φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Φίλος της Σχολής μου ζήτησε να διευκρινίσω τι εννοώ με τον όρο Κύριος και σπεύδω να απαντήσω. Αναρωτιέται, ένας είναι ο Κύριος ή πολλοί;
Μεταξύ των ανθρώπων ως κοινωνικών όντων είναι δυνατόν να συναφθούν δύο είδη κοινωνικών σχέσεων: η συνεργασιακή και η κυριαρχική. Στην πρώτη, οι δύο φορείς της σχέσης, που μπορεί να είναι πρόσωπα ή ομάδες ή τάξεις ή και λαοί, συμβιώνουν και συνεργάζονται με σκοπό την από κοινού επίλυση των αναπόφευκτων προβλημάτων και δυσχερειών που ανά πάσα στιγμή μπορεί να προκύψουν σε μια κοινωνία. Το αποτέλεσμα αυτής της σχέσης είναι η καλλιέργεια των ικανοτήτων και των δύο φορέων της σχέσης και αυτός είναι ο λόγος που αποκαλώ τη σχέση αυτή πλεονική.
Στην κυριαρχική σχέση, ο ένας φορέας (πρόσωπο, ομάδα, τάξη ή λαός) διατάζει και ο άλλος εκτελεί. Αυτός που διατάζει λέγεται Κύριος, αυτός που εκτελεί λέγεται Υποτελής. Οι μορφές της κυριαρχικής σχέσης είναι πολλές και ιστορικά καθορισμένες – η σχέση άνδρα-γυναίκας μπορεί να είναι κυριαρχική, όπως κι αυτή μεταξύ πατέρα-παιδιού, μεταξύ μάνας-παιδιού, μεταξύ φίλων κτλ. Υπάρχει η δουλοκτητική κυριαρχική σχέση αλλά και η φεουδαρχική και η καπιταλιστική.
Ο Κύριος λοιπόν είναι ο ένας από τους δύο φορείς της κυριαρχικής σχέσης. Πολύ συχνά όμως χρησιμοποιώ τη λέξη ως περιληπτικό ουσιαστικό: ο Κύριος καπιταλιστής δεν είναι μόνο ο φορέας της καπιταλιστικής κυριαρχικής σχέσης αλλά και όλοι οι Κύριοι, είτε είναι καπιταλιστές είτε είναι γονείς, είτε είναι γείτονες, φίλοι, κτλ. Όταν ένα αγόρι ξαπλωμένο στον καναπέ λέει στο κορίτσι, φέρε μου ένα ποτήρι νερό, τότε επιχειρεί να επιβάλει την κυριαρχική σχέση. Το αγόρι θέλει να είναι ο Κύριος. Εάν το κορίτσι υπακούσει και εκτελέσει την διαταγή, τότε γίνεται Υποτελής. Εάν αρνηθεί, τότε η κυριαρχική σχέση δεν επιβάλλεται. Εάν το αγόρι είναι άρρωστο, τότε δεν έχουμε διαταγή αλλά κλήση, έκκληση, που είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της συνεργασιακής σχέσης. Το ζήτημα των τρόπων επιβολής, παραγωγής της κυριαρχικής σχέσης είναι αχανές και σημαντικότατο και ανεξερεύνητο.
Το κομβικό μέλημα του Κυρίου είναι η λειτουργική καταστροφή του Υποτελούς: να μπορεί να υπακούει αλλά να μην μπορεί να καταλύσει την κυριαρχική σχέση. Κι αυτό διότι ο Κύριος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον Υποτελή, είναι εξαρτημένος από αυτόν, είναι δούλος του δούλου του, όπως έλεγε ο Χέγκελ, τρέμει με την ιδέα της κατάλυσης της κυριαρχικής σχέσης. Εάν ο Κύριος μπορέσει και καταστρέψει λειτουργικά τον Υποτελή, όπως κάνει ο καπιταλιστής Κύριος, τότε και ο Υποτελής δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον Κύριο, είναι κι αυτός εξαρτημένος, ενώ οντολογικά, μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτόν, εάν δεν είναι κατεστραμμένος.
