ο τρόπος διεξαγωγής του Τρωικού πολέμου (2)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες διατύπωσα την παρατήρηση ότι, εάν δεχτούμε την ιστορικότητα του Τρωικού πολέμου, τότε εγείρεται πληθώρα ερωτημάτων, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν και να απαντηθούν. Τα ερωτήματα τα εγείρει η μοναδική πηγή αυτού του πολέμου, η Ιλιάδα. Με τρία από αυτά ασχοληθήκαμε στο πρώτο μέρος: ήταν δυνατόν να συμμετείχε σε μια ληστρική επιδρομή τόσο μεγάλος αριθμός επιδρομέων; Εάν ήταν ληστρική επιδρομή, γιατί έμεναν εκεί τον χειμώνα, και δεν έφευγαν, όπως συνήθιζαν να κάνουν, όταν τόσο η διαβίωση όσο και η διεξαγωγή του πολέμου είναι πολύ δυσχερής; Από τον μεγάλο αριθμό των επιδρομέων (πάνω από 50.000 άνδρες) και τη δεκαετή διάρκεια της επιδρομής προκύπτει άλλο ένα ερώτημα: ήταν ληστρική επιδρομή ή απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης; Η Ιλιάδα περιγράφει τον πόλεμο με όρους και ετήσιας επιδρομής  και απόπειρας μόνιμης εγκατάστασης, αποικισμού.

Η εξέταση αυτών των αντιφάσεων, και άλλων πολλών, θα τις εκθέσουμε όλες διεξοδικά, και οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα μας παρωθούν να αναρωτηθούμε: γιατί η Ιλιάδα δεν μας ξεκαθαρίζει τι ήταν αυτός ο πόλεμος και γιατί δεν τον περιγράφει όπως έγινε αλλά όπως δεν έγινε;  Είμαστε σε θέση να διαλευκάνουμε αυτό το μυστήριο; Τι ήταν, ληστρική επιδρομή ή απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης; Και πώς έγινε, θα μπορέσουμε να το διευκρινίσουμε;

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθούμε με άλλη μια αντίφαση, από την οποία προκύπτουν άλλα ερωτήματα. Για να την κατανοήσουμε όμως θα πρέπει να εξηγήσουμε κάποια πράγματα, τα οποία περνάνε απαρατήρητα και αναξιοποίητα.

ΔΕΧΟΜΑΣΤΕ ότι ο Τρωικός πόλεμος έγινε περί το 1200 π. Χ.. Εκείνη την εποχή υπήρχαν δύο τρόποι διεξαγωγής του πολέμου: η αγχιμαχία και η τηλεμαχία. (Διευκρινίζω ότι αυτές οι λέξεις, οι όροι, δεν υπάρχουν στην αρχαία ελληνική γλώσσα ούτε στη νέα ελληνική· τους έπλασα για να αποφύγω τις περιφράσεις, όπως θα διαπιστώσετε). Η αγχιμαχία είναι η εκ του συστάδην πόλεμος, η μάχη σώμα με σώμα (άγχι: κοντά): πρέπει να πλησιάσεις τον αντίπαλο για να τον σκοτώσεις με ένα αγχέμαχο όπλο ( ξίφος, ρόπαλο, τσεκούρι, δόρυ – ακόντιο που δεν εκσφενδονίζεται).  Η τηλεμαχία είναι η από απόσταση, η από μακριά διεξαγωγή του πολέμου (τήλε –  και πήλε: μακριά): σκοτώνεις ή τραυματίζεις τον αντίπαλο από μακριά, με τηλεβόλα όπλα (ακόντιο, τόξο, πέτρα). Ποια είναι όμως τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα αυτών των τρόπων διεξαγωγής του πολέμου; Γιατί ένας στρατός να προτιμήσει αυτόν ή εκείνον τον τρόπο, την τηλεμαχία ή την αγχιμαχία; 

Η αγχιμαχία έχει δύο πλεονεκτήματα: την επαναληπτικότητα και την ευστοχία. Όταν πολεμάς, σκοτώνεις με  δόρυ ή ξίφος στο χέρι, μπορείς να σκοτώνεις ασταμάτητα, από το πρωί μέχρι το βράδυ. Και επειδή πλησιάζεις τον αντίπαλο, δεν υπάρχει περίπτωση να αστοχήσεις. Τα πλεονεκτήματα της αγχιμαχίας είναι μειονεκτήματα της τηλεμαχίας: η επαναληπτικότητα είναι περιορισμένη, περισσότερο των μεγάλων βλημάτων (ακόντιο) και λιγότερο των βελών του τόξου. Ένας πολεμιστής μπορεί να έχει στην φαρέτρα 20 βέλη αλλά αυτά θα τελειώσουν κάποια στιγμή και σίγουρα δεν μπορεί να κουβαλάει μαζί του πολλά ακόντια. Μετά την εξάντληση των βλημάτων, ο πολεμιστής περιέρχεται στην κατάσταση του άοπλου.

ΑΥΤΟ όμως που είναι το μεγάλο μειονέκτημα της αγχιμαχίας είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της τηλεμαχίας. Δεν είναι βέβαιο, όταν πλησιάζεις τον αντίπαλο, ότι θα μπορέσεις να τον σκοτώσεις. Ενδέχεται να πεθάνεις εσύ! Ποιος όμως θα σκοτώσει και ποιος θα πεθάνει σε αυτή την περίπτωση, ποιος θα νικήσει, ποιος θα ζήσει; Ο πιο ισχυρός, σωματικά και ψυχικά. Το μειονέκτημα αυτό δεν υπάρχει όταν ο αντίπαλος είναι άοπλος – η σφαγή των γυναικόπαιδων ενός χωριού ή μιας φυλής. Στην τηλεμαχία ο πολεμιστής δεν εκτίθεται σε αυτόν τον κίνδυνο αλλά αυτό δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να αποφεύγει για πάντα τον θάνατο. Θα τον αποφύγει, εάν διαθέτει όπλο με μεγαλύτερο βεληνεκές από αυτό του αντιπάλου. Σε αυτήν την περίπτωση, μπορείς να πλήξεις τον αντίπαλο χωρίς να διατρέχεις κινδύνους. Η τεχνική  εξέλιξη των τηλεβόλων όπλων εξαφάνισε την αγχιμαχία και η τηλεμαχία είναι ο μόνος τρόπος διεξαγωγής του πολέμου.

