φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΜΕΛΕΤΟΥΜΕ τους τρόπους κατανάλωσης, χρήσης του κοινωνικού πλούτου για να εξετάσουμε δύο βασικά ζητήματα, για να απαντήσουμε σε δύο ερωτήματα. Το ένα είναι το ντελίβερι. Είναι δυνατόν σε πέντε, δέκα χρόνια να μην υπάρχουν σούπερμάρκετ και ο κοινωνικός πλούτος, με την μορφή του εμπορεύματος, να διανέμεται κατ΄οίκον; Το δεύτερο είναι το κρίσιμο ζήτημα της θεωρίας του κομμουνισμού: διανεμητικός κομμουνισμός ή ανοιχτοεκθετικός/ελευθεροπροσβασιακός κομμουνισμός; Θα αφήσουμε το δεύτερο για αργότερα. Ως προς το πρώτο, θα εκθέσω ευθύς αμέσως το συμπέρασμα που έχω καταλήξει, θα το αναπτύξω όμως διεξοδικότερα στο μέλλον: ναι, είναι δυνατόν όλος ο κοινωνικός πλούτος να διανέμεται εκτός από την τροφή. Θα διανέμονται τα διαρκή λεγόμενα αγαθά, ενώ τα αγαθά άμεσης κατανάλωσης, η τροφή και κάποια άλλα (καθαριότητα, ας πούμε) όχι. Εάν είναι έτσι, όλα σχεδόν τα σχετικά εμπορικά καταστήματα θα κλείσουν και τα ρούχα, τα παπούτσια, τις οικιακές συσκευές, τα ανταλλακτικά, τα βιβλία και άλλα πολλά θα διανέμονται.Είναι μια τάση που έχει ήδη εκκινήσει. Επιπλέον, εάν μπορούμε να φανταστούμε κάτι που θα διαδεχτεί τον καπιταλισμό, μία πολύ βασική πτυχή αυτής της κοινωνίας θα είναι ο διανεμητικός της χαρακτήρας, όπου τα αγαθά δεν θα είναι εμπορεύματα. Αυτή η διανεμητική κοινωνία θα είναι κοινωνία αεργίας και οικιακού εγκλεισμιού. Ώστε λοιπόν αυτά τα τρία (διανομή, αεργία και οικιακός εγκλεισμός) πάνε πακέτο.
ΕΙΔΑΜΕ χτες και προχτές δύο τρόπους κατανάλωσης του κοινωνικού πλούτου πριν την εμφάνιση της Κυριαρχίας. Οι δύο επόμενοι σχετίζονται με τη γένεση της Κυριαρχίας και την αναπαραγωγή της, την ενίσχυσή της. Κι όταν λέω Κυριαρχία εννοώ την αρπαγή του κοινωνικού πλούτου, αν και η Κυριαρχία δεν είναι μόνο αυτό. Η μελέτη των δύο επόμενων τρόπων είναι και μελέτη της γένεσης της Κυριαρχίας, της ιστορικής εμφάνισης της αρπαγής του κοινωνικού πλούτου. Η αρπαγή του κοινωνικού πλούτου δεν γίνεται με τον ίδιο τρόπο, γίνεται με δύο τρόπους: τον φανερό, με τη βία δηλαδή, και τον συγκαλυμμένο, όπου η αρπαγή δεν φαίνεται – με την ανταλλαγή εμπορευμάτων μέσω του χρήματος. Έτσι, όταν ο Μαρξ γράφει για τρόπους παραγωγής εννοεί, και σε μερικά σημεία το διευκρινίζει, θα δούμε ποια είναι αυτά στο μέλλον, τρόπους αρπαγής (του υπερπροϊόντος, της υπερεργασίας, του πλεονάσματος). Εάν είναι έτσι, το εμπόρευμα και ιδίως το χρήμα, το νόμισμα εννοώ, είναι και μέσα αρπαγής. Όπλα και χρήμα!
