in ονοματολογία

χαρδούβελης σημαίνει ‘ο κρίκος που μπαίνει στη μύτη του γουρουνιού για να μην σκάβει’· γκίκας, τι σημαίνει;

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

  Το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Πέτρο Τσαχαλίδη 

    Σε σχόλιό του, στην προηγούμενη ανάρτηση, ο Πέτρος Τσαχαλίδης με απάντησε σε ένα από τα δύο ερωτήματα που με γέννησε ο φίλος εγκέφαλός μου μόλις άκουσα το ονοματεπώνυμο του νέου υπουργού Αρπαγής Κοινωνικού Πλούτου (Εθνικής Οικονομίας,  κατά τον Κύριο), συμβούλου του Κυρίου καπιταλιστή, Γκίκας Χαρδούβελης. Μας λέει λοιπόν ότι χαρδούβελης λεγόταν κάποτε, ή και λέγεται ακόμα,  ο κρίκος που έβαζαν οι χωρικοί στη μύτη του γουρουνιού για να μην σκάβει, είτε μέσα στον χώρο όπου ήταν κλεισμένο είτε στον μπαξέ του σπιτιού είτε στις καλλιέργειες. Και μας

 

 ενέπνευσε να καθιερώσουμε μια νέα σειρά σημειωμάτων, την ονοματολογία, η οποία είναι κλάδος της Ιστορικής Γλωσσολογίας που ερευνά την προέλευση, την ιστορία  και τη  σημασία των ονομάτων (ανθρώπων, χωρών, πόλεων, βουνών, ποταμών, λιμνών κτλ.). Κι ενώ η ονοματολογία με γοητεύει, οι γνώσεις μου είναι ελάχιστες και επιλεκτικές.

     Μιας όμως και είμαστε αλκοολικοί και πρεζάκια και χασικλήδες με τη γνώση, θα θέλαμε να μας χαρίσει κι άλλες γνώσεις ο Πέτρος για τον χαρδούβελη, θα του είμαστε ευγνώμονες εσαεί:  είναι άραγε τούρκικη, αράβικη ή πέρσικη  λέξη;  Σε ποιες περιοχές ήταν ή είναι ακόμα σε χρήση;  Πώς έγινε επώνυμο αυτός ο κρίκος, ήταν παρατσούκλι;

   Το δεύτερο ερώτημα. Γνώριζα ότι Γκίκας είναι επώνυμο και εξεπλάγην χτες όταν το άκουσα ως όνομα –  πρωτοφανές!  Γκίκας είναι αλβανική λέξη αλλά δεν ξέρω τι σημαίνει –  είναι πάντως πολύ συνηθισμένο επώνυμο. Πώς ένα επώνυμο εμφανίζεται ως όνομα; Μου φαίνεται πολύ παράξενο.

    Μόλις διάβασα το σχόλιο του Πέτρου αντιλήφθηκα ότι το γουρούνι κάνει την εμφάνισή του αρκετά συχνά στο πολιτικό και κοινωνικό προσκήνιο. Να διευκρινίσω ότι τα γουρούνια τα λατρεύω, όπως τα λατρεύει και ο Αρκάς –  το γουρούνι ήρωάς του είναι σκέτη γκάβλα. Και αγανακτώ κάθε φορά όταν ακούω το κατάπτυστο Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι! Το γουρούνι είναι πολύ έξυπνο ζώο, έχει πολύ γερή μνήμη, καταπληκτική όσφρηση, είναι γρήγορο,  όταν είναι ελεύθερο ασφαλώς, και μοιάζει σε πολλά με τον άνθρωπο:  έχει στρώμα λίπους κάτω από το δέρμα, η καρδιά του έχει ακριβώς το μέγεθος της καρδιάς του ανθρώπου και, λένε, δεν έχω φάει, μα την Παναγία, ότι το ανθρώπινο κρέας έχει τη γεύση του χοιρινού. Είναι ήρωας σε πολλά λογοτεχνικά κείμενα, σε κινηματογραφίες ταινίες, σε κόμικ  –  σε γενικές γραμμές αντιμετωπίζεται με συμπάθεια και τρυφερότητα. Κι αν συχνά είναι ταυτόσημο με τη βρωμιά αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι περιφρονείται το δεύτερο μέρος γνωστής παροιμίας: η βρωμιά είναι μισή αρχοντιά –  η άλλη μισή, η καθαριότητα.

