ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος (1)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΑΜΕ σε μια εκδήλωση του χώρου, αντιλαμβάνεστε τι εννοώ, όπου έχει προσκληθεί κάποιος ή κάποια για να μιλήσει, να κάνει μια εισήγηση και ακολούθως να γίνει συζήτηση. Αρχίζει ο ομιλητής, λέει τα δικά του, περνάνε κάνα δυο ώρες και μετά αρχίζει η συζήτηση, γίνονται ερωτήσεις, δίνονται απαντήσεις και κυλά η βραδιά από βαρετή και ανιαρή έως μπορεί και ενδιαφέρουσα. Αυτό το μοντελάκι παίζει, φίλες και φίλες, ποτέ μου όμως δεν το άντεξα. Έκανα πολλές προσπάθειες να πιέσω τον εαυτό μου αλλά πάντα επιβεβαιωνόταν ότι είναι πολύ πιο ισχυρός από μένα. Τη λέξη βαριέμαι δεν την ξέρω και όταν βαριέμαι, τρομοκρατούμαι, το βάζω στα πόδια, τρέχω και δε φτάνω.

ΑΠΟΔΙΔΩ τη βαριεμάρα μου αφενός στον τρόπο που διαβάζω (διακόπτω συχνά την ανάγνωση για να βρίσω περπατώντας μέσα στο δωμάτιο, , να συμφωνήσω, να θαυμάσω, να σημειώσω στα περιθώρια, να χύσω τσαντισμένος ή συγχυσμένος καφέ ή λάδι πάνω στις σελίδες, να πέσει και καμιά κάφτρα και ν΄αφήσει το σημάδι της)  και αφετέρου στην κατανόηση του παραπάνω περιγραφέντος μοντελακίου. Η κατανόηση αυτή θα είναι και το αντικείμενο του σημερινού και άλλων προσεχών σημειωμάτων.

ΕΡΩΤΩ: μήπως αυτό το μοντελάκι έχει διαμορφωθεί με πρότυπο τον Λόγο του Θεού; Η ερώτηση αυτή προήλθε από μία άλλη, που προηγείται χρονικά και λογικά, προήλθε από ένα ζήτημα που με απασχολεί εδώ και πολλά χρόνια, το ζήτημα της διακοπής του λόγου ενός ομιλητή από τον ακροατή. Εάν το υπάρχον μοντελάκι είναι μίμηση του Λόγου του Κυρίου, τότε η κατανόησή του είναι ταυτόσημη με την κατανόηση του Λόγου της πρώτης πρότασης  της πρώτης περιόδου  του προλόγου του κατά Ιωάννην ευαγγελίου. Παραθέτω όλη την πρώτη περίοδο:

ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος  καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεόν και Θεός ἦν ο Λόγος.

ΦΙΛΕΣ και φίλοι, δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή ερμηνεία της έννοιας  Λόγος της πρότασης του Ιωάννου. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι έχει γραφεί επί του ζητήματος. Εάν μας επιτρέπεται να κατηγοριοποιήσουμε τις βασικές τρεις ερμηνείες, θα μπορούσαμε να γράψουμε τα εξής, πολύ απλά και συνοπτικά.

Η πρώτη προσέγγιση είναι αυτή της ομιλίας. Ως ομιλία κατανόησε τη λέξη Λόγος ο πρώτος μεταφραστής της Βίβλου στα λατινικά (Vulgata) o (άγιος) Ιερώνυμος: in principium erat verbum (λέξη, ομιλία). Μεταφράζοντας τον Ιερώνυμο ο Λούθηρος αποδίδει στα γερμανικά την πρόταση ως εξής: Am anfang war das Wort (λέξη). Οι πολλές ενστάσεις που διατυπώθηκαν παρακίνησαν πολλούς θεολόγους να καταφύγουν στην ερμηνεία της σκέψης, μια ερμηνεία που ενισχύεται και γλωσσικά και λογικά: Λόγος, λογική, λογισμός, (λογισμικό), και άλλα πολλά.

ΥΠΑΡΧΕΙ  και μια τρίτη. Σε αυτήν είχα καταλήξει, πριν διαβάσω τους τρεις βασικούς υποστηρικτές της, μελετώντας τη λέξη λόγος στην αρχαία ελληνική γραμματεία, από τον Όμηρο μέχρι τον Αριστοτέλη. Λόγος, και μάλιστα ορθός, είναι ο λόγος του όρθιου Κυρίου προς τους γονυπετείς Υποτελείς, είναι η διαταγή, είναι ο επιτελεστικός λόγος, η λεκτική πράξη που εγκαθιδρύει την κυριαρχική σχέση, είναι ο λόγος που δεν πρέπει να διακόπτεται, με την διακοπή να προσλαμβάνεται ως ανυπακοή, ως ανυποταξία. Ως εγκαθιδρύουσα την Κυριαρχία, ο Λόγος είναι το Α και το Ω της. Δεν μπορεί να υπάρχει Κυριαρχία χωρίς διαταγή, αν και υπάρχουν πολλοί τρόποι να διατυπωθεί.

ΟΙ τρεις βασικοί υποστηρικτές της πέραν της ομιλίας και σκέψης προσέγγισης, της προσέγγισης της ισχύος, είναι οι στωικοί, ο  Φίλων ο Αλεξανδρεύς και ο Γκέτε. Με τις θέσεις τους θα καταπιαστούμε διεξοδικά σε ένα προσεχές σημείωμα. Ξημερώνει, προλαβαίνω όμως να  γράψω ότι οι στωικοί θεωρούν ότι υπάρχουν δύο αρχές των όντων, το ποιούν και το πάσχον. Εάν ο ομιλητής είναι το ποιούν, τότε οι ακροατές είναι το πάσχον – ακόμα και σε μια ομιλία αναρχικού σε εκδήλωση του χώρου;

Ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς διάβασε την Παλαιά Διαθήκη υπό το πρίσμα της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Έκανε πολλά ενδιαφέροντα σχόλια για την έννοια του αρχαιοελληνικού λόγου, όχι για τον Λόγο του Ιωάννου μιας και έζησε (1ος μ. Χ. αι.) πολύ πριν γραφεί το ευαγγέλιο αλλά για τον λόγον, την ισχύ δηλαδή,  του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη. Δεν μπορώ να σας παραπέμψω σε κάποιο σύγγραμμά του γιατί οι σκέψεις του για τον λόγον του Θεού  είναι διάσπαρτες. Μπορώ όμως να σας παραπέμψω στους στίχους 1220-1235 του Faust του Γκέτε, Α΄μέρος, για να διαβάσετε την ερμηνεία της ευαγγελικής γριφώδους, υμνητικής, μυστηριώδους και πανηγυρικής πρότασης, την οποία και θα εξετάσουμε στο επόμενο σημείωμα.

Τα λέμε.