ΣΗΜΕΡΑ θα εξετάσουμε μία από τις δύο εκδοχές της γένεσης της διανομής. Θα κάνουμε μια μικρή παρέμβαση για να θυμηθούμε τις μανάδες μας, τις φύλακες του ταψιού με το κοτόπουλο και τις πατάτες. Η μάνα σερβίρει το φαγητό και βάζει στον καθένα αυτό που πρέπει: τις καλύτερες μερίδες στους φιλοξενούμενους, στους εργαζόμενους. Τον άλλο τρόπο, να τοποθετηθεί το ταψί στο κέντρο του τραπεζιού και να πάρει ο καθένας μόνος του, μόνη του, τον θεωρεί απαράδεκτο: η μάνα χάνει το κύρος της, τη θέση της, την ισχύ της και, επιπλέον ενισχύεται η αδικία. Διότι κάποιος θα πάρει τα μπούτια του κοτόπουλου ενώ δεν θα έπρεπε να τα πάρει.
Η διανομή του κοινωνικού πλούτου εμφανίζεται μαζί με την αγροτική και ποιμενική Κυριαρχία. Τη δεύτερη θα τη δούμε αύριο (η μάνα ως φύλακας του ταψιού και διανομέας της τροφής). Η αγροτική Κυριαρχία, το αγροτικό Κράτος που αρπάζει ένα μεγάλο μέρος του κοινωνικού πλούτου και τον διανέμει, εμφανίζεται σε πολλά σημεία του πλανήτη, σε διαφορετικές εποχές. Ένα πρωινό θα εξετάσουμε διεξοδικά ένα αγροτικό διανεμητικό Κράτος, το μυκηναϊκό. Σήμερα όμως θα στρέψουμετο βλέμμα μας στα αγροτικά κράτη που εμφανίστηκαν πρώτα, στην αγροτική Κυριαρχία που εμφνίστηκε πρώτη, μεταξύ του 3.500 – 2.000 π. Χ. – στην Σουμερία και στην Αίγυπτο.
ΓΙΑ να κατανοήσουμε την εμφάνιση της αγροτικής Κυριαρχίας πρέπει πρώτα να δούμε κάποια χαρακτηριστικά των πρώιμων αγροτικών νεολιθικών κοινοτήτων. Τα πρώτο είναι η αυτάρκεια, σχετική πάντα αλλά μεγάλη, και η αυτονομία. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είχαν σχέσεις, κάθε άλλο. Το δεύτερο είναι η αύξηση του πληθυσμού. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι πολύ κομβικής σημασίας. Η αύξηση του πληθυσμού δεν ήταν μια προκύπτουσα συνέπεια λόγω της αύξησης της τροφής. Ακριβώς το αντίθετο, κατ΄ αρχήν. Στις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες ο πληθυσμός δεν αυξανόταν διότι δεν ήθελαν να αυξηθεί! Η βρεφοκτονία και οι τεχνικές διακοπής της κύησης ήταν πολύ συνηθισμένα φαινόμενα, συχνότατα. Τι να τα κάνεις τα παιδιά; Ανέτρεφαν μόνο όσα χρειάζονταν για την αναπαραγωγή της ομάδας. Οι αγροτικές κοινότητες όμως, από τότε και μέχρι και σήμερα, χρειάζονταν χέρια για την καλλιέργεια της γης – όσο πιο πολλά χέρια, τόσο πιο πολλή τροφή. Οι γυναίκες γεννούσαν καμιά δεκαριά παιδιά, από οποία ζούσαν μόνο τα μισά, στην καλύτερη περίπτωση. Η πρακτική αυτή, που μετέτρεπε τη γυναίκα σε παιδοποιητική μηχανή (θα το δούμε πολύ πιο έντονο το φαινόμενο στις ποιμενικές κοινωνίες) συνέβαλε μακρπορόθεσμα στην απώλεια του κύρους και της κοινωνικής θέσης της