     Το μυαλό μου πήγε και στον μεγαλοχοιροτρόφο, πρόεδρο του Γιούρογκρουπ,   Γερούν Ντάιζελμπλουμ και στο πως εκτρέφονται στον καπιταλισμό τα γουρούνια και πως στο χωριό μου, και όχι μόνο στο δικό μου. Υπήρχε ένας χοιροβοσκός που έβοσκε όλα τα γουρούνια του χωριού. Κάθε πρωί ένα αγόρι ή ένα κορίτσι πήγαινε το γουρούνι σε ένα καθορισμένο σημείο, έξω και κοντά στο χωριό, συγκεντρώνονταν όλα τα γουρούνια και ο βοσκός τα πήγαινε για βοσκή στους αγρούς, στο ποτάμι ή στο δάσος. Το απόγευμα, τα έφερνε πίσω κι αυτά μόνα τους επέστρεφαν στο σπίτι, όπως τα παιδιά όταν σχολάσουν από το σχολείο –  Αχ,  να τα βλέπατε με τι χάρη και τη νάζι περπατούσαν στα σοκάκια και τα καλντερίμια του χωριού αδημονώντας να επιστρέψουν στον χώρο τους! Και τώρα, ακίνητα, στοιβαγμένα το ένα πάνω στ΄ άλλο, να τρώνε πολύ συχνά αντιβιοτικά για να μη ψοφήσουν από την στενοχώρία –  δεν τρώμε γουρούνια, γουρούνια εξαρτημένα από αντιβιοτικά τρώμε! Η καπιταλιστική χοιροτροφία είναι ένας πολύ επικερδής τομέας της καπιταλιστικής κτηνοτροφίας:  χωρίς κτηνοτροφία, αυτοκίνητα και κινητά ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει! 

    Φαντάζεστε τί θα πάθουμε, πόσο θα ταλαιπωρηθούμε, όσοι ζήσουμε βέβαια,  εάν καταρρεύσει ο καπιταλισμός;  Αυτό δεν οφείλεται στο ότι ο καπιταλισμός είναι καλός αλλά στο ότι εμείς οι Υποτελείς Υπήκοοι είμαστε αιχμάλωτα εκτρεφόμενα ζώα –  ο καπιταλισμός είναι ο χοιροτρόφος μας. Εάν πεθάνει ο χοιροτρόφος μας, ποιος θα μας ταΐζει; Εάν τα γουρούνια τα αφήσεις νηστικά πολλές μέρες, θ΄ αρχίσουν να αλληλοτρώγονται, μέχρι να μείνει ένα και να πεθάνει από την πείνα.

   Αυτά για σήμερα. Ξημερώνει, πάω στο χώμα να γιατρευτώ· αναμένοντας τις γνώσεις του Πέτρου, σας χαρίζω ένα ανεκδοτάκι.

      Ο Γιωργίκας και ο Κωστίκας έχουν ανοίξει ένα μαγαζί που πουλάει τα πάντα. Πέντε Βλάχοι πάνε να κάνουνε καζούρα στους Πόντιους ζητώντας να αγοράσουν πολύ περίεργα πράγματα. Πάει ο πρώτος και ζητάει κρέας ελέφαντα. Το έχουν οι Πόντιοι. Οι άλλοι τρεις ζητάνε πιο περίεργα –  τα έχουν όλα. Ο τελευταίος μπαίνει στο μαγαζί και ζητάει δύο κιλά τίποτε. Τον κοιτάει ο Γιωργίκας και του λέει μετά από λίγο:  Έλα μαζί μου στο υπόγειο. Πάνε στο υπόγειο, λέει στον Βλάχο, κλείσε το φως. Βλέπεις τίποτε;  Τίποτε, του λέει ο Βλάχος.

   -Πάρε δυο κιλά κι άντε και γαμήσου!

 

Σχολιάστε ελεύθερα!

15 Comments

  1. Μη φοβάστε κάτι θα βρει για σένα να φας ο κυρίαρχος σου

  2. Γκίκας Χαρδούβελης
    Γαλάζιος Γουρουνοχαλκάς !!!
    ΓΑΛΑΖΙΟΣ ΓΟΥΡΟΥΝΟΧΑΛΚΑΣ
    με σεβασμο στη μεγαλογραμματη γραφη
    των ονοματεπωνυμων
    σε ελευθερη -λογοτεχνικη- μεταφραση
    για σενα αθανασιε που τοσο σ αρεσουν τα ομορφα
    Γκίκας: τουρκ. gok = γκιόκας = γαλαζιος ουρανός,
    εξελλ. σε Γκίκας
    δεκακις, μερα που ειναι
    παντα δικος σου
    πετρον

  3. σε ποια κατηγορια θα ενταξουμε το ωραιο αυτο ανεκδοτο
    στα ρατσιστικα με σεξουαλικο νοουμενο η στα αντιρατσιστικα με σεξουαλικο υπονοουμενο

  4. Γκίκας τι σημαίνει;

