φίλες και φίλοι, καλή σας μέσα
ΟΤΑΝ φοβόμαστε, όταν φοβόμαστε γιατί μας εκφοβίζουν άλλοι όχι η φύση, και είμαστε και δεν είμαστε άνθρωποι· ο Θεός και υπάρχει και δεν υπάρχει· ο Κένταυρος και υπάρχει και δεν υπάρχει. Πιθανόν αυτός ο τρόπος σκέψης να μας ξενίζει, να μας εκπλήσσει, να προκαλεί απορίες. Βρίσκεται στον αντίποδα ενός άλλου τρόπου σκέψης, ο πυρήνας του οποίου είναι η αναπαραγωγή, η διαιώνιση, η ενίσχυση της ταυτότητας, της μονοδιάστατης μονομέρειας, ο περιορισμός, η συρρίκνωση της πραγματικότητας, η επιβολή της ένδειας και της σπάνης, ο εξοβελισμός της έκπληξης – δεν είναι ο εμπλουτισμός, η επισήμανση εναλλακτικών εκδοχών, δεν είναι η διεύρυνση του ψυχικού, διανοητικού, συναισθηματικού και κοινωνικού ορίζοντα, η διεύρυνση της συνείδησης, η ενίσχυση της επινόησης και της δημιουργίας.
ΕΧΟΥΜΕ μάθει να σκεφτόμαστε ως εξής: το Α είναι Α και δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο (Αριστοτέλης). Αυτός ο τρόπος σκέψης δεν μπορεί να διανοηθεί ότι το Α είναι Α αλλά μπορεί και να είναι και κάτι άλλο από το Α – να είναι Α+ή Β· δεν μπορεί να διανοηθεί ότι το Α μπορεί να υπάρχει αλλά μπορεί και να μην υπάρχει. Και είμαστε βέβαιοι ότι αυτός ο τρόπος σκέψης (Α=Α) είναι ανθρώπινος, καθαρά ανθρώπινος, ότι είναι ο μοναδικός επειδή είναι φυσικός. Αυτός ο ίδιος ο τρόπος σκέψης δεν μας επιτρέπει να εικάσουμε, δεν μας επιτρέπει να τολμήσουμε να σκεφτούμε ότι είναι ένας τρόπος σκέψης που εμφανίστηκε κάποια στιγμή στην ιστορία, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και προϋποθέσεις, ότι κάποιοι άνθρωποι, κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι ήταν αυτοί που τον επινόησαν, τον επέβαλαν. Το ότι υπάρχει μέχρι σήμερα και θα υπάρχει για πολύ ακόμα, αν και οι ρωγμές του τον καθιστούν ετοιμόρροπο, είναι γιατί αυτός ο τρόπος σκέψης είναι ένα πολύ αποδοτικό εργαλείο, ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο, ένα πολύ τρομακτικό όπλο αναπαραγωγής, διαιώνισης και ενίσχυσης της Κυριαρχίας. Διότι αυτοί που πρώτοι τον επινόησαν, τον επέβαλαν και τον διέδωσαν ήταν Κύριοι, ήταν οι γαιοκτήμονες δουλοκτήτες στην αρχαία Ελλάδα, πολλοί εκ των οποίων ήταν φιλόσοφοι, ποιητές, ιστορικοί, δραματουργοί.
