ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση: η αλληλουχία των επαναστάσεων

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ σημερινό κείμενο θα το ξαναγράφω κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, όσο θα ζω. Θα είναι άκρως συνοπτικό, κάθε χρόνο όμως θα το εμπλουτίζω και θα το επεκτείνω. Νέα διαβάσματα, νέες μελέτες, νέες έρευνες, νέες σκέψεις. Θα είναι επίσης ελλιπές, θα είναι πάντα ελλιπές,  αλλά αυτό δεν είναι πρόβλημα. Θα θέτει πάντα ερωτήματα. Η ανασύνθεση της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, η ιστορία των επαναστάσεών τους,  είναι μια εργασία που αντιμετωπίζει δύο αξεπέραστες δυσκολίες: δεν είμαστε βέβαιοι για τη διαδικασία εμφάνισης πολλών επαναστάσεων και δυσκολευόμαστε να διαπιστώσουμε την αλληλουχία τους. Πώς προέκυψε η φαντασία;  Πώς η φαντασίωση; Προηγείται η φαντασία της φαντασίωσης; Πώς προέκυψαν η ομιλία και η σκέψη; Προηγείται η ομιλία της σκέψης; Υπάρχει όντως αλληλουχία ή μήπως όλες οι ριζικές αλλαγές που έγιναν διακριτικά χαρακτηριστικά συνυπήρχαν και αλληλοενισχύονταν;

Η ενασχόλησή μου με την διαδικασία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης σχετίζεται με το  ενδιαφέρον μου για τις ενδείξεις ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης που παρατηρούνται στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, με τις ενδείξεις αποσύνθεσης και μαρασμού πολλών καθοριστικών διακριτικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας. Θα έγραφα σήμερα για την εξασθένιση, τη σταδιακή μείωση, την προϊούσα καταστροφή που αγγίζει τα όρια της εξαφάνισης ενός από αυτά τα χαρακτηριστικά:  θα έγραφα για την υποχώρηση της ηδονής της συζήτησης, της συρρίκνωσης της λεκτικής επικοινωνίας, το φτώχεμα, την κατρακύλα της γλώσσας. Θα το κάνω αύριο.

Η πρώτη αλλαγή με την οποία αρχίζει η διαδικασία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης είναι η όρθια στάση.  Πριν γίνει όμως αυτή η αλλαγή διαθέταμε κάποια χαρακτηριστικά, κάποιες ζωικές συμπεριφορές, κάποιες ικανότητες. Η ολιγομελής συμβιωτική ομάδα, το παιχνίδι, η μίμηση και η επικοινωνία είναι τέσσερα από αυτά. Επηρέασε άραγε η όρθια στάση, αφού ολοκληρώθηκε, αυτά τα τέσσερα ζωικά χαρακτηριστικά; Τα άλλαξε; Ναι, τα άλλαξε, τα εμπλούτισε. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι κάθε ριζική αλλαγή, κάθε επανάσταση άφηνε κάτι ζωικό πίσω της, απομακρυνόταν από τη φύση, δημιουργούσε νέα φύση του σώματος και της συμπεριφοράς, της δομής της συμβιωτικής ομάδας. Το όνειρο; Βλέπαμε όνειρα πριν σταθούμε και περπατήσουμε όρθιοι; Εάν ναι, βλέπαμε τα όνειρα που βλέπουμε και σήμερα – ικανοποίηση επιθυμιών, εγκεφαλική έκφραση φόβων και άγχους;  Το ευχάριστο και το τρομακτικό όνειρο επηρέασε την ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση και πώς;

