογική ισχύς μας: η γενικευμένη και διευρυμένη σύμπηξη κοινωνικών σχέσεων πέραν της ανταλλαγής.

Ουγκ.