γυναίκας. Την περιόρισε στο σπίτι. Στις μεν αγροτικές κοινωνίες οι γυναίκες γεννούν εργατικά χέρια, στις ποιμενικές γεννούν πολεμιστές. Μακροπρόθεσμα, αφού υπάρχει πολλή τροφή, ο πληθυσμός αυξάνεται σε τέτοιο βαθμό ώστε εμφανίζεται ένας πλεονάζων πληθυσμός – η γη δεν επαρκεί πλέον για να θρέψει περισσότερα στόματα από ό,τι μπορεί. Έτσι, ένα μέρος του πληθυσμού φεύγει και ιδρύει λίγα χιλιόμετρα παραπέρα μια νέα αγροτική κοινότητα. Από την περιοχή που εμφανίστηκαν, περί το 8.000-6.000 π. χ. – Συρία, Παλαιστίνη, Ιράκ), άρχισε η επέκταση προς όλες τις κατευθύνσεις. Στην Αγγλία έφτασαν το 1500 π. Χ.! Οι νέες κοινότητες ιδρύονταν πάντα κοντά σε ποτάμια – υπάρχει έδαφος που είναι αργιλοαμμώδες ή αμμοαργιλώδες, άρα καλλιεργείται εύκολα, υπάρχει νερό, τα εδάφη αυτά λιπαίνονται από τις ανοιξιάτικες πλημμύρες και, πολύ σημαντικό, υπάρχουν πολλά ψάρια, πάρα πολλά! Υπήρχαν όμως και περιοχές όπου η ίδρυση δεν ήταν εύκολη: έρημος περιβάλλει τις νότιες περιοχές της Εύφορης Ημισελήνου και τις ανατολικές και δυτικές της Αιγύπτου. Σε αυτές τις περιοχές οι αγροτικές κοινότητες αναγκάστηκαν να συνεργαστούν ώστε να μπορέσουν να καλλιεργήσουν εδάφη που συγκρατούσαν νερά (αποστραγγιστικά κανάλια) ή να καλλιεργήσουν ημιερημικές εκτάσεις (αρδευτικά κανάλια). Κάθε κοινότητα συνεσέφερε εργατικά χέρια, εργαλεία και τροφή. Δεν υπήρχε καταναγκασμός, υπήρχε ελεύθερη συνεργασία. Πού κατέληξε όμως αυτή η εθελοντική συνεργασία! Στο αγροτικό Κράτος, στην αγροτική Κυριαρχία!
Η προσπάθεια βελτίωσης εδαφών απαιτούσε συντονισμό. Έπρεπε να κατασκευαστούν αποθήκες για την τροφή, τα εργαλεία και τις πρώτες ύλες, έπρεπε να οργανωθούν εργαστήρια για την κατασκευή εργαλείων και άλλων αντικειμένων (δοχεία αποθήκευσης – κεραμεική, εργαλεία) και να κατασκευαστούν καταλύματα για τους συμμετέχοντες στην εδαφοβελτίωση. Κάποιοι έπρεπε να διαχειριστούν αυτόν τον κοινωνικό πλούτο και να συντονίσουν την όλη προσπάθεια, η οποία ασφαλώς διαρκούσε πολλά χρόνια. Κάθε χρόνο οι συμμετέχουσες αγροτικές κοινότητες έπρεπε να συνεχίσουν να συνεισφέρουν με εργατικά χέρια, άνδρες κυρίως, τροφή και πρώτες ύλες. Και το έκαναν. Οι διαχειριστές και οι συντονιστές ειδικεύτηκαν και μονιμοποιήθηκαν σε αυτή την πρακτική. Τώρα εμφανίζεται η γραφή! Ως μέσον διαχείρισης και συντονισμού της αποθήκευσης και των εργασιών. Τώρα εμφανίζονται τα πρώτα σπέρματα της διανομής τροφής, εργαλείων και γνώσης. Αυτή η μεγάλη αποθήκη τροφής , πρώτων υλών και εργαλείων είναι γνωστή ως Ναός και η όλη οικονομία, οικονομία του Ναού. Είναι ο πυρήνας του αγροτικού Κράτους, της αγροτικής Κυριαρχίας.