    Πρόκειται όντως για πολύ συνηθισμένο αρβανίτικο επώνυμο, στην πραγματικότητα όμως είναι συντετμημένη μορφή υποκοριστικού ενός βαφτιστικού ονόματος. Θα δούμε στη συνέχεια ποιανού βαφτιστικού ονόματος, όπως επίσης θα δούμε και γιατί καταλήξαμε να το συναντάμε σήμερα ως επώνυμο. Προτού όμως τα δούμε αυτά, ας ξεκαθαρίσουμε λιγάκι το μηχανισμό, φέρνοντας κάποια αντίστοιχα παραδείγματα από τα ελληνικά:

    Χρήστος (όνομα) > Χρηστάκης (υποκοριστικό) > Τάκης (συντετμημένη μορφή του υποκοριστικού)

    Άντε κι άλλο ένα, προς τιμήν του οικοδεσπότη μας:

    Αθανάσιος > Θανάσης > Θανασάκης > Σάκης

    Ωραία ως εδώ; Πάμε και στα πιο δύσκολα:

    Γεώργιος > Γιώργος > Γιωργάκης > Γάκης

    Πώς είπατε; Δεν το ξέρετε αυτό το “Γάκης”; Δε με παραξενεύει. Αν δεν είστε από την Ήπειρο, σαφώς και δεν το ξέρετε. Το συναντάμε πάντως και ως επώνυμο. Για να μην πω ότι σήμερα πλέον το συναντάμε κυρίως ως επώνυμο. Σημειώστε το αυτό. Θα μας χρειαστεί.

    Ας δούμε τώρα το ίδιο όνομα και σε μια άλλη γλώσσα, πολύ γειτονική:

    Giorge/Giorgi > Giorgika > Gika

    “Γκίκας” λοιπόν είναι το αντίστοιχο του “Γάκης”. Ωραία ως εδώ; Πάει καλά. Γιατί όμως επώνυμο; Χμμμ…

    Θα σας κρατήσω σε αγωνία. Όχι μεγάλη όμως. Θα το επανέλθω αύριο.

  5. δάσκαλε πετρον, είμαστε απαιτητικοί μαθητές, δεν μας χάρισες τις γνώσεις σου, τουλάχιστον υπόδειξον ημάς κάποια πηγή σου (λεξικό, λαογραφική πραγματεία, κττ.)
    Το ανέκδοτο είναι αντιρατσιστικό και θα μπορούσε να τελειώνει με ένα ‘πάρε δύο κιλά και άντε στο καλό’ αλλά το ‘ άντε και γαμήσου’ αγγίζει σε ομορφιά την θεωρία της σχετικότητας.

  6. δάσκαλε Φιλίστωρ, σε ευχαριστούμε. Ο πέτρον υποστηρίζει ότι είναι από το τούρκικο gok, γαλάζιος (ουρανός). Η αλβανική γλώσσα έχει αρκετά τούρκικα δάνεια, μήπως είναι κι αυτή αλβανική λέξη τούρκικης καταγωγής;
    Για τη λέξη γαρδούβελης, που θα βρούμε πληροφορίες, γκαμότο;

  7. http://greeksurnames.blogspot.gr

    Επώνυμο προερχόμενο από το βαπτιστικό όνομα Άγγελος=Αγγελικώ=Γγελκώ=Γκίκας.Β’ περίπτωση να προέρχεται από την τουρκική λέξη gok=γκιόκας=ουρανός γαλάζιος, εξελληνισμένο σε Γκίκας

    http://greek-lastnames.blogspot.de

    Γκιόκας- Από την αρβαν. βαφτ. Γκιόκας-Γεώργιος.{ΤΟΖ}
    Ή Γκιόκας- Από το τουρκ. gök, ο γαλάζιος, γαλαζωπός(ΕΠΜΑ)

    χαρδαβέλας- Από το ιδιωμ. χαρδαβέλα, ο κρίκος που μπαίνει στη μύτη του γουρουνιού για να μην σκάβει. Λογικά χαρδαβέλας ο κατασκευαστής ή πωλητής χαρδαβέλων. (ΓΛΗΛ)

    αυτα, περισσοτερα αργοτερα

  8. πoυλακι μου αθανασιε, ” ο διασκαλον ο πετρον μαθαν τα παιδια να δεβαζνε”, ελεεν η θεια μ η αυγιτσα
    να λελεβω σε
    φοβερη γλωσσα!

  9. Υποστήριξα χτες ότι το όνομα “Γκίκας” είναι συντετμημένη μορφή υποκοριστικού του βαφτιστικού ονόματος “Γεώργιος”. Η υπουργάρα μας, ο κ. Γκίκας Χαρδούβελης, πότε έχει την ονομαστική του εορτή; Άγιος Γκίκας, εξ όσων γνωρίζω, δεν υπάρχει. Αν λοιπόν η υπουργάρα μας γιορτάζει του Αγίου Γεωργίου, η υπόθεσή μου επιβεβαιώνεται. Αν πάλι δε γιορτάζει του Αγίου Γεωργίου, το θέμα παραμένει ανοιχτό.

    Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ απίθανο να έχει τουρκική προέλευση. Αν ήταν έτσι, θα περιμέναμε να το συναντήσουμε πρωτίστως μεταξύ των Ποντίων, Μικρασιατών κλπ και μόνο δευτερευόντως οπουδήποτε αλλού. Δε θα περιμέναμε να το συναντάμε αποκλειστικά ανάμεσα στους Αρβανίτες.

  10. Φιλίστωρ, έχω ήδη υιοθετήσει την εκδοχή σου, μου φαίνεται η πιο πειστική, κι αν υπάρξει πιο πειστική, θα την αποδεχτούμε. Θα μας βοηθούσε η κατανόηση του ζητήματος εάν με την ίδια υποκοριστική παραγωγική διαδικασία της αλβανικής/αρβανίτικης έχουμε κι άλλα ανόματα, είτε απαντώνται στην ελληνική είτε όχι.

  11. Φυσικά! Πάμπολλα τέτοια ονόματα έχουμε. Και όχι μόνο αρβανίτικης προέλευσης. Ανέφερα ήδη το επώνυμο “Γάκης”, το οποίο ξεκίνησε ως υποκοριστικό βαφτιστικού και κατέληξε επώνυμο. Στην ίδια κατηγορία το επώνυμο “Γώγος”, που επίσης ξεκίνησε ως υποκοριστικό του ίδιου βαφτιστικού ονόματος. Θυμίζω επίσης ότι ο ιδρυτής της Εθνικής Τραπέζης υπέγραφε ως “Γεώργιος Σταύρος” (και όχι “Γεώργιος Σταύρου”, όπως συνήθως νομίζεται).

    Δεν πρόκειται λοιπόν για ιδιοτυπία της αλβανικής. Είναι μια διαδικασία που τη μοιράζεται η αλβανική, η βλάχικη και η ελληνική γλώσσα, στη γεωγραφική περιοχή που συνυπάρχουν -τουτέστι στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, ένθεν κακείθεν των σημερινών ελληνοαλβανικών συνόρων.

    Τι σημαίνει λοιπόν το όνομα “Γεώργιος Σταύρος”; Σημαίνει απλούστατα “ο Γιώργος, ο γιος του Σταύρου”. Σας βεβαιώνω μάλιστα ότι οι χωριανοί του δεν τον αποκαλούσαν “Γεώργιο Σταύρο”, προτού γίνει μεγάλος και τρανός. Με βάση τα ειωθότα στην Ήπειρο, δε μπορεί παρά να τον αποκαλούσαν “ο Γιωργο-Σταύρος”.

    Το καλύτερο όμως το άφησα για το τέλος: Αν “Γιωργο-Σταύρος” είναι “ο Γιώργος, ο γιος του Σταύρου”, τότε πώς θα ονομάζεται ο δικός του ο πρωτότοκος γιος, που προφανώς θα πάρει το όνομα του παππού; Ναι, ναι. Καλά το καταλάβατε. Θα ονομάζεται “Σταυρο-Γιώργος”.

    Τι βλέπουμε λοιπόν εδώ; Το βαφτιστικό του πατέρα χρησιμοποιείται (στην ονομαστική!) δίκην επωνύμου, με αποτέλεσμα ο πατέρας κι ο γιος να μην έχουν το ίδιο επώνυμο -ή μάλλον οιονεί επώνυμο.

    Αυτή ήταν η κατάσταση, μέχρι τη στιγμή που ήρθε το Κράτος, με τα ληξιαρχεία του και τα δημοτολόγιά του, καθιερώνοντας τη χρήση σταθερών οικογενειακών επωνύμων. (Περιττό δε και να προσθέσουμε ότι έγινε της κακομοίρας με την υιοθέτηση σταθερών οικογενειακών επωνύμων. Έχαν΄ η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα…)

  12. Γκικας ειναι ο ανθρωπος της στανης στα αρβανιτικα.Αρα και γουρουνια και στανες…

  13. Στην Κρήτη χαρδούβαλος σημαίνει ακατάστατος. άτσαλος . αδέξιος

  14. Ευχαριστούμε πολύ για την πληροφορία. Εκείνο που ψάχνω να βρω και δεν μπορώ είναι η ετυμολογία της λέξης χαρδούβελης,χαρδούβελος. Πρέπει να είναι γλωσσικό δάνειο αλλά από ποια γλώσσα;