ΑΣ εξετάσουμε, πολύ σύντομα, πριν καταπιαστούμε με το σημερινό μας θέμα, τη λέξη γενναίος. Ποιος είναι γενναίος; Για ποια γέννα πρόκειται; Ποια ήταν η αρχική σημασία του επιθέτου, ποια η σημασιολογική του εξέλιξη;
ΤΟ επίθετο μαρτυρείται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα (Ε 253) με τη σημασία αυτός που αναφέρεται, που αρμόζει, που ανταποκρίνεται στη γέννα του, στην καταγωγή του – αυτός δεν είναι παρά ο ήρωας, ο πολεμιστής, ο πλούσιος και ισχυρός ποιμένας που έγινε γαιοκτήμονας δουλοκτήτης, ο ευγενής, αυτός που κατάγεται από καθαρόαιμο, γνήσιο (καλός) και ισχυρό (ευ-) γένος. Όταν ο Θουκυδίδης γράφει γενναίους (2, 97) εννοεί την ισχυρότερη και πλουσιότερη κοινωνική τάξη – ο δήμος, οι μικροκαλλιεργητές, δεν είναι γενναίος, είναι αγεννής (ναι, υπάρχει το επίθετο αγεννής και σημαίνει σχεδόν αγενής), δεν προέρχεται από ισχυρό γένος. Τον 5ο π. Χ. αιώνα, το επίθετο αποκτά τη σημασία υψηλόφρων, γενναιόφρων, ευγενής στο ήθος (Ηρόδοτος, Σοφοκλής) ενώ πολύ αργότερα αποκτά τη σημασία τολμηρός, ισχυρός, (και σήμερα) αυτός που αντιμετωπίζει με θάρρος και τόλμη τον κίνδυνο της σύγκρουσης, της μάχης, ο ανδρείος.
Ο Κύριος είναι γενναίος όχι γιατί δεν φοβάται αλλά γιατί ελέγχει τον φόβο Του, επιβάλλεται στον φόβο Του. Ο Κύριος έχει πολλούς φόβους – θα δούμε αύριο έναν, επιδιώκει όμως να τον ελέγχει, να τον υποτάσσει στη βούλησή του. Οι φόβοι αυτοί δεν προέρχονται μόνο από τη φύση (θάνατος, ασθένεια, πόνος και άλλα) αλλά κυρίως από τον άλλον φορέα, πόλο της κυριαρχικής σχέσης: τους Υποτελείς. Ο κομβικός φόβος του Κυρίου προέρχεται από την εμμενή εξάρτηση Του από τους Υποτελείς Του: δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτούς, η κοινωνική και βιολογική Του ύπαρξη ακυρώνεται· χωρίς αυτούς υποπίπτει στην κατάσταση του αθεράπευτα ενδεούς.
ΔΕΝ υπάρχει σαφέστερη ένδειξη ότι φοβάται από την εμμονή του να εκφοβίζει τους Υποτελείς. Η Κυριαρχία, η κυριαρχική σχέση είναι μια σχέση που ερείδεται πάνω στον εκφοβισμό και τον φόβο. Και ενώ είναι η ίδια η ύπαρξη του Υποτελούς που εκφοβίζει, συνήθως, τον Κύριο, αυτός έχει αναγάγει τον εκφοβισμό σε υψηλή Τέχνη – την οποία αποκαλούμε Εκφοβιστική. Ο τρόπος σκέψης Α ίσον Α και μόνο Α είναι παράγωγο και συνέπεια του του φόβου/εκφοβισμού, συμπυκνώνει και συνοψίζει, αντανακλά τον φόβο/εκφοβισμό του Κυρίου ημών.
ΑΠΟ τη στιγμή που η ύπαρξη και μόνο των Υποτελών φοβίζει τον Κύριο, αυτός, όταν φοβάται, και είναι και δεν είναι άνθρωπος. Με τον ίδιο τρόπο, όταν οι Υποτελείς φοβούνται τον Κύριο, και είναι και δεν είναι άνθρωποι. Εάν όμως και οι δύο φοβούνται, ποιος είναι ο ισχυρότερος; Ισχυρότερος είναι όχι απλά και μόνο αυτός που φοβάται λιγότερο αλλά αυτός που μπορεί να εκφοβίζει περισσότερο τον άλλον – κατά συνέπεια, αδύναμος είναι αυτός που εκφοβίζεται περισσότερο από τον άλλον. Όποιος εκφοβίζει περισσότερο, φοβάται λιγότερο. Γιατί; Διότι όποιος εκφοβίζει περισσότερο νικάει, κι όποιος νικάει δεν φοβάται.