Η ολοκλήρωση της όρθιας στάσης ήταν μια διαδικασία πολλών εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων. Κατά τη διάρκειά της εκτυλίχθηκαν κάποιες άλλες αλλαγές, οι οποίες ενίσχυσαν και επιτάχυναν την απόκτηση της όρθιας στάσης. Με την οριστική και αμετάκλητη απελευθέρωση των χεριών (ατυχής και άκομψη έκφραση!) κατέστη δυνατή η  μεταφορά της τροφής. Κι άλλα ζώα μεταφέρουν την τροφή, εδώ όμως υπάρχει μια ιδιαιτερότητα. Έπρεπε να γίνει κάποια καθοριστική αλλαγή για να υπάρξει η μεταφορά της τροφής, δεν ήταν εγγενής συμπεριφορά. Η μεταφορά της τροφής συνεπάγεται και προϋποθέτει το μοίρασμα της τροφής μεταξύ των μελών της συμβιωτικής ομάδας. Η τροφή όμως έχει σχέση με την ομαδική εργασία, με τη συνεργασία, με την αλληλοβοήθεια -χωρίς αυτές τις πρακτικές δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε. Με την όρθια στάση κατέστη δυνατή όχι μόνο η χρήση εργαλείων αλλά κυρίως η κατασκευή εργαλείων μέσω εργαλείων. Σε αυτο το τελευταίο χαρακτηριστικό οφείλεται η δημιουργικότητα; Ο αυτοσχεδιασμός; Είναι νωρίς να μιλάμε για δημιουργικότητα και για αυτοσχεδιασμό; Εφόσον υπήρχαν όλα αυτά, υπήρχε και επικοινωνία, υπήρχε κάποια μορφής σκέψης; Μήπως υπάρχουν διαβαθμίσεις της σκέψης όπως και της εποικοινωνίας, μια βαθμίδα της οποίας είναι η λεκτική επικοινωνία, η ομιλία;

Η χρήση της φωτιάς προϋποθέτει την όρθια στάση και την ελευθερία των χεριών. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα;  Η μαγειρική, η επεξεργασία του κρέατος στην αρχή και μετά κι άλλων τροφών. Το ψήσιμο του κρέατος συνέβαλε στην μεγέθυνση του εγκεφάλου και στην αύξηση της πολυπλοκότητάς του. Ο εγκέφαλος είναι δημιούργημα των χεριών μας και των σχέσεων μας. Η λειτουργία του εγκεφάλου γνωρίζει μόνο τη συνεργασία –  δεν υπάρχει ούτε μία ένδειξη ανταγωνισμού μέσα στον εγκέφαλό μας. Οι συνδέσεις των νευρώνων αναπαριστάνουν τις συνεργασιακές σχέσεις των ανθρώπων στην καθημερινή τους ζωή. Εάν είναι έτσι, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι δεν υπήρχαν ανταγωνιστικές σχέσεις μέσα στην ομάδα –  θα υπήρχε όμως διεκδίκηση, η οποία επίσης προϋπήρχε της όρθιας στάσης.

ΕΙΜΑΣΤΕ βέβαιοι και βέβαιες ότι κατά τη διαδικασία της ολοκλήρωσης της όρθιας στάσης συνέβη μια κομβική ριζική αλλαγή της φύσης μας: η απώλεια του οίστρου στο θηλυκό. Γιατί να συνέβη αυτό; Μήπως με αυτόν τον τρόπο έμεναν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τα αρσενικά κοντά στα θηλυκά; Μήπως η απώλεια του οίστρου στο θηλυκό φυσικοποίησε την στενή συνεργασία μεταξύ αρσενικού και θηλυκού, αποτέλεσμα της αδυναμίας μας να επιβιώσουμε χωρίς τη συνεργασία με τους άλλους και τις άλλες;  Να συσχετίσουμε αυτή τη στενή συνεργασία, που έγινε φύση, με τον έρωτα; Μήπως η ασφάλεια που μας παρείχε η στενή συνεργασία μας έκανε να ερωτευόμαστε τα πάντα και τους πάντες;  Ο παρθενικός υμένας –  πώς να τον εξηγήσουμε; Αυτή η συνεργασία δεν είχε ως αποτέλεσμα τη γνώση και την ενίσχυση της μνήμης; Η αύξηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων επέφερε την παράταση της παιδικής ηλικίας, την καθυστέρηση της εφηβείας, της αναπαραγωγικής ικανότητας; Και εδώ έχουμε δραστική αλλαγή, ριζική αλλαγή, επανάσταση –  άλλαξε η φύση μας, όπως συνέβη και με την απώλεια του οίστρου. Αυτές οι δύο αλλαγές δεν είναι αψευδείς σιωπηλοί μάρτυρες της ανάγκης για στενή συνεργασία μεταξύ των μελών της συμβιωτικής ομάδας; Είναι.

