in στιγμές

στιγμές [τ]

1. Εάν στο τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού κυβερνούσε το ΠαΣοΚ, τα ονόματα των διαφόρων αγωνισμάτων του άλματος θα ήταν τα εξής: πήδημα σε μήκος, τριπλό πήδημα, πήδημα σε ύψος, πήδημα με κοντάρι, πήδημα με φόρα, πήδημα χωρίς φόρα. (Αν θυμάμαι καλά, το πήδημα χωρίς φόρα ήταν ολυμπιακό αγώνισμα και σε κάποιους Ολυμπιακούς Αγώνες νίκησε ο Τσικλητήρας, με πήδημα πάνω από τρία μέτρα. Καταργήθηκε όμως γιατί δεν ήταν θεαματικό). Τότε όμως βασίλευε η καθαρεύουσα και τα ονόματα που δόθηκαν δεν μπορεί παρά να ήταν αρχαιοπρεπή: άλμα εις μήκος, εις ύψος (ή υπέρ εμπόδιον), μετά φοράς, άνευ φοράς, επί κοντώ, τα οποία είναι γραμματικά και συντακτικά σωστά. Επαναλαμβάνω και τονίζω ότι τα ονόματα αυτά δεν τα δανειστήκαμε από το λεξιλόγιο του αρχαίου ελληνικού αθλητισμού.
2. Εικάζω ότι ο λόγος, αν και δεν είναι ο μόνος, που διατηρούμε αυτές τα αρχαιοπρεπή ονόματα και δεν μεταγλωττίζουμε τον όρο άλμα σε πήδημα είναι γιατί το πήδημα έχει κι άλλη και γνωστή σημασία.
3. Οι γραπτές μαρτυρίες που έχουμε μας λένε ότι το αγώνισμα του πηδήματος (άλματος) το είχαν σε πολύ μικρή εκτίμηση επειδή δεν ήταν τόσο θεαματικό και συναρπαστικό. Δεν είμαστε βέβαιοι εάν ήταν ένα πήδημα (απλό) ή τρία (τριπλό). Οι λίγες μαρτυρίες που έχουμε (όποιος, α ενδιαφέρεται μπορώ να τις παραθέσω) μας λένε ότι ήταν τριπλό, επειδή όμως δεν υπήρχε άλλο το έλεγαν απλά άλμα.

4. Μέχρι το 1927, οι καθαρευουσιάνοι το τριπλό πήδημα (άλμα) το έλεγαν τριπλούν άλμα. Σε μια ‘Ιστορία της Γυμναστικής’ του Ευάγγελου Παυλίνη, του 1927, διαβάζουμε αρκετές φορές τριπλούν άλμα και τριπλού άλματος (σελ. 84). Ο συγγραφέας είτε αγνοεί το όνομα άλμα εις τριπλούν, είτε το γνωρίζει αλλά αποφεύγει να το χρησιμοποιήσει.
5. Εάν δεν το γνωρίζει, σημαίνει ότι η φράση άλμα εις τριπλούν πλάστηκε μετά το 1927, αλλά δεν γνωρίζουμε περισσότερα. Εικάζω όμως βάσιμα ότι θα την έπλασε κάποιος ημιμαθής αρχαιοελληνόπληκτος ανώτερος υπάλληλος κατ΄αναλογίαν των φράσεων άλμα εις μήκος, εις ύψος κτλ. Πρόκειται για γλωσσικό τερατούργημα, το οποίο συνεχίζουμε να μεταχειριζόμαστε χωρίς να υποψιαζόμαστε πόσο λάθος είναι. Ανήκει πλέον στην κατηγορία του σωστού, όπως κι άλλα πολλά τερατουργήματα.
6. Οι φράσεις εις μήκος, εις ύψος, επί κοντώ, υπέρ εμπόδιον, μετά φοράς, άνευ φοράς είναι επιρρηματικοί, κυριολεκτικά εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν κατεύθυνση (εις, υπέρ + αιτιατική – μήκος, ύψος), εργαλείο (επί+δοτική – κοντώ), τρόπο (μετά, άνευ +γενική – φοράς). Επειδή είναι επιρρηματικοί προσδιορισμοί δεν κλίνονται όταν κλίνεται το ουσιαστικό που προσδιορίζεται (άλμα): Οι αθλήτριες έκαναν πολλά ανεπιτυχή άλματα εις ύψος. Η παγκόσμια επίδοση του άλματος εις μήκος είναι. . . Αυτό παραπλάνησε κάποιον (Σαραντάκος) να θεωρήσει ότι το εις τριπλούν είναι άκλιτο!
7. Το εις τριπλούν όμως είναι αιτιατική. Θα περιμέναμε ένα ουσιαστικό αλλά ο ημιμαθής υπάλληλος αντί να διατηρήσει το όνομα τριπλούν άλμα το έκανε πιο αρχαιοελληνικό: άλμα εις τριπλούν: στη θέση ενός αναμενόμενου ουσιαστικού έβαλε ένα επίθετο, αριθμητικό, πολλαπλασιαστικό. Κι όπως ευφυώς παρατήρησε ο Δελετόπουλος, μπορούμε να μεταγλωττίσουμε το άλμα εις μήκος σε πήδημα σε μήκος αλλά το άλμα εις τριπλούν, πως θα το μεταγλωττίσουμε, πήδημα σε τριπλό;
8. Και αν υποθέσουμε ότι το επίθετο τριπλούν έχει ουσιαστικοποιηθεί (πρβλ. λαϊκή αγορά, πλατεία οδός), ποιο ουσιαστικό να εννοήσουμε; Μόνο ένα: άλμα. Οπότε έχουμε: άλμα εις τριπλούν άλμα! Αγγίζουμε τα όρια της φαιδρότητας.

Σχολιάστε ελεύθερα!