Όταν έχουμε μια σχέση στην οποία και οι δύο φορείς είναι εξαρτημένοι, τότε η σχέση αυτή είναι μειονική – οι ικανότητες δεν καλλιεργούνται, δεν αναπτύσσονται, δεν εξελίσσονται αλλά καταστρέφονται. Καταστρέφοντας τον Υποτελή, ο Κύριος αυτοκαταστρέφεται. Αυτοκαταστρεφόμενος, καταστρέφει περαιτέρω τον Υποτελή – αυτή είναι μία μειονική σπείρα.
Λόγω του εγγενούς ανταγωνισμού μεταξύ του Κυρίου και του Υποτελούς, η κυριαρχική σχέση είναι ανταγωνιστική σχέση. Υπήρξαν κοινωνίες όπου επικρατούσε πλήρως η συνεργασιακή σχέση, π.χ. οι νεολιθικές κοινωνίες, οι κοινωνίες των κυνηγών – τροφοσυλλεκτών. Υπήρξαν κοινωνίες όπου επικρατούσε η κυριαρχική σχέση, όπως ήταν οι ποιμενικές. Κι ενώ η συνεργασιακή σχέση μπορεί να υπάρξει μόνη της, η κυριαρχική δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την συνεργασιακή, διότι δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς συνεργασία. Χωρίς Κυριαρχία όμως μπορεί να υπάρξει – και υπήρξαν. Έτσι, οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι ανταγωνιστικές, κυριαρχικές κοινωνίες που όμως δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς την συνεργασιακή σχέση – οι παραγωγοί Υποτελείς του κοινωνικού πλούτου πρέπει να συνεργαστούν κατά τη διάρκεια της εργασίας.
Μακαρι να ηταν τοσο απλα τα πραγματα.
Μεταξυ των δυο ιδεοτυπων που περιγραφεις (οι οποίοι δεν υπαρχουν ποτε σε καθαρη μορφη αλλα ουτε και μπορουν να διαγνωστουν ως τετοιοι αφου εμεις δημιουργουμε τις όποιες σχεσεις, εντος τους λειτουργουμε και συγκροτουμαστε) υπαρχει το ατελειωτο φασμα αυτου που συνηθως ονομαζουμε εξουσια.
Συνεπώς σε διαταζω να συνεργαστουμε Αθανασιε!
Στις διαταγές σας, Pablo!
Ευχαριστώ πολύ για την διευκρίνηση. Άρα οι κύριοι είναι πολλοί και θεωρητικά είμαστε όλοι εν δυνάμει κύριοι ή έστω θα επιθυμούσαμε ενδόμυχα να είμαστε κυρίαρχοι. Οπότε, η επιθυμία για κυριαρχία δεν είναι ένα αφύσικο φαινόμενο αλλά κάτι απόλυτα φυσικό, κάτι που απαντάται σε όλες τις αγέλες ζώων, όπως και στην δική μας και πηγάζει από την τάση κάθε πράγματος να διατηρήσει, προστατέψει και αναπαράγει το είναι του. Και η διαστροφή αυτή του φυσικού, αν μπορεί να θεωρηθεί διαστροφή ή καλύτερα η διαφορετικότητα και η ένταση με την οποία ικανοποιούμε την τάση για κυριαρχία (διαφορετικότητα σε σχέση με τα άλλα ζώα), έγκειται και πάλι μόνο στις δυνατότητες του νου μας και του σώματός μας, δυνατότητες που απουσιάζουν από τα άλλα ζώα.
Και πάλι η λύση έγκειται στις διανοητικές μας ικανότητες, δηλαδή στην κατανόηση του συμφέροντός μας. Τόσο καιρό αναρωτιόμουν ποιός είναι αυτός ο ένας κύριος για τον οποίο μιλάς και παρολίγο να πιστέψω ότι είναι ο κύριος των χριστιανών.