Η γνώση και η ενίσχυση της μνήμης, η παράταση της παιδικής ηλικίας φέρνει στο προσκήνιο την μετάδοση ικανοτήτων και τη μάθηση. Η απομάκρυνση από την προϋπάρχουσα ζωική φύση γίνεται μόνιμη και καθοριστική. Φτάσαμε στο σημείο όλα να τα μαθαίνουμε. Ο φόβος;  Σε αυτόν δεν οφείλεται η αδυναμία να κολυμπήσουμε –  μόνο ο άνθρωπος μαθαίνει να κολυμπά! Όλα αυτά όμως, ο φόβος και οι δεσμοί μεταξύ των μελών της ομάδας,  δεν δημιουργούν συναισθήματα, άρα και συγκίνηση; Να έχει κάποια σχέση με όλα αυτά η αυτονόμηση της αγκαλιάς ως ξεχωριστής χειρονομίας;

ΕΑΝ η στενή συνεργασία μεταξύ των μελών της ομάδας ήταν προϋπόθεση της επιβίωσης και της ασφάλειας, δεν θα πρέπει να υπήρχε αρχικά και στενή συνεργασία μεταξύ των ομάδων, δεν θα πρέπει να υπήρξε και  ενίσχυση της σύμπηξης σχέσεων εκτός ομάδων; Εάν σκεφτούμε ότι δεν ζούσαμε πολλά χρόνια, άρα η ερωτική συνεύρεση μεταξύ μητέρας και γιου ήταν αδύνατη (όταν ο γιος ενηλικιωνόταν η μητέρα δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει) και μεταξύ πατέρα και κόρης δύσκολη (δεν θα μπορούσε να συμβάλει στην φροντίδα των παιδιών), τότε η απαγόρευση της αιμομειξίας δεν είναι αυτό που νομίζουμε αλλά ένας τρόπος ενίσχυσης των σχέσεων μεταξύ των ομάδων. Έκφραση αυτής της διομαδικής επαφής είναι και η ανταλλαγή δώρων. Η επέκταση των ομάδων σε όλο τον πλανήτη δείχνει την απουσία εχθρικών σχέσεων μεταξύ των ομάδων. Δεν διεκδικούσαν γη  –  πήγαιναν παραπέρα. Το 1500 π. Χ. (!!!) φτάσαμε και στο τελευταίο σημείο του πλανήτη χωρίς ανθρώπους –  την Παταγωνία, στη νότια Νότια Αμερική.

ΟΙ σχέσεις με τη φύση και οι σχέσεις με τους άλλους, εντός και εκτος της ομάδας, θα δημιούργησε μια ζωηρή αίσθηση εξάρτησης από τους άλλους και από τη φύση. Θα αντιλήφθηκαν ότι δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τους άλλους, ότι δεν υπάρχει ασφάλεια χωρίς τους άλλους, ελευθερία δηλαδή. Μόνοι τους, μόνες τους θα ήταν ανασφαλείς, ανελεύθεροι. Ήταν τόσο έντονη η αίσθηση της εξάρτησης ώστε δεν έβλεπαν διαφορά ανάμεσα σε φύση και ανθρώπους, ανάμεσα σε έμψυχες υπάρξεις και  άψυχα αντικείμενα. Αυτός είναι ο ανιμισμός και η μαγεία –  η επιθυμία να επέμβουμε στη ροή των πραγμάτων και να την αλλάξουμε. 