ΜΕ ποιο κριτήριο όμως ένας λαός, ένας στρατός προκρίνει την αγχιμαχία ή την τηλεμαχία; Ποιοι λαοί, ποιοι πολιτισμοί επέλεξαν τον έναν ή τον άλλον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα ας εξετάσουμε δύο πολύ γνωστές παραστάσεις: αυτήν του Χάρου με την κόσα, το μεγάλο δρεπάνι, και αυτήν του Έρωτα με το τόξο. Γιατί, φίλες και φίλοι, το όπλο του Χάρου είναι αγχέμαχο και του Έρωτα τηλεβόλο; Εάν δεν το έχετε σκεφτεί, να η ευκαιρία. Ο θάνατος παριστάνεται ως βλοσυρός και κατηφής άνδρας που θερίζει ασταμάτητα, που σκοτώνει όπως ο θεριστής θερίζει με το δρεπάνι τα αμέτρητα στάχια. Ο θάνατος είναι εξολοθρευτής, εξοντωτής και δεν θα μπορούσε παρά να χρησιμοποιεί αγχέμαχο όπλο. Ο έρωτας παριστάνεται ως χαμογελαστό παιδί, με το τόξο στα χέρια, και βάλλει όχι για να μας σκοτώσει αλλά να μας τραυματίζει –  και τα καταφέρνει μια χαρά. Το συμπέρασμα: τα αγχέμαχα όπλα είναι όπλα εξόντωσης, τα χρησιμοποιεί ο πολεμιστής, ο στρατός, ο λαός που θέλει να εξοντώσει, να σκοτώσει όσο γίνεται περισσότερους, να μην αφήσει κανέναν ζωντανό. Τα αγχέμαχα όπλα ήταν τα όπλα των νομαδικών ποιμενικών κοινωνιών, αν και υπήρξαν ποιμένες που χρησιμοποιούσαν τηλεβόλα όπλα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι πολεμιστές ήταν έφιπποι τοξότες που διεξήγαγαν σύντομες και αιφνιδιαστικές επιθέσεις. Εάν παρατεινόταν η διεξαγωγή του πολέμου, κατέφευγαν στο ξίφος.

ΤΟ τόξο ήταν το βασικό εκηβόλο, τηλεβόλο όπλο των αγροτικών κοινοτήτων της Εγγύς Ανατολής, της Ανατολίας, της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Ινδίας και της Κίνας. Πρώτα χρησιμοποιήθηκε από τις ίδιες τις αγροτικές κοινότητες, οι οποίες βελτίωσαν το απλό τόξο και το έκαναν σύνθετο, αύξησαν κατά πολύ το βεληνεκές των βλημάτων (μέχρι 120 μέτρα, στα 60 σε διαπερνούσε όπως η οδοντογλυφίδα την ελιά του μεζέ στο τσίπουρο). Μετά χρησιμοποιήθηκε και από τους στρατούς των κρατών που προέκυψαν από τη συνεργασία των αγροτικών κοινοτήτων. Το τόξο χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως αμυντικό όπλο –  κρατάει τους επιτιθέμενους σε απόσταση, τα βέλη κυρίως τραυματίζουν, δεν επιφέρουν θανατηφόρα πλήγματα όπως το δόρυ, το ξίφος  ή το τσεκούρι. Όσο πιο κοντά πλησιάσει όμως ο εχθρός, τόσο πιο φονικό γίνεται. Η αποτελεσματικότητα και η ευστοχία του τόξου αυξάνεται με τη μαζικότητα των βολών, η επαναληπτικότητα εξασφαλιζεται με τον μεγάλο αριθμό των μικρού μεγέθους βελών από υλικό που βρίσκεται στη φύση σε μεγάλες ποσότητες  ενώ για την κατασκευή τους δεν  απαιτείται πολλή εργασία και εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες. Απαιτούνται όμως για την κατασκευή του τόξου, ειδικά του σύνθετου, του ενισχυμένου με υλικά που ενσωματώνονται στο ξύλο για να αυξηθεί το βεληνεκές.

ΤΩΡΑ ήρθε η ώρα να θέσουμε τα παρακάτω ερωτήματα: ποιον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου έχουν υιοθετήσει οι επιδρομείς Αχαιοί και ποιον οι αμυνόμενοι Τρώες; Ποια είναι τα βασικά όπλα των μεν και των δε; Τι μας λέει η Ιλιάδα; Μας λέει ότι τα όπλα των Αχαιών ήταν κυρίως αγχέμαχα αλλά και τηλεβόλα, ότι πρόκριναν την αγχιμαχία αλλά εφάρμοζαν και την τηλεμαχία. Μας λέει ακόμα ότι το βασικό όπλο των Τρώων ήταν το τόξο αλλά χρησιμοποιούσαν και αγχέμαχα όπλα. Ότι πρόκριναν την τηλεμαχία αλλά πολεμούσαν και από κοντά. Κάτι δεν πάει καλά, φίλες και φίλοι, κάτι δεν πάει καλά. Τι δεν πάει καλά και γιατί θα το δούμε ένα άλλο πρωινό.