ΚΑΠΟΤΕ τα έργα τελείωναν – το μόνο που απέμενε ήταν η συντήρηση των καναλιών, που δεν απαιτεί πολλή εργασία, πολλά χέρια, άρα πολλή τροφή, πολλά εργαλεία. Όλοι αυτοί οι μηχανισμοί, όλες αυτές οι πρακτικές ήταν πια περιττοί. Εάν καταργούνταν, θα καταργούνταν και οι διαχειριστές και συντονιστές, θα καταργούνταν ο Ναός και η οικονομία του Ναού! Δεν καταργήθηκαν όμως παρ΄όλο που, επαναλαμβάνω και τονίζω, δεν είχαν λόγο ύπαρξης. Έπρεπε να συνεχίσουν να υπάρχουν – όχι μόνο να συνεχίσουν να υπάρχουν αλλά και να ενισχυθούν, να παραταθούν. Υπήρχε τρόπος;
ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ!
ΤΑ τεράστια ψηλά ταφικά μνημεία, οι τεράστιοι ψηλοί ναοί, τα τεράστια αγάλματα! Δεν υπήρξε αγροτική Κυριαρχία, η οποία εμφανίστηκε σε πολλά σημεία του πλανήτη (Ινδία, Κίνα, Κεντρική και Νότια Αμερική – θα τις εξετάσουμε στο μέλλον λεπτομερειακά), που να μην διαθέτει τεράστια κτίσματα, τα οποία, για λόγους στατικούς και αρχιτεκτονικούς, έχουν τη μορφή της πυραμίδας. Δεν μπορείς να χτίσεις τόσο μεγάλα και ψηλά κτήρια παρά μόνο με τη μορφή της πυραμίδας! Εάν βρίσκετε εκεί κοντά σας κάποιος, κάποια πολιτικός μηχανικός ή αρχιτέκτονας, θα σας το επιβεβαιώσει!
ΑΠΟ δω και πέρα τελειώνουν οι εθελοντικές εισφορές εργατικών χεριών, τροφής και εργαλείων και αρχίζει ο καταναγκασμός, η αρπαγή του κοινωνικού πλούτου και η διανομή του. Σταθεροποιείται και ενισχύεται η αγροτική Κυριαρχία και το αγροτικό Κράτος. Με τον καιρό, η αρπαγή στρέφεται προς τα έξω, με τις πολεμικές αρπακτικές επιχειρήσεις, οι οποίες ενισχύουν ακόμα περισσότερο την Κυριαρχία, το Κράτος και τη διανομή.
ΑΥΤΟ που περιέγραψα είναι μία εκδοχή της εμφάνισης της αγροτικής Κυριαρίας και του αγροτικού Κράτους. Υπάρχουν άλλες δύο αλλά δεν είναι του παρόντος: η οικοδόμηση μεγάλης κοινής αποθήκης πολλών γειτονικών αγροτικών κοινοτήτων (η μινωική Κρήτη είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα) και η μετεξέλιξη της κεντρικής αποθήκης μιας κοινότητας, της οποίας ο πληθυσμός και το μέγεθος αυξήθηκε πολύ (Τσατάλ Χουγιούκ, στη κεντρική σημερινή Τουρκία, λόγου χάριν, γύρω στους 4.500 κατοίκους το 4.000 π. Χ.) σε διαχειριστικό και συντονιστικό κέντρο, άρα και σε κέντρο διανομής.
ΑΥΤΑ για σήμερα. Αύριο θα ασχοληθούμε με την γένεση της ποιμενικής διανομής, της ποιμενικής Κυριαρχίας.
Σχολιάστε ελεύθερα!