ΤΑ συναισθήματα και η συγκίνηση είναι άμεσα συνδεδεμένα με την έκφρασή τους. Δεν σχετίζονται με αυτά το γέλιο και το κλάμα; Με την έκφραση των συναισθημάτων δεν εμπλουτίζεται η επικοινωνία, οι χειρονομίες, η μιμόγλωσσα; Η όρθια στάση επέτρεψε την ανάπτυξη των φωνητικών χορδών και την παραγωγή ήχων, που δεν ήταν φορείς σημασιών –  ήχοι, συλλαβές χωρίς νόημα. Το ”άμπρα κατάμπρα” που λέμε στα μαγικά μας κόλπα να υποδηλώνει τη γενετική σχέση της ομιλίας με τη μαγεία; Άρα, η πρώτη φάση της ομιλίας δεν είχε καμιά σχέση με τη μετάδοση πληροφοριών; Μήπως μιλούσαμε απλά για να μιλάμε, όπως κάνουμε και σήμερα, μιλούσαμε μεταξύ μας χωρίς να θέλουμε να μεταδώσουμε μηνύματα αλλά απλά και μόνο να ανταλλάξουμε συλλαβές χωρίς καμιά σημασία; Αν είναι έτσι, τότε η άσκοπη φλυαρία θα πρέπει να έχει εκεί τις ρίζες της. Είναι η φλυαρία αταβισμός, ηδονή; Και πότε αυτές οι συλλαβές απέκτησαν σημασία; Μήπως αυτή η σύνδεση σχετίζεται με την ανάπτυξη της σκέψης; Η οποία ήταν μια μακροχρόνια διαδικασία με διαβαθμίσεις.

Η επίγνωση του θανάτου; Πότε συνέβη, πριν ή μετά την λεκτική πληροφοριακή επικοινωνία και τη σκέψη; Ίσως αυτό να μην το μάθουμε ποτέ. Πότε αποκτήσαμε συνείδηση  της ύπαρξής μας, αυτοσυνειδησία;  Να σχετίζεται η αυτοσυνειδησία με την φροντίδα των νεκρών; Πότε εκφράσαμε την αυτοσυνειδησία μας; Με τη σημείωση; Σημείωση στην παλαιοανθρωπολογία είναι η δημιουργία ιχνών (χαράξεων στην πέτρα, λ.χ.) που δηλώνουν την ύπαρξή μας –  η καρδιά με το βέλος και τα αρχικά των ονομάτων των αγαπημένων που σχεδιάζουμε στο κορμό των δέντρων ή αλλού  είναι σημείωση. Δεν σχετίζεται η σημείωση με το σύμβολο; Η παράσταση, η νοητική εικόνα, πότε εμφανίστηκε; Δεν είναι προϋπόθεση της αναπαράστασης αλλά και της έννοιας;  Η σημείωση, το σύμβολο, η παράσταση, η αναπαράσταση  και το σύμβολο επέτρεψαν την εμφάνιση της τέλεσης, της τελετής, της τελετουργίας; Η επιτέλεση –  η ταύτιση ομιλίας και πράξης; 

Η παράσταση προηγείται της φαντασίας; Ναι, προηγείται. Η φαντασίωση, η νοητή συμμετοχή μας στη φαντασία, δεν έπεται; Ο συνδυασμός μίμησης, παιχνιδιού, αναπαράστασης  και μη πληροφοριακής ομιλίας δημιούργησε την μουσική και τον χορό; Η πύκνωση των σχέσεων μεταξύ των ομάδων, η πύκνωση των ανταλλαγών ανθρώπων και αντικειμένων είχε ως αποτέλεσμα την γιορτή;

ΕΑΝ είναι αδύνατο να παραβλέψουμε τη διεκδίκηση, τότε η διαφωνία δεν θα πρέπει να καθυστέρησε. Ούτε η εμφάνιση κανόνων συμπεριφοράς και απαγορεύσεων που ήταν τα θεμέλια της ηθικής. Ο πόλεμος –  πότε να εμφανίστηκε, ποιες μορφές είχε αρχικά; Σχετίζεται με την τελετουργία; Είναι βέβαιο ότι η αφήγηση έπεται της λεκτικής επικοινωνίας. Μήπως προηγείται; Μήπως αφήγηση και μύθος εξελίχθηκαν και αλληλοενισχύθηκαν ταυτόχρονα και παράλληλα; Η ιδεολογία, η πρόσληψη του κόσμου, φύσης και κοινωνίας,  με βάση τις επιθυμίες μου δεν προϋποθέτει τον μύθο; Αφήγηση, μύθος και ιδεολογία δεν εκβάλλουν στην θρησκεία;

Κουράστηκα. Με πονάει το κεφάλι μου.