ΟΠΟΙΟΣ εκφοβίζει περισσότερο νικάει διότι μπορεί και κάνει τον άλλον και να είναι αλλά κυρίως να μην είναι άνθρωπος. Όταν η αιτία του φόβου είναι η φύση (έκλειψη ηλίου, σεισμός, έκρηξη ηφαιστείου και άλλα πολλά) γινόμαστε περισσότερο άνθρωποι – ο άνθρωπος είναι μια κατάσταση δυναμικής ισορροπίας. Δεν είμαστε άνθρωποι γιατί παραλύουμε, η σκέψη μας συσκοτίζεται σαν τον ήλιο που σκοτεινιάζει μέρα μεσημέρι. Το ξεπέρασμα όμως αυτών των φόβων γίνεται μόνο με την ενίσχυση της συμβίωσης, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης – η σκέψη αυτή θα μας φανεί πολύ χρήσιμη αύριο, μεθαύριο όταν θα διατυπώσουμε το ερώτημα γιατί φοβόμαστε, γιατί μπορεί ο Κύριος και μας εκφοβίζει; Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον εκφοβισμό Του;
ΟΤΑΝ μας εκφοβίζει ο Κύριος και είμαστε άνθρωποι και δεν είμαστε. Διότι ο άνθρωπος είναι ένα ον που φοβάται, όπως όλα άλλωστε – δεν υπάρχει ον που να μην φοβάται! Όταν φοβόμαστε, είμαστε άνθρωποι. Αλλά και δεν είμαστε. Γιατί; Διότι ο φόβος που προέρχεται από τον εκφοβισμό, με επίδικο αντικείμενο την ίδια μας την ύπαρξη, εξαλείφει, προσωρινά ή διαρκέστερα, όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου: όσο πιο πολύ μας εκφοβίζει κάποιος, τόσο λιγότερο άνθρωποι είμαστε. Ποια είναι τα ιδιαίτερα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου; Η σκέψη, η φαντασία, το γέλιο, η χαρά, η επικοινωνία, η γλώσσα, η αγάπη, η κατανόηση του άλλου, η δημιουργία, η ικανότητα αντιμετώπισης και επίλυσης αιφνίδιων, δυσχερειών, η συμβίωση, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η αυταπάρνηση – αυτά είναι τα θετικά, αυτά που ενισχύουν και συνεχίζουν τη ζωή – βιολογική και κοινωνική. Υπάρχουν όμως και αυτά, κατάλοιπα της προανθρώπινης ιστορίας μας, που δεν ενισχύουν και συνεχίζουν την ζωή: η επιθετικότητα, η απληστία, ο εγωισμός, το μίσος, ο φθόνος, η χαιρεκακία, η εκδικητικότητα.
ΑΣ αναρωτηθούμε τώρα το εξής: όταν ο Κύριος μας εκφοβίζει, με επίδικο την ίδια μας την ύπαρξη ή την ένδεια, τον πόνο, την ασθένεια, τη δυστυχία, τα ενισχυτικά της ζωής χαρακτηριστικά αναπτύσσονται, καλλιεργούνται, επεκτείνονται, αυξάνονται ή όχι; Όχι, φίλες και φίλοι, όλα μα όλα συρρικνώνονται, περιορίζονται, συστέλλονται, αναστέλλονται, καταστρέφονται, ακυρώνονται, αποδυναμώνονται σε τέτοιο βαθμό που πλέον με δυσκολία μπορούμε να πούμε ότι είμαστε άνθρωποι. Τι γίνεται με τα μη ενισχυτικά της ζωής χαρακτηριστικά; Όλα μα όλα επιδεινώνονται – η επιθετικότητα, η απληστία, ο εγωισμός, το μίσος, ο φθόνος, η χαιρεκακία, η εκδικητικότητα – σε τέτοιο βαθμό που πλέον με δυσκολία μπορούμε να πούμε ότι είμαστε άνθρωποι.
Ξυπνάνε τα παιδιά, θα ετοιμάσω τραχανά με λάχανο τουρσί. Αύριο πάλι. Θα εξετάσουμε γιατί μπορεί και μας εκφοβίζει ο Κύριος, και νικά, και πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον εκφοβισμό (ανταγωνισμός και εκφοβισμός).
Σχολιάστε ελεύθερα!